اما توافقنامه‌ای که از نظر بسیاری از محافل رسانه‌ای و رهبران سیاسی جهان یک پیروزی بزرگ و تاریخی در 20 سال گذشته برای مقابله با گرمایش جهانی محسوب می‌شود از سوی برخی گروههای زیست محیطی از جمله صلح سبز جهانی محکوم شده است. مخالفان معتقدند ساز و کارهای پیش‌بینی شده در این توافقنامه برای مقابله با گرم شدن زمین بسیار کم و غیر مؤثر است و چون دیر اجرایی می‌شود باعث گرمایش بیشتر زمین بیش از حد مورد انتظار خواهد شد و جهان به سمت یک سراشیبی و به هم ریختگی اقلیمی پیش خواهد رفت.
اینکه جزئیات توافقنامه پاریس چیست و چطور به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرمایش جهانی منجر خواهد شد پرسش هایی است که معاون دفتر طرح ملی تغییر آب و هوای سازمان حفاظت محیط زیست به آنها پاسخ داده است. محمد صادق احدی با اشاره به اینکه ایران نهمین کشور تولید کننده گازهای گلخانه‌ای جهان است معتقد است که کشورمان می‌تواند به اهداف تعیین شده برای کاهش انتشار دست یابد.
از روزی که بزرگترین تظاهرات تاریخی جهان برای اعتراض به وضعیت بغرنج محیط
زیست با حضور بیش از 20 میلیون نفر از تظاهر کنندگان امریکایی در سراسر
امریکا برگزار شد، 46 سال می‌گذرد. 22 آوریل 1970، نقطه آغازین بیداری زیست
محیطی جهان بود که با تلاش 8 ساله یک سناتور امریکایی به نام گیلورد
نلسون، این روز به صحنه اعتراضات مردمی نسبت به دولت ایالات متحده برای
تخریب محیط زیست این کشور بدل شد. اما حالا بعد از گذشت نزدیک به نیم قرن
از نامگذاری آن به نام روز جهانی زمین، سران 171 کشور جهان در همین روز در
مقر سازمان ملل گرد هم آمدند تا سند بزرگترین توافقنامه زیست محیطی جهان
موسوم به توافقنامه تغییرات آب و هوایی پاریس را به امضا برسانند.
هر چند انتظار می‌رفت باراک اوباما خود شخصاً برای امضای این توافقنامه حاضر شود اما به جای او جان کری، وزیر امور خارجه امریکا به همراه نوه خردسالش برای امضای این سند حاضر شد. جان کری نیز در توضیح به رسانه‌ها درباره اینکه چرا نوه اش را همراه خود آورده بود گفت: «قصد داشتم نشان دهم همه باید برای نجات آینده‌ای که متعلق به کودکان است هم قسم شویم و از انتشار گازهای گلخانه‌ای بکاهیم.»
با اینکه همچنان گروههای زیست محیطی از جمله صلح سبز سعی دارند امضای این
توافقنامه را به چالش بکشند اما بسیاری از رسانه‌ها بزرگترین دستاورد
توافقنامه اخیر را پیوستن دو کشور چین و امریکا به عنوان دو کشور بزرگ
تولید کننده گازهای گلخانه‌ای به این سند عنوان کرده‌اند چرا که از سال
1992 که نخستین تحرکات برای مقابله با گرمایش زمین آغاز شد تاکنون سابقه
نداشته که چنین اتحاد و عزمی بین دولتهای جهان برای مقابله با این چالش شکل
گرفته باشد.
طبق آمارسازمان ملل، مراسم امضای توافقنامه تغییرات آب و
هوایی پاریس رکورد جدیدی در تاریخ امضای یک توافقنامه توسط بیشترین شمار
کشورها در یک روز را به ثبت رساند. رکورد بیشترین امضای یک توافقنامه
در یک روز پیش از این متعلق به کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها
بود که در سال 1982 به امضای رهبران 119 کشور جهان در یک روز رسیده بود.
توافقنامه پاریس چیست؟
توافق پاریس در نظر دارد تا ۱۵ سال آینده از افزایش بیش از دو درجه
سانتیگراد دمای زمین، پیشگیری کند اما برخی فعالان محیط زیست این هدف را
غیرواقعی خوانده‌اند. صلح سبز جهانی اعلام کرده <هدف توافقنامه
این است که گرمایش جهانی را تا حد امکان به زیر ۲ درجه و با هدف 5/1درجه
سانتی گراد بالاتر از سطوح پیش از صنعتی شدن نگه دارد. اما در توافقنامه،
جای خالی مکانیسم‌های لازم برای به تحقق رساندن این هدف، احساس می‌شود. به
جای آن، این توافق دنیا را در مسیری قرار می‌دهد که بسیار فراتر از
اهداف تعیین شده پیش رفته تا به گرمایش ۳ درجه سلسیوس برسد. از سوی دیگر
هیچ گونه تعهد قانونی برای جبران خسارت‌های اقلیمی و تعهدات الزام‌آوری
برای سرمایه گذاری اقلیمی در این متن مطرح نشده است و هر کشوری می‌تواند
بعد از ۳ سال از توافق جدا شود.>
اما محمد صادق احدی، معاون دفتر طرح ملی تغییر آب و هوای سازمان حفاظت
محیط زیست در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: <در اجلاس قبلی که در دوحه
قطر برگزار شد قرار شد تعهدات الزام آور حقوقی برای این توافقات دیده شود
اما کشورها مخالفت کردند و نهایتاً در اجلاس پاریس این موضوع مورد پذیرش
بسیاری از کشورها قرار نگرفت و الزاماتی که اکنون در این توافقنامه دیده
شده بیش از آنکه حقوقی باشد الزامات اخلاقی است.
متأسفانه در اجلاس پاریس
اینقدر تفاوت آرا وجود داشت که اگر این توافقنامه هم از پاریس بیرون
نمی‌آمد به سختی می‌شد کشورهای جهان را برای مقابله با گرمایش بر سر یک میز
نشاند و متحد کرد.> احدی می‌افزاید: <این توافقنامه از سال 2020 تا
2030 قرار است به طور کامل اجرایی شود و هر کشوری پذیرفته که به یک مقدار
مطلق یا نسبی میزان انتشارش را کاهش دهد. مثلاً امریکا متعهد شده که 26 تا
28 درصد از میزان انتشار خود را در مقایسه با سطح انتشارش در سال 2005 کاهش
دهد همچنین اتحادیه اروپا نیز متعهد شده که حدود 40 درصد از میزان انتشارش
در مقایسه با انتشار این اتحادیه در سال 1990 راکاهش دهد اما برای کشورهای
در حال توسعه مثل ایران این مدل متفاوت است.
مثلاً ایران بر اساس یک سناریوی تعریف شده و به طور نسبی متعهد شده که حدود 4 درصد از انتشار خود کاهش دهد و اعلام کرده اگر منابع مالی تأمین شود و تحریم‌ها هم برداشته شود تا 12 درصد قادر است میزان انتشار خود را کاهش دهد.>
ایران نهمین کشور تولید کننده گازهای گلخانه‌ای
معاون دفتر طرح ملی تغییر آب و هوا می‌افزاید: <بر اساس سومین گزارش
تهیه شده توسط ایران درباره میزان انتشار گازهای گلخانه ای، تا سال 2010
میزان انتشار کشور در این سال حدود 850 میلیون تن معادل گاز دی اکسید کربن
در سال بوده که انتظار می‌رود این رقم درسال 2015 به حدود یک میلیارد تن در
سال افزایش یافته باشد. به گفته او رتبه انتشار ایران ناشی از سوخت در
جهان نهم است اما بر اساس میزان گاز دی اکسید کربن تولید شده رتبه 15 جهان
را داریم.> دانشمندان اقلیم شناس می‌گویند که اگر روند گرمایش
جهان به شکل کنونی ادامه یابد، کره زمین تنها 35 سال دیگر عمر می‌کند و بعد
از پایان این دوره پرونده حیات کره مسکون و کلیه موجودات زنده بسته
می‌شود، بنابراین لازم بود که جامعه جهانی با آگاهی از این بحران دست به
اقدامی قوی برای برون رفت از این مصیبت بزرگ زند.این توافقنامه که از سال
۲۰۲۰ اعتبار دارد راهکارهایی برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و توقف مصرف
سوخت‌های فسیلی با جایگزین کردن انرژی‌های تجدیدپذیر در نظر گرفته است.
بر اساس توافقنامه پاریس گرم‌تر شدن کره زمین تا سال ۲۰۵۰ میلادی باید زیر ۵/ ۱ تا ۲ درجه سانتیگراد باشد و تولید گازهای گلخانه‌ای باید در نیمه دوم قرن کاهش یابد. همچنین اهداف تعیین شده قرار است هر پنج سال یکبار بررسی و بهینه شوند. از آن گذشته با تعیین قوانین شفاف، کشورهای جهان موظف به ارائه گزارش در مورد فعالیت‌های خود در زمینه مقابله با تغییرات اقلیمی هستند. اجرای بخشی از مفاد این توافقنامه برای کشورها الزامی و بخش دیگری از آن داوطلبانه خواهد بود. بر اساس این توافقنامه کشورهای جهان مجاز هستند که اهداف ملی خود را برای کاهش گازهای گلخانه‌ای خود تعیین و ارائه کنند.
ایران به سوی گرم شدن می‌رود
اینکه وقایعی همچون خشکیدگی جنگل‌های بلوط زاگرس، بارش‌های سیلابی و
خشکیدگی دریاچه‌های کشورمان تا چه‌اندازه به تغییر اقلیم مربوط می‌شود
پرسشی است که محمد صادق احدی در پاسخ به آن می‌گوید: <موضوعات تغییر
اقلیم را به همین راحتی نمی‌توان در یک بازه زمانی کوتاه تحلیل کرد و پاسخ
به این پرسش نیاز به مطالعات کارشناسی در بازه زمانی طولانی تری دارد.
چرا که عدم قطعیت در این حوزه به قدری بالا است که اظهار نظر را سخت می‌کند اما بررسی‌های ما که با همکاری مرکز اقلیم شناسی مشهد انجام شده نشان می‌دهد که در بازه زمانی 1960 تا 2005 حدود 2/0 تا 9/0 درجه سانتیگراد در کشور افزایش دمای هوا داشتیم همچنین پیش‌بینی شده با روند کنونی احتمال اینکه دمای هوا تا سال 2039 حدود یک درجه سانتیگراد دیگر هم افزایش یابد وجود دارد.>
این کارشناس تأکید می‌کند در حال حاضر بخش انرژی و حمل و نقل بیشترین سهم را در تولید انتشار گازهای گلخانه‌ای کشور دارند و سهم کشاورزی و جنگل نیز حدود 10 درصد از کل انتشار برآورد شده است. او در همین حال در پاسخ به اینکه آیا برنامه اقدام دولت ایران برای کاهش انتشار قابلیت اجرایی شدن دارد می‌گوید: برنامه‌های خوبی تهیه و در دست اجراست که خوشبختانه به تأیید هیأت دولت هم رسیده و به اعتقاد من فراتر از حد 4 درصدی است که ایران گفته می‌تواند از میزان انتشارش کاهش دهد. بنابراین ما تقریباً نگرانی از بابت اجرا نشدن تعهدات مان در قبال توافق پاریس نداریم.
ساز و کار مالی توافقنامه پاریس
در قالب توافقنامه پاریس ساز‌وکارهایی برای کمک منابع مالی (نه لزوماً
بلاعوض) پیش‌بینی شده است، وجود منابع مالی که بتواند برای سرمایه‌گذاری
جذب بخش‌های مختلف شود، بنابراین ظرفیت‌سازی و انتقال و توسعه تکنولوژی جزو
تعهدات کشورهای صنعتی است که بتوانند کشورهای در حال توسعه را در کاهش
گازهای گلخانه‌ای همراه کنند.
برای ظرفیت‌سازی و انتقال تکنولوژی نیز ساز و کاری پیش‌بینی شده است که کشورهای توسعه یافته و داوطلب در حال توسعه به صندوق اقلیم محیط زیست تزریق منابع کنند و در نظر گرفته شده که حداقل تا سال 2025 (در بازه زمانی 10 ساله توافق پاریس) سالانه معادل 100 میلیارد دلار در قالب بلاعوض، چند جانبه و دوجانبه تأمین منابع مالی با نرخ‌های تشویقی صورت گیرد تا 50 درصد آن صرف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشورهای در حال توسعه و 50 درصد آن صرف اقدامات سازگاری شود.
بنابراین از
ابتدای سال 2016 میلادی تا پایان 2020 میلادی اقدامات شتاب یافته بیشتری در
قالب تعهدات برای 40 کشور توسعه یافته وجود دارد ولی از ابتدای سال 2021
همه کشورهای عضو کنوانسیون در قالب برنامه اقدام عملی مشترک، باید برای
کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگار کردن خود با آثار سوء گرمایش کره
زمین اقدام کنند.ایران
