مشکلات بیماران کلیوی با رفع تحریم‌ها کمتر می‌شود

چرا پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی در کودکان شعار امسال روز جهانی کلیه است؟
قبل از پاسخ به این پرسش باید مختصری به روز جهانی کلیه اشاره کنم. مسئولان و مدیران ارشد بهداشت و درمان کشورهای مختلف به همراه کارشناسان اقتصاد سلامت، به دلیل رشد بیماری‌های کلیوی با همکاری انجمن بین‌المللی بیماری‌های کلیوی در شهر فیلادلفیای آمریکا در‌ سال ٢٠٠٦ میلادی گرد هم آمدند.

از ایران هم من به همراه استاد برومند در این گردهمایی شرکت داشتیم. در پایان هم ما به‌عنوان نماینده انجمن نفرولوژی ایران تفاهمنامه‌ای را امضا کردیم. از آن تاریخ به بعد دومین پنجشنبه ماه مارس هر سال که مصادف با ٢٠ اسفند است، به نام روز جهانی کلیه نامگذاری شد که به این مناسبت نظام‌های بهداشتی و درمانی در کشورهای جهان برنامه‌های مختلفی را برای پیشگیری و درمان بیماری‌های کلیه انجام می‌دهند.

هرسال هم انجمن بین‌المللی بیماری‌های کلیوی شعار خاصی را اعلام می‌کند. امسال هم بیشتر به پیشگیری و درمان بیماری‌های کلیوی در اطفال توجه شده است. یکی از دلایل انتخاب این شعار، خاموش بودن این بیماری است.

در موارد متعددی، از آغاز اختلال در عملکرد کلیه تا بروز نشانه‌ها مدت زمانی زیادی سپری می‌شود چون هیچ نشانه‌ای از درد و بیماری مشاهده نمی‌شود، به همین علت وقتی فرد به پزشک مراجعه می‌کند که کلیه به‌طور کامل از دست رفته است. در کودکان هم این موضوع وجود دارد، ضمن این‌که بیشتر مردم دنیا فکر می‌کنند، بیماری کلیه فقط در افراد بالغ بروز می‌کند، درحالی که این تصور غلطی است.

در چند ‌سال اخیر میزان مبتلایان به بیماری‌های کلیوی در کشور افزایش چشمگیری داشته است. دلیل شیوع این گروه از بیماری‌ها در کشور چیست؟

افزایش بیماری‌های کلیوی در کشور تابع چند عامل است. در درجه نخست افزایش آگاهی، توسعه و پیشرفت‌های حاصل شده در علم پزشکی منجر به افزایش تشخیص بیماری‌های مختلف ازجمله بیماری‌های کلیوی نسبت به سال‌های گذشته شده است.

بنابراین نخستین عامل رشد بیماری‌های کلیوی به پیشرفت‌های علم پزشکی در تشخیص بیماری‌ها مربوط می‌شود. عامل دوم، افزایش آمار ابتلا به بیماری‌های غیرواگیری چون دیابت و فشارخون در سایه بی‌توجهی جامعه به مقوله خودمراقبتی است که در افزایش نارسایی‌های کلیوی در کشور نقش مهمی دارد. برای نمونه تغذیه نامناسب و استفاده از رژیم‌های غذایی مضرکه در چند ‌سال اخیر در جامعه ایرانی رواج گسترده‌ای پیدا کرده، اضافه‌وزن که براساس آمار موجود بیش از ٤٠‌درصد جمعیت کشور به آن مبتلا هستند یا کم‌تحرکی که روزبه‌روز در میان ایرانی‌ها بیشتر می‌شود، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در افزایش آمار مبتلایان به بیماری‌های کلیوی نقش دارد. این موارد خود عامل ابتلا به دیابت یا فشار خون هستند. کلیه هم عضوی است که رگ‌های خونی زیادی دارد و این دو بیماری مربوط به رگ‌های خونی است، به همین دلیل هم مصرف زیاد قند و نمک در ابتلا به بیماری‌های کلیوی نقش مهمی دارد. براساس اعلام وزارت بهداشت حدود ١٠‌میلیون نفر در کشور به فشار خون و دیابت مبتلا هستند که بیش از نیمی از آنها از بیماری خود خبر ندارند و همچنان سه‌برابر میانگین جهانی نمک و قند مصرف می‌کنند. بسیاری از این افراد در معرض ابتلا به نارسایی کلیه هستند و نگرانی اصلی این است که به پیشگیری و آموزش این افراد کمتر توجه شده است.

در کنار این عوامل، آلودگی مواد غذایی و هوا باعث ورود سموم به خون و کلیه می‌شود و عملکرد این عضو حیاتی را مختل می‌کند.
پس آلودگی هوا هم در ابتلا به بیماری‌های کلیوی نقش دارد؟
بله آلودگی هوا یا به عبارت دقیق‌تر وجود سرب در هوا هم به صورت غیرمستقیم با افزایش فشار خون به کلیه صدمه می‌زند و هم به‌طور مستقیم با وارد شدن سرب به بدن از طریق خون وارد کلیه شده و به‌عنوان سمی انباشته شده کارکرد کلیه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. البته مصرف دخانیات هم یکی دیگر از عوامل موثر در ابتلا به بیماری‌های کلیوی است که متاسفانه در چند ‌سال اخیر مصرف مواد دخانی به‌ویژه در بین جوانان بیشتر شده است.

در ایران چه تعداد مبتلا به بیماری‌های کلیوی وجود دارد و در مقایسه با دیگر کشورها چه وضعی داریم؟
آمارها نشان می‌دهد در کشورهای مختلف بیماری‌های کلیوی از ٤٥ نفر در یک‌میلیون جمعیت تا ٤٠٠ نفر در یک‌میلیون جمعیت متغیر است.

در برخی از کشورها بیماری‌هایی چون سنگ کلیه به دلیل آب منطقه، بیماری‌های ژنتیکی یا نسلی که در آن کشورها رشد کرده، شیوع بیشتری دارد. براساس مدل‌های جهانی بیش از ١٢‌درصد جمعیت کشور به یکی از بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند که این رقم در ایران براساس جمعیت، ١٠‌میلیون نفر است که متاسفانه ٩‌میلیون نفر این افراد از بیماری خود آگاهی ندارند.

در آمریکا ١٠ تا ١٣‌درصد مردم به بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند. این آماری تکان‌دهنده است که یک علت بالا بودن آن سیستم قوی شناسایی و غربالگری بیماران است. میزان بیماران کلیوی در آمریکا از ‌سال ١٩٧٣ تا ٢٠٠٩ نزدیک به ٥٢ برابر شده و از حدود ١٠‌هزار نفر به ٥٢٧‌هزار نفر رسیده است. در ایران هم ‌سال‌به‌سال آمارها تغییر می‌کند. براساس آمار در کشور ما چیزی حدود ٥٠‌هزار نفر به بیماری پیشرفته کلیه مبتلا هستند.

به نظر می‌رسد امکانات موجود در کشور پاسخگوی نیاز مبتلایان به بیماری‌های کلیوی نیست.
به طورکلی درمان بیماران کلیوی در مقایسه با حوزه‌های دیگر درمان، از وضع مطلوبی برخوردار است. به‌عنوان مثال اگر فردی دچار نارسایی کبدی شود، به راحتیِ کسی که کلیه‌اش از کار افتاده، نمی‌تواند از خدمات‌ درمانی بهره‌مند شود. بیماران کلیوی هم از درمان‌های جایگزینی مانند دیالیز برخوردارند و هم پیوند کلیه در کشور ما به راحتی انجام‌پذیر است.

خوشبختانه کشور ما در این حوزه یکی از پیشرفته‌ترین خدمات‌ درمانی در دنیا را ارایه می‌دهد، ولی در مورد دستگاه‌ها و تجهیزات دیالیز کمبودهایی وجود دارد. متاسفانه دستگاه‌های دیالیز پیشرفته در خیلی از نقاط کشور وجود ندارد. ٥٠‌هزار نفری که در کشور به بیماری پیشرفته کلیه مبتلا هستند بدون استفاده از درمان‌های جایگزین یعنی دیالیز صفاقی، خونی و پیوند کلیه نمی‌توانند به زندگی ادامه دهند. متاسفانه همان‌طور که گفتم دستگاه‌ها و تجهیزات کشور با افزایش آمار مبتلایان به بیماری‌های کلیوی رشد نکرده است.

کمبود دستگاه‌های دیالیز یکی از مشکلات اساسی مبتلایان به نارسایی کلیه در کشور است.
همان‌طور که گفتم تعداد بیماران کلیوی درکشور رو به افزایش و همزمان سن ابتلا به این بیماری نیز درحال کاهش است. براساس آمار جهانی هر ١٠‌سال میزان مبتلایان به بیماری‌های کلیوی ٢ تا ٣ برابر می‌شود ولی امکانات نظام درمانی کشور متناسب با این نیازها رشد نکرده است.

تحریم‌ها و برخی سوءمدیریت‌ها هم مزید بر علت شده است. براساس اعلام مسئولان وزارت بهداشت، ٣٠درصد دستگاه‌های دیالیز کشور فرسوده و ٣٠‌درصد در آستانه فرسودگی قرار دارد. دستگاه‌های دیالیز به‌طور مرتب نیاز به جایگزینی دارد. در این سال‌ها به دلیل مشکلات متعدد جایگزینی و به‌روزرسانی دستگاه‌های دیالیز در کشور عملا مختل شده بود.

پس با برداشته شدن تحریم‌ها باید منتظر روزهای خوب بیماران کلیوی بود؟
بله، با برداشته شدن تحریم پس از توافق برجام، تجهیزات پزشکی ازجمله دستگاه‌های پیشرفته دیالیز راحت‌تر وارد کشور و بخش عمده‌ای از مشکلات این بیماران برطرف می‌شود، ضمن این‌که باید از تولیدکنندگان داخلی این تجهیزات بیشتر حمایت شود، چون دانش و زیرساخت‌های تولید دستگاه و تجهیزات دیالیز در کشور فراهم است. از طرف دیگر از سال‌های دور سمن‌های متعددی در این زمینه فعال هستند. انجمن حمایت از بیماران کلیوی، بنیاد امور بیماری‌های خاص و انجمن‌های خیریه متعددی از سال‌های دور تاکنون از بیماران مبتلا به نارسایی‌های کلیوی حمایت کرده‌اند. خوشبختانه این سمن‌ها در مواقع بحرانی بخش عمده‌ای از بار درمانی این گروه از بیماران را به دوش کشیده‌اند، اما با وجود تمام اینها به دلیل گستردگی بیماری‌های کلیوی نیازها در این بخش همچنان وجود دارد.

طرح تحول سلامت چقدر در بهبود وضع بیماران کلیوی موثر بوده است؟
اجرای طرح تحول سلامت، هزینه‌های سرپایی و بستری بیماران را کاهش داده است. اما آنچه باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، موضوع آموزش مردم و پیشگیری از بیماری‌ها ازجمله بیماری‌های کلیوی است که متاسفانه متولی مشخصی ندارد. البته وزارت بهداشت به‌تنهایی نمی‌تواند در حوزه آموزش و پیشگیری از بیماری‌ها در کشور وارد عمل شود. از طرف دیگر بیماری‌های مزمن کلیوی در ردیف پرهزینه‌ترین بیماران خاص محسوب می‌شوند، چنانکه برای یک بیمار دیالیزی در آمریکا سالانه ٥٠‌هزار دلار و در ایران با همه یارانه‌ها ٢٨‌میلیون تومان و برای پیوند کلیه در آمریکا ١٢٥‌هزار دلار هزینه می‌شود. همچنین برای تهیه یک دستگاه همودیالیز ٦٠‌میلیون تومان نیاز است. خوشبختانه در ایران اقدامات درمانی دیالیز و پیوند برای بیماران رایگان انجام می‌شود. هزینه بستری بیماران بعد از پیوند کلیه تا سه‌ماه رایگان است و بعد از آن فقط ١٠‌درصد فرانشیز را می‌پردازند، البته با تمام اینها و با توجه به افزایش سن امید به زندگی، بیماران کلیوی در کشور بیشتر می‌شوند و ما با هزینه فزاینده آنان روبه‌رو هستیم، بنابراین ارتقای آگاهی عمومی می‌تواند جلوی پیشرفت بیماری به‌ویژه در مراحل خفیف را بگیرد.
پیوند کلیه یکی از اقدامات شایع درمانی برای مبتلایان به بیماری‌های کلیوی است. در این بخش سطح کیفی و کمی خدمات درمانی چگونه است؟
در مورد پیوند کلیه همان‌طور که گفتم ما در ردیف پیشروترین نظام‌های سلامت در دنیا هستیم. در اکثر کشورهای دنیا حدود یک‌پنجم بیماران کلیوی پیوند کلیه دریافت می‌کنند، درحالی‌که در کشور ما ٤٨‌درصد بیماران کلیوی پیوند شده‌اند. آمار موفقیت پیوند نیز در ایران قابل قبول است. در اغلب مراکز ٨٩‌درصد موارد پیوند موفقیت‌آمیز است و در بدترین حالت بیش از ٧١‌درصد موارد پیوند موفقیت‌آمیز است، البته میزان پس زدن پیوند در صورتی که پیوند از بستگان بیمار باشد بسیار کمتر است. براساس آمار موجود درحال حاضر ٢٧‌هزار نفر در کشور دیالیز انجام می‌دهند و ٢٥‌هزار بیمار دیگر پیوند کلیه انجام داده‌اند. باید به این نکته توجه داشت که هر پیوند کلیه یک نفر از تعداد دیالیزی‌های کشور کم می‌کند. موضوع دیگر در این ارتباط افزایش میزان پیوندهای ناشی از مرگ مغزی در کشور است. سالانه حدود ٣‌هزار نفر از بیماران کلیوی، پیوند کلیه انجام می‌دهند که‌ سال گذشته ٥٦‌درصد این افراد کلیه را از افراد دچار مرگ مغزی دریافت کردند و اگر این روند ادامه داشته باشد تا چند‌سال آینده بیش از ٨٠‌درصد پیوند کلیه از اهداکنندگان مرگ مغزی خواهد بود و نیاز به اهدای کلیه از فرد زنده به حداقل ممکن می‌رسد.
آمارها درباره مرگ‌ومیر مبتلایان به بیماری‌های کلیوی چه می‌گوید؟
من آمار دقیقی از میزان مرگ‌ومیر مبتلایان به بیماری‌های کلیوی ندارم. این را باید مسئولان وزارت بهداشت پاسخ دهند.
و حرف آخر؟
حرف آخر این‌که باید پروتکل غربالگری و پیشگیری از بیماری کلیوی در کودکان تدوین و اجرا شود. این غربالگری باید از دوران جنینی اجرا شود و اگر نارسایی کلیه در جنین تشخیص داده شد، باید امکان سقط قانونی آن فراهم شود. تفاوت بیماری کلیوی در کودکان و بزرگسالان در این است که کودک باید تمام عمر خود را با بیماری سپری کند و زندگی سختی داشته باشد. همچنین در صورتی که کودکی با علایم سوزش ادرار و تب‌ و ‌لرز مراجعه کرد، نخستین تشخیص نارسایی کلیوی است، مگر این‌که خلافش ثابت شود. نوزادان نارس و کم‌وزن و نوزادانی که والدین یا فامیل نزدیک آنها به بیماری کلیوی مبتلا هستند، به میزان زیادی در معرض بیماری کلیوی هستند.شهروند