وقتی اعتیاد، مدرن می‌شود!

مصطفی آب روشن، جامعه شناس و عضو شورای مدیریت کارگروه آسیب‌های اجتماعی کشور می‌گوید: پرسش‌هایی که مطرح شد، سؤالات بی‌پاسخی است که ذهن خانواده‌ها و متخصصان علوم رفتاری را درگیر خود کرده است.

وابستگی به تلفن همراه نوعی اعتیاد مدرن است، اگر چه این وابستگی مشکلات جسمی ناشی از مواد شیمیایی را ندارد، اما آسیب‌های روانی و اجتماعی فراوانی برای کاربران به ارمغان می‌آورد. به گفته او، در طراحی و مشتری مداری استفاده از این ابزار ارتباطی، نکات دقیقی از اصول روانشناختی مد نظر قرار گرفته است که احساس رضایتمندی را در بالاترین حد ممکن بر آورده می‌کند که می‌توان از ارضای سه میل اصلی انسانی در مقوله‌های نیاز به ارتباط، نیاز به خود مختاری و نیاز به شایستگی نام برد که ارضای این سه نیاز بشری به طور همزمان که در دنیای واقعی غیرممکن به‌نظر می‌رسد از عوامل اصلی وابستگی کاربران به تلفن‌های هوشمند است.

انسان موجودی است اجتماعی که شخصیت او در تعاملات بین فردی شکل می‌گیرد در واقع نیاز به ارتباطات اجتماعی در انسان‌ها به معنای برقراری پیوند و دلبستگی با دیگران است.

آب روشن معتقد است: انسان‌ها چون نیاز دارند که با دیگران ارتباط برقرار کنند عموماً به سوی کسانی که دوست دارند متمایل می‌شوند. تلفن همراه ابزاری است که می‌توان با هر کسی که تمایل داشت ارتباط برقرار کرد، می‌توان وارد اینترنت شد و ارتباطات جدیدی را شکل داد و این امکان برایت فراهم می‌شود که با هر جنسیت و با هر سن و گرایش فکری و احساسی ارتباط بر قرار کنی، تلفن همراه این انتخاب را به شما می‌دهد که شخصی را که تمایل به ادامه ارتباط با او نداری به‌صورت یکطرفه در فهرست سیاه قرار دهی تا نتواند با شما ارتباط بر قرار کند که بخش بزرگی از این انتخاب‌ها در دنیای واقعی غیر ممکن یا دشوار به‌نظر می‌رسد. لذا در می‌یابیم که اشکال مختلف ارتباطی در طراحی تلفن‌های همراه‌ امروزی قابلیت امکان دارد.

عضو شورای مدیریت کار گروه آسیب‌های اجتماعی ایران در ادامه می‌افزاید: که ما زمانی خود را به عنوان شخص خود مختار تلقی می‌کنیم که ترجیحات، تمایلات و خواسته‌های ما در فرآیند تصمیم‌گیری و در رابطه با انجام دادن یا ندادن کار خاصی اعمال شود در واقع اگر عوامل بیرونی و محیطی ما را وادار سازند که به شکل خاصی احساس، فکر یا رفتار کنیم آن وقت ما خود مختار نیستیم، یعنی رفتار ما نتیجه فشارهای دیگران است و از سوی دیگردر دنیای واقعی خیلی از حرف‌ها و احساسات را نمی‌توان بیان کرد ولی در دنیای مجازی این انتخاب را‌ داری که هر چه دلت خواست بیان کنی و اگر تمایل داشته باشی می‌توانی با هویتی جدید و بیگانه با افراد دیگر تعامل داشته باشی

در واقع شخص از امکان گمنامی و فقدان ارتباط چهره به چهره به طور بالقوه می‌تواند محدودیت‌های الگوها و مناسبات واقعی ارتباط را به چالش بکشاند بنابراین مشاهده می‌کنیم که تلفن‌های هوشمند نه تنها نیاز به ارتباط را گسترش می‌بخشد بلکه انتخاب‌های بی‌شماری در راستای تحقق نیاز انسان به خود مختاری فراهم می‌کند. آب روشن با اشاره به اینکه نیاز به شایستگی نیز یکی دیگر از نیازهای اساسی است، ادامه می‌دهد: انسان تمایل دارد چالش‌های بهینه‌ای را تجربه کند؛ چالش‌های بهینه همان مسائلی هستند که متناسب با توان افراد بوده و از منظر او قابل حل هستند به‌عبارتی اگر به کاری می‌پردازیم که سطح دشواری آن با توانایی ما سازگاری دارد ما احساس خوبی داریم و به آن کار ابراز علاقه می‌کنیم زیرا تلاش لازم برای تسلط یافتن بر آن مسأله را تجربه کردیم و این چالش بهینه نیاز ما به ابراز شایستگی را ارضا می‌کند؛ به طور مثال کاربر می‌تواند بازی‌های مختلفی را که تمایل دارد انتخاب کند که با توجه به سن، جنس، احساس و سلیقه‌های شخص بسیار متنوع هستند پس از انتخاب اولیه بازی براحتی می‌تواند آسانی و سختی آن را انتخاب کند، در هر مرحله از بازی که کاربر احساس می‌کند که نمی‌تواند ادامه دهد بازی را در همان سطح متوقف و ذخیره می‌کند و هر وقت که اراده کند می‌تواند بازی را ادامه دهد و از هر مرحله از بازی که عبور می‌کند و برنده می‌شود شایستگی‌اش ثابت می‌شود و همین که به کاربر اعلام می‌شود برنده شده‌ای به نوعی احساس می‌کند پاداش شایستگی‌اش را دریافت کرده است و با عبور از مراحل نهایی شایستگی‌اش نیز به تأیید مجدد می‌رسد.

او در خاتمه می‌گوید: تلفن‌های همراه امروزی با پیوستی از علوم رفتاری امیال انسان را در بهترین حالت ممکن بر آورده کرده و خلأهای زندگی واقعی را در دنیای مجازی پر می‌کند که این اصول روانشناختی یاد شده از عوامل اصلی وابستگی شدید و بیمارگونه افراد به تلفن همراه است.ایران