امروزه نحوه گذران اوقات فراغت به عنوان يكي از الزامات زندگي بايد مورد توجه قرار گيرد. بر اساس پژوهش‌هاي به دست آمده اوقات فراغت جوانان در كشور به طور متوسط چهار ساعت در روز است. بيشتر نوجوانان و جوانان گرايش دارند كه اوقات فراغت خود را در محيط‌هاي سربسته و همراه خانواده سپري كنند. بنابر پژوهش سنجش و شناسايي نيازها و علايق فراغتي جوانان كه از سوي مركز پژوهش‌ها و مطالعات راهبردي وزارت ورزش و جوانان كه در ميان پنج‌هزار جوان 15 تا 29 ساله 31 استان از سال 92 تا 94 انجام شده است، به نسبت تمايل به گذران اوقات فراغت در محيط‌هاي سربسته در ميان زنان فراواني بيشتري دارد و اين تمايل آنها به دليل كمبود امكانات ويژه زنان در خارج از منزل است. بايد توجه داشت كه به طور كلي علايق و نيازهاي جوانان براي گذران اوقات فراغت بين سه قشر پايين، متوسط و بالاي جامعه تفاوت چنداني با يكديگر ندارد. در واقع جوانان از وضعيت گذران اوقات فراغت راضي نيستند و تفاوتي بين رضايتمندي زنان و مردان وجود ندارد. بين شيوه گذران اوقات فراغت اختلاف‌هايي وجود دارد كه مهم‌ترين آن نبود وقت و فرصت لازم است. در اين پژوهش گروه مرجع جوانان براي گذران اوقات فراغت، دوستان و والدين هستند و پيوند محكمي ميان آنها وجود دارد. شيوه‌هاي ناهنجار اوقات فراغت مانند بي‌برنامگي در گذران اين اوقات و روش‌هاي دستوري براي اين كار، يكي از مشكلات شيوه گذران اوقات فراغت است.
عدم‌وجود جاذبه در گذران اوقات فراغت كنار خانواده
آرش 18 ساله است. به گفته او چندان تمايلي به گذراندن اوقات فراغت در كنار خانواده‌اش ندارد و ترجيح مي‌دهد به جاي رفتن به ميهماني در منزل بماند يا اين لحظات در كنار دوستانش باشد. او در پاسخ به اين سوال كه چند وقت يك بار به ديد و بازديد فاميل مي‌روي، مي‌گويد: اينكه به خانه فاميل‌ها نمي‌روم به اين معني است كه دوست ندارم با آنها اوقاتم را بگذرانم. فرزندان اغلب آنها از من كوچك‌تر هستند و هيچ جاذبه‌اي براي سپري كردن اوقات در كنار آنها برایم وجود ندارد. محمدرضا 15 ساله در ميهماني نشسته است و از اينكه به اصرار پدرش به اين ميهماني آمده بسيار شاكي است. او كه قرار بوده با دوستانش به پارك برود، مي‌گويد: رفتن به ميهماني هيچ جذابيتي براي من ندارد. او كه در طول ميهماني سرش را از گوشي تلفن همراه بيرون نمي‌آورد و فقط با مشاهده صفحه گوشي هر از چند گاهي لبخند مي‌زند، مي‌گويد: الان دوستانم به پارك رفته‌اند، اما من به اصرار خانواده اينجا هستم. مادر محمدرضا با بيان اينكه اين بچه ديگر كلافه‌ام كرده است، مي‌گويد: او هميشه سرش توي گوشي است و اغلب مواقع يك كلام هم در خانه صحبت نمي‌كند. اين زن ميانسال مي‌افزايد: ورود تكنولوژي در خانواده‌ها الزاما داراي جنبه‌هاي مثبت نبوده است و مثل يك شمشير دو لبه عمل مي‌كند. اين مادر با بيان اينكه پسرش بازي با تلفن همراه را به صحبت و گذراندن اوقات فراغتش با خانواده ترجيح مي‌دهد، مي‌گويد: اين امر از پيامدهاي مدرنيته است كه به اشتباه در زندگي ما وارد شده است. به گفته او زندگي مدرن اين نيست كه سنت‌ها را فراموش و ارتباط‌ها را كم كنيم، زيرا امروزه دنياي مجازي حتي يك لحظه انسان را به حال خود رها نمي‌كند. خطرهاي رواني‌اش نيز روز به روز در حال افزايش است، از اين رو بايد با مديريت وقت از افراط و تفريط دوري كرد و اين رفتارهاي نامطلوب را به نسل آينده انتقال نداد. استفاده از تكنولوژي ظاهرا افراد را كنار هم قرار داده است، اما مشاركت، پيوند، انسجام، انضباط و... ميان آنها وجود ندارد.
گذران اوقات فراغت جذاب‌تر مي‌شود
مجيد 20 ساله روز تعطيل را به همراه دوستانش در توچال مي‌گذراند. او كه دانشجوي ترم 3 معماري است، درباره نحوه گذران اوقات فراغتش مي‌گويد: در هفته سه بار به همراه بچه‌هاي دانشگاه به اماكن تفريحي گوناگون سطح شهر يا خارج از شهر مي‌روم و در اين رفت و آمد‌ها رفاقت‌ها بيشتر مي‌شود. او درباره جايگاه خانواده براي گذراندن اوقات فراغتش مي‌گويد: گذراندن تعطيلات در كنار خانواده لذت‌بخش است، اما گذراندن اوقات فراغت با دوستان جذاب‌تر است.
كنترل از راه دور خانواده‌ها
ساعت 23 در فرحزاد دو دختر جوان روي تخت نشسته‌اند. از چهره‌هايشان مشخص است سن وسال چنداني ندارند. دنيا دانشجوي رشته حسابداري است. او به همراه دوستش به اين مكان آمده است و در پاسخ به اين سوال كه خانواده‌ات از اينكه اين ساعت در بيرون از خانه هستي نگران نمي‌شوند، مي‌گويد: آنها مي‌دانند كه پيش پريسا دوستم هستم و ديگر جاي نگراني نيست، در ضمن هر چند وقت يك بار هم زنگ مي‌زنند و من موقعيتم را به آنها اعلام مي‌كنم. اين جوان 20 ساله درباره نحوه گذران اوقات فراغتش مي‌گويد: اغلب ساعت‌هاي بيكاري‌ام را به همراه دوستانم در میهماني مي‌گذرانم يا بنابر تصميم جمع دوستان براي رفتن به ورزش، تفريح، مسافرت و... برنامه‌ريزي مي‌كنيم. دنيا از اينكه در كنار دوستانش اوقاتش را مي‌گذراند راضي است و مي‌گويد: گذراندن اوقات فراغت در كنار دوستان بدون هيچ معذوریتي انجام مي‌شود، اين در حالي است كه رفت و آمد با افراد فاميل هميشه پرحاشيه و پرتعارف است.
از رفاقت‌هاي گذشته تا دوستي‌های اكنون
يك عضو هيات عملي دانشگاه علامه طباطبايي درباره نحوه گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان كشور مي‌گويد: شرايط امروز جامعه ديگر همچون گذشته نيست، براي مثال در نيم قرن پيش به دليل وجود روابط چهره به چهره ارتباطات در بين خانواده‌ها گسترده بود، با توجه به وسعت اين ارتباطات اما عملكرد فرزندان با حساسيت خاص از سوي بزرگترها رصد مي‌شد و در چنين شرايطي فرزندان خانه را اصلي‌ترين پناهگاه خود مي‌دانستند. محمد زاهدي‌اصل مي‌افزايد: در گذشته افراد به دنبال رفع نيازهاي خود در خانواده بودند و چندان تمايلي به گذراندن اوقاتشان در خارج از منزل نداشتند، در چنين شرايطي به نسبت نوجوانان نيز متكي به اعضاي خانواده و خويشان نزديكانشان بودند. به گفته او در گذشته اغلب فرزندان در رابطه با خانواده و خويشاوندان نسبي و سببي پرورش مي‌يافتند و بالطبع نسبت به يكديگر تعصب فاميلي داشتند، براي مثال اگر در آن شرايط يكي از بچه‌هاي محله مورد تهديد قرار مي‌گرفت ديگر جوانان محله براي حل مشكل ورود پيدا كرده و از آن فرد حمايت مي‌كردند و به اين ترتيب جوانان در گذشته چندان نيازي به گذراندن اوقات خود در بيرون از محور خانواده نداشتند. اين استاد دانشگاه مي‌افزايد: امروزه با هسته‌اي شدن خانواده‌ها و وجود فضاي مجازي در زندگي‌ها دوستي با اعضاي خانواده كمرنگ‌تر شده است. به گفته او انسان موجود اجتماعي است، انسانيت و شخصيت انسان در اجتماع شكل مي‌گيرد و جامعه‌پذيري هم يكي از مباحث مهم در روانشناسي اجتماعي است، طبيعتا وقتي ارتباط با ديگران از سوي خويشاوندان امكانپذير نباشد به نسبت از يك سو به فضاي مجازي و از سوي ديگر ورود غيرخويشاوندان مي‌تواند زندگي افراد را با مشكلات گوناگون مواجه كند، آن هم به اين دليل كه محدوده خويشاوندي ديگر همچون گذشته نيست. زاهدي‌اصل تاكيد مي‌كند: امروزه گرفتاري‌هایی كه براي بزرگترها پيش می‌آید به دليل عدم كنترل روابط نوجوانان و جوانان است. اكثر قريب به اتفاق بررسي‌ها و پژوهش‌ها گواه اين است كه زمينه ابتلا به انواع بزه‌ها مي‌تواند از بستر دوستان نشات گرفته باشد و به اين ترتيب تعداد افرادي كه به دليل اعتماد بي‌مورد به دوستانشان در گرداب انواع آسيب‌هاي اجتماعي گرفتار شدند ريشه در اين نوع روابط دوستي دارد. اين در حالي است كه امروزه تبليغات مسموم از سوي شبكه‌هاي اجتماعي، ماهواره و... گسترش پيدا كرده است و در كنار آن دوستي‌هاي بي‌شناخت و پرحاشيه همچون روابط دوستي‌هاي مجازي به عنوان دامي براي جوانان محسوب مي‌شود. اين استاد دانشگاه با بيان اينكه اين نوع دوستي‌ها پيامدهاي ناخوشايند فراواني را به همراه دارد، مي‌افزايد: با گسترش نظارت‌ها از سوي خانواده‌ها مي‌توان روند پيشروي آسيب‌ها در اين زمينه را كاهش داد. اين استاد دانشگاه تاكيد مي‌كند: بايد جوانان امروز را با تبعات اين نوع دوستي‌ها و معضل‌هاي ناشي از آن آشنا كرد. آنها بايد بدانند هر رابطه دوستي به عنوان شكل‌گيري روابط پايدار و رفاقت‌هاي بلندمدت نيست و در زمينه بروز هرگونه بزه در گروه‌هاي نوجوانان و جوانان بايد آنها را آگاه كرد. در ضمن بزرگترها نيز با كنترل‌هاي نامحسوس خود مي‌توانند به رصد وضعيت فرزندانشان بپردازند.آرمان
