به گزارش شفا آنلاین، با وجود
توسعه سازوکارهای جدید آموزشی از جمله رسانه‌های اجتماعی و نقش روز افزون
آنها در آموزش دیگر به سختی می‌توان نهاد آموزش‌وپرورش را یکه‌تاز عرصه
آموزش نامید. شاید وجود همین رقبای تازه نفس است که مسئولان این نهاد را بر
آن داشته تا شتاب بیشتری به تغییر و تحول در این وزارتخانه دهند. غافل از
اینکه تحول شتابزده می‌تواند راه رفتن بر لبه تیغی باشد که نارضایتی
مخاطبان را در پی داشته باشد. هرچند که عمده این نارضایتی‌ها نیز می‌تواند ناشی از مقاومت کارکنان و مخاطبان این نهاد در برابر تغییر و تحول باشد. از جمله مواردی که در آموزش‌وپرورش نیازمند به‌روز‌رسانی بود، فرایند انتخاب رشته و هدایت تحصیلی دانش‌آموزان است که اخیراً مورد بازنگری قرار گرفته.
«هدایت تحصیلی»، فرایندی است که طی آن با ارائه خدمات مشاوره‌ای به دانش‌آموز کمک می‌شود تا استعداد، علاقه و رشته‌های تحصیلی و مشاغل مورد نیاز جامعه را شناخته و بر اساس آن اقدام به انتخاب اولویت شاخه و رشته تحصیلی مناسب کند. درباره چرایی این تصمیم در مدارس با «اسفندیار چهاربند» مدیرکل آموزش‌وپرورش استان تهران به گفت و گو نشستیم.
آیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی از چه زمانی تصویب شد؟
آیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی که در شورای عالی آموزش و پرورش تصویب
شده‌است، برپایه دو اصل عرضه و تقاضا تدوین شده‌است.
بخش تقاضا که همان انتخاب و علاقه دانش‌آموز است براساس سوابق‌تحصیلی دانش‌آموز و بررسی‌های مشاوره‌ای امتیازبندی و محاسبه می‌شود. ۳۵درصد امتیازات تعلق می‌گیرد به سوابق‌تحصیلی دانش‌آموز که شامل نمرات کتبی نوبت دوم پایه‌های هفتم، هشتم و نهم می‌شود؛ و ۶۵ درصد دیگر به بررسی‌های مشاوره‌ای که شش فاکتور: نظر خود دانش‌آموز(۱۰درصد)، نظر اولیای او (۵درصد)، نظر دبیران (۱۰درصد) و نظر مشاور (۱۰درصد) به علاوه نمرات آزمون سنجش استعداد (۱۵درصد) و آزمون رغبت‌سنجی (۱۵ درصد) را شامل می‌شود. دانش‌آموز می‌تواند رشته مورد علاقه خود را بر اساس اولویت، از ۶ رشته در سه شاخه نظری (ریاضی‌وفیزیک، علوم‌تجربی، ادبیات‌وعلوم‌انسانی و علوم‌ومعارف‌اسلامی)، فنی‌وحرفه‌ای (صنعت، خدمات و کشاورزی) و کار و دانش (صنعت، خدمات و کشاورزی) انتخاب کند. بخش عرضه یا نیاز شامل دو متغیر امکانات محدود آموزش‌وپرورش و نیاز جامعه است.
برفرض اینکه همه دانش‌آموزان رشته تجربی را انتخاب کنند و امکانات ما هم
اجازه دهد، آیا ما مجازیم که همه را به این رشته هدایت کنیم؟ آیا جامعه به
این همه فارغ‌التحصیل در این رشته احتیاج دارد؟
در واقع یک بخش از هدایت تحصیلی علاقه متقاضی است، در طرف دیگر نیاز کشور
که باید بین این دو یک رابطه منطقی برقرار شود و به حداکثر تقاضا با توجه
به نیاز کشور پاسخ داده شود. در غیر این صورت هدایت تحصیلی به توسعه کشور
ارتباطی ندارد. این ارتباط منطقی با توجه به نیاز به رشته‌های مختلف و
اولویت‌بندی انتخاب دانش‌آموزان انجام می‌شود. ما در بخش عرضه و نیاز
بخش‌های مختلف اقتصادی کشور با محدودیت‌هایی روبه‌رو هستیم.
این محدودیت‌ها
بر تقاضا تأثیر می‌گذارد. به همین‌خاطر افراد بر اساس امتیازی که در برگه
هدایت‌تحصیلی گرفته‌اند مقایسه می‌شوند. اگر امتیازشان مطابق با امتیاز
مورد نیاز برای رشته مورد تقاضا باشد، در آن رشته پذیرفته می‌شوند. در غیر
این صورت به اولویت بعدی خود ارجاع داده می‌شوند. آنچه مسلم است همه
پذیرفته می‌شوند اما اینکه در کدام رشته، براساس اولویت‌بندی انتخاب‌های
خود و تناسب آن اولویت‌ها با نیاز جامعه، مشخص می‌شود. (در واقع این
مکانیزم شبیه به مکانیزم انتخاب رشته در آموزش‌عالی است.)
اساساً دلیل اجرای شیوه جدید انتخاب رشته چیست؟ چرا اجازه نمی‌دهید هر دانش‌آموز در هر رشته‌ای که مایل است تحصیل کند؟
اگر قرار باشد هر دانش‌آموز به رشته دلخواه خود برود، باید برای تأمین امکانات آن سازوکار داشته باشید. امکانات خودش محدود کننده‌است. قطعاً نمی‌توان برای حجم بالای متقاضی در یک رشته خاص دبیر و فضای مناسب تأمین کرد. علاوه براین اصل توسعه متوازن در بازارکار را چه کنیم؟ از طرفی آموزش در دوره دوم متوسطه، آموزشی نیمه تخصصی است. فلسفه نیمه تخصصی بودن دوره دوم متوسطه، این است که جهت‌گیری توزیع منابع انسانی بین بخش‌های مختلف اقتصادی کشور از همین دوره شروع می‌شود. ما به دلیل محدودیت نیازها در بخش‌های مختلف اقتصادی، مجاز نیستیم که به همه تقاضاها به یک رشته مشخص پاسخ مثبت بدهیم. هدایت تحصیلی قدم اول توزیع متوازن نیروی انسانی در بخش‌های مختلف بازارکار کشور است. نباید تنها به تحصیل دوره بعد فکر کرد، بلکه باید به عاقبت کار که اشتغال است، اندیشید.
فکر نمی‌کنید با ایجاد تراز و ظرفیت، رشته‌ها را ارزش‌گذاری کرده و درنتیجه تقاضا را جهت‌دهی می‌کنید؟
ما تنها برای دروس مختلف با توجه به ارتباط‌شان با رشته‌ها ضریب مشخص
کرده‌ایم. مثلاً برای رشته علوم انسانی دروس ادبیات، عربی و علوم‌اجتماعی
ضریب بیشتری دارند و برای رشته ریاضی، دروس ریاضی و علوم. این معیاری برای
سنجش افراد مستعد است نه ارزش‌دهی به رشته‌ای خاص. اگر در یک کلاس ۳۰ نفره،
۲۰ نفر بخواهند به رشته فنی‌وحرفه‌ای بروند، آیا این رشته نسبت به
دیگر رشته‌ها جایگاه بالاتری دارد. قاعدتاً پاسخ منفی است. این رشته تنها
متقاضی بیشتری دارد که باید با توجه به امکانات آموزش‌وپرورش و توانایی
دانش‌آموزان، افراد شایسته‌تر را انتخاب کرد. کثرت متقاضی برای یک رشته
دلیل بر منزلت آن نیست بلکه ارزش یک رشته در تناسب آن با بازارکار مشخص
می‌شود.
اگر دانش‌آموزی نمرات بالایی در دروس مرتبط با علوم‌انسانی داشته باشد اما
علاقه او به رشته ریاضی بیشتر باشد، آیا این هدایت‌تحصیلی او را مجبور به
ادامه تحصیل در رشته علوم انسانی می‌کند؟
خیر. هدایت تحصیلی این دانش‌آموز در وهله اول او را با سایر
دانش‌آموزان متقاضی رشته ریاضی مقایسه می‌کند. اگر این دانش‌آموز کف امتیاز
مورد نیاز به رشته ریاضی را (با توجه به ظرفیت رشته ریاضی در منطقه
تحصیلی‌اش) آورده باشد، به این رشته می‌رود. اما اگر امتیاز مورد نظر برای
اولویت اولش (رشته ریاضی) کسب نکرد، اولویت بعدی او مورد توجه و سنجش قرار
می‌گیرد.
اگر دانش‌آموزی صرفاً یک رشته و اولویت را انتخاب کند و شرایط جدید او را مجاز به ادامه تحصیل در آن رشته نداند اما او اصرار به ادامه تحصیل در همان رشته داشته باشد، چکار باید بکند؟
ما ظرفیت‌بندی برای انتخاب رشته را با توجه به امکانات دولتی و در مدارس
دولتی مشخص می‌کنیم. اما محدودیت ظرفیت در مدارس غیر دولتی وجود ندارد و
دانش‌آموزان متقاضی که واجد شرایط برای تحصیل در مدارس دولتی نیستند،
می‌توانند در مدارس غیر دولتی رشته تحصیلی مورد نظر خود را ادامه دهند.
اگر در مدارس غیردولتی می‌شود بدون محدودیت در یک رشته ادامه تحصیل داد،
پس فلسفه توزیع متوازن نیازهای اقتصادی کشور، توجیهی بیش نیست!
در کل کشور تنها ۱۱درصد از دانش‌آموزان در بخش غیردولتی تحصیل می‌کنند. از این ۱۱درصد تنها ۴درصد در دوره دوم متوسطه هستند که از این میان فقط 7 درصد در رشته ریاضی‌وفیزیک درس می‌خوانند. این تعداد اندک لطمه‌ای به برنامه‌های کلان توسعه کشور نمی‌زند و تأثیری بر توازن نیروهای انسانی در بازار ندارد. از طرفی اکثر دانش‌آموزان مشغول به تحصیل در مدارس غیردولتی، اگر بخواهند در مدارس دولتی ثبت‌نام کنند، به دلیل نمرات بالای تحصیلی‌شان، به راحتی پذیرفته می‌شوند. اما وقتی به مدارس غیردولتی می‌روند جای خالی برای دیگران در مدارس دولتی باز می‌شود. این نه تنها با عدالت منافات ندارد، بلکه استفاده کردن از منابع غیر دولتی برای بسط عدالت است.
آیا فکر نمی‌کنید این شائبه پیش بیاید که هدف از اجرای این طرح سوق دادن دانش‌آموزان به بخش غیردولتی و در نتیجه چرب کردن نان بخش غیردولتی و ذینفعان آن باشد؟
من از این افراد می‌پرسم: اگر بخش غیردولتی این ظرفیت را ایجاد نمی‌کرد تکلیف آن تعداد از دانش‌آموزانی که با توجه به محدودیت امکانات بخش دولتی در بخش غیر دولتی تحصیل می‌کنند چه می‌شود؟ اینکه ما در ورود به رشته‌ها محدودیت داریم که کسی نمی‌تواند منکر شود. ما نمی‌توانیم تمام دانش‌آموزان یا بخش قابل توجهی از دانش‌آموزان را به یک رشته خاص هدایت کنیم. نه معلم و نه فضای کافی برای این جمعیت داریم و نه کشور می‌تواند با این تعداد مشکلش را در بازارکار حل کند.
در هیچ جای دنیا وقتی الگوی تحصیلی دوره دوم متوسطه نیمه تخصصی می‌شود، به افراد اجازه انتخاب مطلق نمی‌دهند. اگر بخواهید ما را با کشوری دیگر مقایسه کنید اول باید ببینید که تحصیل در دوره دوم متوسطه عمومی است یا نیمه تخصصی.
وضعیت ورودی دانش‌آموزان در رشته علوم انسانی به چه صورت خواهد بود؟
ظرفیت رشته ادبیات‌وعلوم‌انسانی در سال تحصیلی ۹۵-۹۶ نسبت به سال جاری یک درصد افزایش می‌یابد.
یعنی تصمیم‌تان را تغییر دادید و نمی‌خواهید این رشته را محدود کرده از مدارس دولتی حذف کنید؟
از اول هم این تصمیم را نداشتیم. ما متقاضیان رشته علوم‌انسانی را نیز در مدارس دولتی ثبت‌نام می‌کنیم. اگر منظورتان از مدرسه دولتی رایگان بودن است، بله! متقاضیان رشته علوم‌انسانی نیز می‌توانند در مدارس رایگان و بدون هیچ ضوابط تحصیلی خاصی ثبت‌نام کنند.
اما بخشی از متقاضیان در مدارس دولتی [رایگان] دیگری تحصیل می‌کنند که ویژه علوم انسانی هستند و با شرط معدل و آزمون پذیرش دارند.در آیین‌نامه جدید هدایت تحصیلی نمرات سال‌های گذشته دانش‌آموزان نیز تأثیر داده می‌شود. در صورتی که قانون تازه تدوین شده است. سنجیدن حال افراد بخاطر سوابقی که قرار نبوده مؤثر باشد، پسندیده نیست!
تأثیر دادن نمرات دو سال گذشته به نفع دانش‌آموزان است. چون میانگین نمرات آنها در دو سال گذشته معمولاً بالاتر است.
آیا تغییر رشته در پایه‌های بعد امکان‌پذیر است؟
بله. برطبق ماده۷ آیین‌نامه تصویب شده، در پایان پایه دهم امکان تغییر
رشته وجود دارد. اما در حال حاضر تغییر رشته در پایان دوره یازدهم پیش‌بینی
نشده است.
برای تغییر رشته هم ظرفیت تعیین شده است؟
ظرفیت تغییر رشته وابسته است به تعداد متقاضی. معمولاً در شهر تهران
سالانه بین ۲ تا ۴ درصد دانش‌آموزان درخواست تغییر رشته دارند.ایران
