افسانه‌های خلیج فارس، از پری دریایی تا اسطوره‎های جنوب

به گزارش شفا آنلاین، خلیج فارس در عمق آب‌های خود، داستان‌های کهن و اسطوره‌های بسیاری را جای داده؛ همچنان که این خطه از ایران، مهد زایش بخش عمده‌ای از تمدن‌های جهان بوده، راوی و زاینده بسیاری از قصه‌ها و حکایت‌های مردمی نیز هست. آنجا که حرف از شاهان ساسانی می‌شود، آن جا که حکایت کشتی‌های بادبانی است و داستان‌هایی از پری‌های دریایی.

جنوب، هنوز که هنوز است با آن هوای شرجی و دل‌های گرم مردمش، معدن نَقل نُقل‎هایی است که از مجاورت دریای سحر انگیز خلیج فارس و جزایر پر از راز و رمزش متولد شده ‏است. درست از آنجا که تصویر تور ماهیگیری، «صید» و «نیاز» را در خاطره‎ها متجلی می‌کند، قدیمی‌ترین کتب اسطوره‌های پارسی به خون دل مردم رنجور ساحل خلیج فارس تحریر می‌شود.

داستان‌هایی که سینه به سینه روایت شده‌اند و اکنون نه تنها نماد تمدن سرزمین بزرگ ایران هستند، بلکه یادآور حضور همیشگی فرهنگ ایرانی از حوالی شط اروندرود تا آخرین سانتی مترهای گواتر است. این داستان‏ها و روایت‌های آغشته به افسون و افسانه یا بر محور زندگی در خشکی بوده‏‌اند و یا حاصل دل‌مشغولی دریانوردان.

افسانه‏‌های نیایشی

افسانه‌های خلیج فارس، همگی در یک محور با هم مشترک هستند و آن وابستگی به آب است؛ خواه این آب، آب دریای نیلگون باشد که رزق و روزی ساحل‌نشینان به آن وابسته است و خواه، بارانی باشد که آرزوی تشنه لبان کنار دریاست! معروفترین این افسانه‌ها «دی زنگرو» و «بارونی» هستند که هر دو به نوعی آیین باران خواهی به حساب می‌آیند. آیینی میترایی که در سراسر فلات ایران به عنوان یکی از تاریخی‌ترین نیایش‌های آسمانی مطرح بوده و زبانه پرخواهشش تا سواحل خلیج فارس نیز کشیده شده‏ است.

اجرای نمادین امراسم دی زنگرو

«بارونی» همان طور که از نامش پیداست، نیایش برای طلب آب است اما افسانه «دی زنگرو» بر پایه داستان ماه گرفتگی استوار شده ‏است. ماه در زندگی مردم ساحل خلیج فارس یکی از شاخصه‌های طبیعی به حساب می‌آید، جز و مد دریا را میسر می‌کند و تابشش بر کرانه شب‏های مهتابی بندر، یادآور آشفته حالی مردم این دیار است. در روزگار قدیم، هنگام ماه گرفتگی، باور بوشهریان بر این بوده که شیر کوهی بزرگی (دی زنگرو) در حال گرفتن ماه است و برای فراری دادن آن، ظروف فلزی را به صدا در می‏‌آوردند، با این ترانه که: «دی زنگرو ماه ول کن/ماه چهارده ول کن.»

افسانه‌های دریایی

اگر چه بسیاری از منابع تاریخی وجود پری دریایی در خلیج فارس را قبول ندارند اما افسانه‌ها و اسطوره‏‌های این مرز و بوم خواسته یا ناخواسته پرورش دهنده هزاران پری دریایی عجیب بوده‌اند. با این همه حمدالله مستوفی در بخش جانورشناسی کتاب «نزهةالقلوب» اعتقاد راسخ دارد که خلیج فارس هم به مدد جزایر پراکنده و پرشمارش همواره یکی از مکان‏‌های حضور این آدم وشان بوده و هست. اما این که چرا افسانه‌های مردم خلیج فارس پیوند عجیبی با این مردمان آبی دارد شاید به خاطر خوش یُمنی آنها در فرهنگ عامه باشد.

بر اساس داستان‌های افسانه‌ای دریایی خلیج فارس، دریانوردان ایرانی بر خلاف بسیاری از دریانوردان جهان، پری دریایی را خوش یُمن می‏‌دانسته‌اند، آن طور که مستوفی هم در کتاب خود نوشته‌: «ظهورشان در بحر، دریاورزان را خرّمی افزاید و آن را سبب آرام دریا دانند.»

به گزارش chn -بر اساس داستان‌های افسانه‌ای دریایی خلیج فارس، دریانوردان ایرانی بر خلاف بسیاری از دریانوردان جهان، پری دریایی را خوش یمن می‌دانسته‌اند.

پری دریایی در داستان‏‌های افسانه‏ای خلیج فارس تاریخی طولانی‌‏تر از دیگر افسانه‌ها دارد؛ از نخستین سفر کوروش کبیر به حاشیه این دریا، پریان دریایی به دامن قصه‌ها آمده‌اند گو این که گاه با نام دیگری! اسکندرنامه نظامی نخستین صحنه ظهور پری دریایی است اما در داستان «انشرتو» زن‌های دو زیست دریای پارس به خوبی نمایان می‌شوند. بابای دریا، گاوماهی، گوهر شب‌چراغ، خرچنگ در کتاب ناخدا شهریار رامهرمزی، بوسلامه و منتیلپو دیگر جانداران اسطوره‌ای و افسانه‌ساز این پهنه آبی هستند که داستان‎های فراوانی را به کرشمه افسانه در دل مردم این دیار حک کرده‌اند.

داستان‏های تاریخی

در زمره داستان‌های تاریخی، روایت‌های بسیاری از حضور پادشاهان ایران قدیم در سواحل و جزایر خلیج فارس نقل شده، روایت‌هایی که اگر چه کمتر در متون تاریخی به آن پرداخته شده، اما شواهدی مسلم در زندگی و حیات این بخش از ایران به جا گذاشته‌اند که قابل انکار نیست؛ همچون داستان تاریخی شاپور ساسانی و مردان کهن سال جزیره لاوان. این داستان که بر آمده از تاریخ جزیره لاوان در خلیج فارس است حکایت از آن دارد که سه مرد کهن سال بومی این جزیره برای دادخواهی به نزد دومین پادشاه ساسانی، شاپور، آمده‌اند.

دادخواهی این سه صیاد پیر از تازیانی بوده که دختری را از جزیره محل سکونت شان دزیده‌اند. دیگر داستان مهم در تاریخ خلیج فارس بی‎شک داستان حضور کوروش در سواحل اینجاست؛ حضوری که تا سال‏‌ها به وسیله یونانیان به اسکندر نسبت داده می‏شد اما محققان بالاخره نشان دادند که این کوروش بوده که به عنوان اولین پادشاه روبه‏روی خلیج فارس قرار گرفته و حضورش منبع داستان‏های بی‏شماری شده‏است.

افسانه‌‏های جزیره‌ای

یکی دیگر از داستان‌های افسانه‌ای خلیج فارس درباره جزیره شیف است، جزیره‌ای که از بهم پیوستن آب رودخانه شاهپور و دالکی به‌وجودآمده و همواره جزو مناطق جادویی و داستانی حاشیه خلیج فارس به حساب می‏‌آمده است. افسانه صید صدف، داستان پری دریایی، اشباح تاریکی از افسانه‌های این جزیره رویایی هستند، داستان‏‌هایی که اهالی بوشهر آن را به خوبی می‌‏دانند و سال‌هاست که سینه‏‎ به‌ ‏سینه میان نسل‏‌های مختلف می‌‏چرخد.

از دیگر وجوه حضور افسانه‎های جزیره‏ای در خلیج فارس، وجه تسمیه جزایر است. هر جزیره کوچک و بزرگ در این دریای نیلگون برای خودش نامی دارد، نامی که به این راحتی‌‏ها بر تن جزیره ننشسته و ماجرای هر کدام در قالب افسانه، داستان و یا حتی اسطوره‌ای درآمده تا در قلب همگان زنده بماند. درست مثل داستان جزیره کیش! اگر چه که وجه تسمیه کیش به خاطر بلندی‏‌های اطراف جزیره است اما بعضی از نویسندگان معتقدند که نام این جزیره «کیان» بوده تا اشاره‏ای باشد به سلسله کیانیان و ماجرای تخت کیکاوس که در سیراف فرود آمد.

افسانه‏‌های کودکانه

بخش دیگری از داستان‏‌های افسانه‌‏ای این دیار ریشه در اسطوره‌هایی دارند که روزگاری از جز آیین‌ها، متل‌ها و یا پهلوانی‌های این دیار بوده‌اند. مخاطب اصلی این داستان‏ها اگر چه کودکان هستند اما عمق پند و حکمت‌شان اشاره به فرهنگی دارد که زاده داستان‏های اصیل ایرانی است. در این میان قصه «کاخجل» و قصه «حلیله و ملیله» از اهمیت بیشتری برخوردارند. آن گونه که هر دو به نوعی روایت‌‏های بومی از داستان‏های کهن ایرانی همچون شنگول و منگول به حساب می‌‏آیند. حلیله و ملیله یکی از داستان‏های افسانه‌ای مردم بندر کنگ است اما قصه‌های «سبزعلی قبا»، «کره» و «ابر و باد» بیشتر در ولایت بوشهر شهر است. ویژگی اصلی این افسانه‏‌ها در اولین نگاه وابستگی به دریا و تاکید بر خلیج فارس است اما ویژگی‏‌های اساطیری‌شان هم قابل انکار نیست؛ حضور موجودات فرابشری و حیوانات عجیب و غریب اساطیری به عنوان شخصیت اصلی داستان معنایی جز این ندارد.

ساحل نشینان خلیج فارس چشم در چشم گستره پر راز و رمز دریا و در مجاورت حکایت‏‌های دل انگیزی از جانواران افسانه ای و داستان‌های اسطوره‌ای، راوی داستان‌های پر خاطره‌ای چون سندباد، دریانورد ایرانی بوده اند. درون مایه این داستان‌ها بیش از هر چیز زنده نگه داشتن نام سرزمینی است که خلیج فارس بخش مهمی از آن به شمار می‌آید و شاید بهتر از هر وسیله و راهکاری، حفظ و ثبت همین داستان‏های خیال برانگیز است که می تواند خلیج فارس را برای همیشه ایرانی نگه دارد.