همچنین حمام‌های عمومی به دلیل قدمت تاریخی‌ای که دارند، جزئی از فرهنگ و میراث کشورمان به حساب می‌آیند؛ بنابراین حفظ، مرمت و ماندگاری این میراث، امری ضروری به شمار می‌رود و می‌توان از این محیط‌ها به‌نوعی درست استفاده کرد. در گزارش پیش‌رو به دلایل تعطیلی حمام‌های عمومی در پایتخت پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
حمایت نمی‌شویم
برای اینکه از مشکلات این صنف باخبر شویم، در ابتدا سراغ «سیدمهدی سجادی»،
رئیس اتحادیه گرمابه‌داران شهر تهران رفته‌ایم. او که دل پری از نهادهای
گوناگون در حمایت‌نکردن از گرمابه‌ها دارد، می‌گوید: «در دو زمان، صنف
حمام‌داران با مشکل مواجه شد؛ یکی از این زمان‌ها مربوط به دو دهه پیش است
که گاز شهری وارد شهر تهران شد. این موضوع توسعه ساخت حمام‌های خانگی را به
دنبال آورد و درنهایت بخش زیادی از مشتریان حمام‌ها کم شدند.
در گذشته مردم زمانی در هفته را به استحمام در گرمابه‌ها اختصاص می‌دادند و اینکه حمام‌داری در آن زمان درآمد و مشتری خیلی خوبی داشت.
زمان دیگری که این صنف را با مشکل مواجه کرد، مربوط به دی‌ماه سال ٨٩، هنگام اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها در دولت دهم بود. آن زمان نرخ آب‌بها بیش از ٣٠ برابر و گازبها نیز بیش از ١٠ برابر افزایش پیدا کرد و سرآغاز تعطیل‌شدن بخش زیادی از گرمابه‌های تهران شد».
سجادی در پاسخ به سؤالی درباره اینکه تاکنون مشکلات حمام‌های عمومی را از مسئولان پیگیری کرده‌اید، پاسخ می‌دهد: «چندین‌بار به هیأت دولت، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و شورای شهر تهران نامه ارسال کرده و آنها را در جریان مشکلات این صنف قرار داده‌ایم، اما تاکنون هیچ اقدامی از سوی مسئولان صورت نگرفته است».
رئیس اتحادیه گرمابه‌داران پایتخت معتقد است: درست است که در همه خانه‌ها حمام وجود دارد، اما در همین تهران، جمعیت انبوهی از کارگران در مشاغل ساختمانی و میادین میوه‌وتره‌بار فعالیت می‌کنند که این اقشار جامعه نیازمند حمام‌های عمومی در طول هفته هستند؛ بنابراین مسئولان باید توجه ویژه‌ای به حمام‌های عمومی کنند».
سجادی در ادامه صحبت‌هایش می‌افزاید: «درحال‌حاضر از هزارو ٤٠٠ حمام عمومی
در تهران تنها ١٠ درصد آن فعالیت می‌کنند، یعنی ١٤٠ حمام هستند که
فعال‌اند».
هزینه‌های بالا
وی هزینه‌های بالای گرمابه‌ها و درآمد پایین آن را دلیل تعطیل‌شدن تعداد
زیادی از حمام‌ها در پایتخت می‌داند و می‌گوید: «هزینه بالای انرژی مانند
برق، آب، گاز یک طرف، بازسازی و مرمت کاشی دیوار حمام و تعمیرات تأسیسات
گرمایشی، بخش دیگری است که موجب شده دخل و خرج حمام‌داران یکی نباشد.
از سوی دیگر برای ساخت یک حمام عمومی باید مساحت بین ٤٠٠ مترمربع تا هزار متر در نظر گرفت و ارزش این ملک در شهر تهران بالاست، بنابراین مالکان حمام‌ها تمایل دارند ملک حمام را تغییر کاربری دهند».سجادی با بیان اینکه ما نمی‌توانیم از بسته‌شدن گرمابه‌ها جلوگیری کنیم، تصریح می‌کند: با توجه به هزینه‌های بالا و اختصاص‌نیافتن یارانه به این بخش، شاهد ورشکستگی و خسارت‌های مالی فراوانی در صنف گرمابه‌داران هستیم و روزانه شاهد بی‌کارشدن افرادی مانند دلاک‌ها و کارگران ساده حمام‌ها هستیم».
رئیس اتحادیه گرمابه‌داران تهران در پاسخ به سؤال دیگری درخصوص اینکه پیشنهادی برای رونق این صنف دارید، می‌گوید: «دولت و شهرداری می‌توانند با اعطای تسهیلات کم‌بهره و ارائه بسته‌های حمایتی و اختصاص یارانه در انرژی‌های مصرفی این واحدها و معافیت آنان از پرداخت مالیات به فعالیت این صنف رونق دهند».
هزینه بالای انرژی
برخی از گرمابه‌ها در محلات شهر زیبا، صادقیه، پونک، باغ‌فیض و... این
روزها به دلایل گوناگون تعطیل شده‌اند. یکی از حمام‌های قدیمی تهران که
نزدیک به نیم‌قرن از فعالیتش می‌گذرد، حمام محله طرشت است. صاحب آن «علی
زارع» درخصوص مشکلات این صنف می‌گوید: «این حمام به شکل نمره اداره می‌شود
که در روز حدود ١٠ نفر برای استحمام مراجعه می‌کنند، این در حالی است که
این گرمابه در روز می‌تواند به ٣٠٠ نفر خدمات‌رسانی کند».
او در پاسخ به سؤالی درباره اینکه آب حمام شما از طریق چاه تأمین می‌شود، پاسخ می‌دهد: «حمام ما از آب شرب تأمین می‌شود که متأسفانه به‌تازگی قبض آب این مجموعه دو میلیون تومان شده که با این هزینه بالا دیگر توان اداره‌کردن این محیط را نداریم».
به گفته زارع، حمامی در محله پونک وجود داشت که بعد از تعطیلی به یک ساختمان ٢٠واحدی تبدیل شد و با توجه به اینکه دولت و نهادهای دیگر، این صنف را حمایت نمی‌کنند و هزینه انرژی نیز زیاد است، احتمال دارد این حمام مانند بسیاری از حمام‌های دیگر تعطیل شود».
شورای شهر آماده حمایت است
برای بررسی بیشتر مشکلات حمام‌داران، سراغ «احمد حکیم‌پور»، از اعضای شورای
شهر تهران رفتیم؛ او دراین‌باره می‌گوید: «حمام‌های عمومی در گذشته یک نقش
اساسی در زندگی شهرنشینی داشته‌اند، اما رفته‌رفته با توسعه شهرنشینی این
صنف با مشکلات گوناگونی مواجه شده‌اند. البته با توجه به اینکه روزانه
جمعیت قابل‌توجهی به‌عنوان مسافر به شهر تهران سفر می‌کنند و همچنین
کارگران فصلی ساختمانی و میادین میوه‌وتره‌بار در تهران حضور دارند،
نیازمند فعالیت‌های حمام عمومی در تهران هستیم. ناگفته نماند هنوز هستند
اقشاری از جامعه که تمایل دارند استحمام‌شان را در حمام‌های عمومی انجام
دهند».
این عضو شورای شهر تهران در پاسخ به سؤالی درباره اینکه آیا شورای شهر تهران برنامه‌ای برای حمایت از حمام‌های عمومی دارد، پاسخ می‌دهد: «شورای شهر این آمادگی را دارد که به مشکلات این صنف بپردازد». حکیم‌پور می‌گوید: «به‌طورکلی در شهر تهران ٩ هزار بنای ارزشمند وجود دارد که از این تعداد، تنها سه هزار بنا شناسایی و ثبت شده‌اند که درحال‌حاضر ٣٠٠ بنا در اولویت اصلی شهرداری و شورای شهر قرار دارد و برای ساماندهی و حمایت محیط‌های سنتی از جمله حمام‌ها باید یک حمایت همه‌جانبه از سوی دولت، میراث فرهنگی و شهرداری صورت بگیرد».
حمام‌های عمومی ثبت کشورهای دیگر شد
در هر محله قدیمی تهران آثاری از گرمابه‌های عمومی وجود دارد، ساختمان‌هایی
که به شکل نیمه‌تعطیل و متروک در معماری محلات قدیمی خودنمایی می‌کنند.
این در حالی است که هر روز تعدادی از حمام‌های عمومی پایتخت رو به تعطیلی
می‌روند، اما کشور‌هایی مانند ترکیه، گرجستان، ارمنستان و... با راه‌اندازی
حمام‌های عمومی اقدام به جذب گردشگر می‌کنند.
دراین‌باره «محمد بیگ‌محمدی»، کارشناس معماری و میراث فرهنگی می‌گوید: «حمام‌ها به‌عنوان یک جاذبه توریستی و نیز یک عنصر فرهنگی در کشور ترکیه، مورد حفاظت و توجه بسیار قرار می‌گیرند؛ به طوری که نه‌تنها در حمام‌های تاریخی شهر استانبول بلکه در برخی کشورهای همسایه ترکیه مانند مجارستان و در شهر «بوداپست» هم نمونه‌های جالبی از نظر اجتماعی، تاریخی و جغرافیایی در حفاظت از این آثار ارائه شده است؛ به‌ویژه شهر استانبول ترکیه نمونه‌های متنوعی از کاربری‌های گوناگون ارائه کرده است و این حمام‌ها را ثبت جهانی کرده‌اند».
به گفته او طبق آمارهای منتشرشده از مجموع ٢٣٧ حمام تاریخی عصر عثمانی در ترکیه، امروزه ٥٧ حمام همچنان با همان کاربری تاریخی مورداستفاده قرار می‌گیرند و یکی از دلایل ادامه این روند، تقاضا برای این حمام‌ها در بازار توریسم این کشور است، به‌طوری‌که توریست‌ها جایگزین مردم محلی برای استحمام در حمام‌های عمومی این کشور شده‌اند».
وظیفه شهرداری
در صدویازدهمین جلسه علنی از سومین دوره شورای اسلامی شهر تهران،
مفاد طرح تعیین سیاست‌های اقتصادی و تسهیلات تشویقی در نحوه دریافت عوارض
به منظور ساماندهی و استفاده بهینه از فضای گرمابه‌های عمومی واقع در
محدوده شهر تهران که یک‌فوریت آن در صدوششمین جلسه علنی شورا به تصویب
رسیده بود، موردبررسی اعضای شورا قرار گرفت. براساس مصوبه شورای شهر،
شهرداری تهران موظف می‌شود برای ادامه فعالیت گرمابه‌های واجد شرایط با
لحاظ حداقل توجیهات اقتصادی و اجتماعی لازم، دستورالعمل تسهیلات تشویقی
احیا و نوسازی گرمابه‌های عمومی شهر تهران را تهیه کند.
بنا بر این گزارش، حداقل ٢٥ درصد متراژ بنای موجود به صورت بهداشتی؛ اعم از حمام نمره و گرمابه عمومی، مطابق ضوابط فنی شهرسازی قابل‌حفظ و بهره‌برداری است.
همچنین براساس ماده‌واحده این طرح، امکان تبدیل حداکثر تا سقف ٧٥ درصد سطح
اشغال گرمابه‌های موجود به فضاهای ورزشی نظیر استخر، سونا، مراکز
آب‌درمانی، سالن‌های بدن‌سازی و سایر فعالیت‌های ورزشی مجاز مطابق ضوابط
سازمان تربیت‌بدنی و سایر فضاهای چندمنظوره متناسب با کاربری فعالیت
گرمابه‌های عمومی ازجمله مراکز بهداشتی، درمانی و تشخیصی و تمامی اماکن
مرتبط با تأسیسات گردشگری در چارچوب ضوابط و مقررات موضوع و با اخذ مجوز از
مراجع ذی‌صلاح فراهم می‌شود. براساس این گزارش، از دیگر تسهیلات
تشویقی مصوب‌شده در این طرح، امکان استفاده از تسهیلات تشویقی فضای تجاری
معادل حداکثر ١٥ درصد مساحت عرصه با حفظ کاربری موجود و بدون پرداخت تعرفه
تغییر کاربری در گذرهای شش تا ٣٥متری فراهم است.
همچنین در گذرهای با عرض کمتر از شش متر و بیش از ٣٥ متر که امکان احداث تجاری مقدور نیست، ارزش معاملاتی ١٥ درصد سطح تجاری براساس تعرفه مصوبه محاسبه و از آن مبلغ عوارض صدور پروانه کسر می‌شود.
از سوی دیگر تراکم پایه مالی ٢٠٠ درصد در احیا و نوسازی گرمابه‌های
عمومی با اخذ عوارض به میزان ٥٠ درصد مأخذ فعلی عوارض صدور پروانه و تراکم
مجاز لحاظ می‌شود.
بنا بر این گزارش، شهرداری تهران موظف است با عنایت به نوع کاربری گرمابه‌های عمومی (خدماتی و بهداشتی) نسبت به انجام پیگیری‌های لازم جهت اصلاح نحوه دریافت کلیه تعرفه‌های خدماتی موجود (آب، گاز، برق و سایر تعرفه‌های خدماتی) متناسب با کاربری گرمابه‌های یادشده اقدام کند.شرق
