تغذيه مادران شيرده

نياز مادر شيرده به كالري حدود 500 كيلوكالري روزانه بيش از دوران قبل از بارداري است. براي تأمين اين مقدار كالري علاوه بر مواد مغذي (شامل انواع چربي‌ها و پروتئين كه لازم است در اين دوران مصرف شود) از چربي‌هاي ذخيره شده در بدن مادر در دوران بارداري نيز استفاده مي‌شود. ذخاير چربي مادر كه در طي بارداري ذخيره شده است، 100 تا 150 كيلوكالري از انرژي مورد نياز براي توليد شير را فراهم مي‌كند. دريافت كالري ناكافي سبب كاهش توليد شير مي‌شود.

مصرف نوشيدني‌هاي كافئين‌دار اعم از چاي غليظ، قهوه، كوكاكولا و... بايد كاهش يابد زيرا مصرف اين مواد ممكن است سبب تحريك پذيري، بي‌اشتهايي و كم‌خوابي شيرخوار شود.

غذاي مادر شيرده بايد حاوي مقادير كافي از 5 گروه غذايي اصلي باشد تا از دريافت ويتامين و املاح معدني به ميزان كافي اطمينان حاصل شود. مقدار ويتامين موجود در شير مادر عمدتا انعكاسي از مقدار ويتامين مصرفي مادر است. ميزان ويتامين D شير مادر به ميزان قرار گرفتن او در معرض نور مستقيم خورشيد وابسته است.

وجود مواد معدني نظير كلسيم، آهن، روي، مس، فسفر و يد در تغذيه مادر شيرده ضروري است؛ با اين حال برخي از مواد معدني مانند كلسيم، فسفر، آهن و روي، بدون توجه به دريافت غذا، مي‌تواند از ذخاير بدن مادر به شير وارد شوند؛ اما وجود برخي مواد معدني همچون يد در شير مادر ارتباط مستقيمي با تغذيه ي او دارد.

همچنين مصرف نمك يددار تصفيه شده به مقدار كم و رعايت شرايط نگهداري مناسب آن مهم است؛ يعني با نگهداري نمك يددار در ظروف دربسته و دور از نور، يد موجود در نمك را حفظ كنند. همچنين توصيه مي‌شود براي پايدار ماندن يد در غذاها، نمك در انتهاي پخت به غذا اضافه شود.

بعضي از شيرخواران ممكن است غذاهايي كه مادر مصرف كرده و وارد شير او شده است را تحمل نكنند. به عنوان مثال، مصرف سير، پياز يا حبوبات كه توسط مادر ممكن است موجب دردهاي شكمي يا توليد قولنج در شيرخوار شود. همچنين كلم، شلغم يا ميوه‌هايي مثل زردآلو، آلو، هلو، هندوانه و بعضي سبزي‌ها در صورتي كه زياد مصرف شوند ممكن است موجب نفخ و دردهاي شكمي در شيرخوار شوند؛ بنابراين مادر بايد دقت كند در صورتي كه طي 24 ساعت پس از خوردن موادي كه در بالا ذكر شد، شيرخوار دچار نفخ و دل درد شود از مصرف آنها خودداري كند. به طور كلي مادر شيرده هر غذايي را كه ميل دارد مي‌تواند مصرف كند مگر آنكه حس كند شيرخوار وي پس از خوردن آن غذا توسط مادر دچار دردهاي شكمي شود.

فعاليت بدني مناسب براي بهبود وضعيت جسماني و رواني مادر شيرده مهم است. اگرچه ورزش منظم و در حد متعادل در زناني كه قبل از بارداري از نظر جسماني متناسب بوده‌اند مانعي در برابر شيردهي نيست، اما گاهي ديده شده پس از فعاليت بدني شديد و ورزش مادر شيرده (به علت ورود اسيدلاكتيك به شير)، طمع تلخ در شير ايجاد مي‌شود و شيرخوار از خوردن شير امتناع مي‌كند. در اين مواقع لازم است مادر قبل از شير دادن، سينه خود را بشويد؛ و اگر هنوز شيرخوار مايل به شير خوردن نيست مقدار كمي از شير خود را قبل از تغذيه شيرخوار بدوشد و دور بريزد و سپس اقدام به شيردهي کند.

مصرف برخي غذاها مانند سير، انواع كلم، پياز، مارچوبه و تربچه يا غذاهاي پر ادويه و پر چاشني ممكن است روي طعم شير اثر بگذارد و تغيير ناگهاني طعم شير سبب تمايل نداشتن شيرخوار به شير خوردن شود. با توجه به تأثير برخي مواد غذايي بر طعم شير، در صورتي كه شيرخوار از شير خوردن امتناع مي‌كند بهتر است مادران از مصرف اين مواد خودداري كرده يا مصرف آن را محدود كنند.

كاهش وزن بعد از زايمان بايد به‌تدريج صورت گيرد تا بر مقدار شير مادر تأثير نگذارد. لازم به ذكر است كه شيردهي خود سبب كاهش تدريجي وزن مادر مي‌شود، با اين شرط كه مواد مغذي لازم با مصرف مواد غذايي مناسب و كافي براي مادر تأمين شود. كاهش وزن دوران شيردهي بايد بيشتر از كم خوري و محدود كردن رژيم غذايي، متكي بر افزايش تحرك و انجام فعاليت‌هاي بدني باشد. وزن گيري مناسب شيرخوار در طول دوران شيرخوارگي به‌ويژه 6 ماه اول نشان‌دهنده كافي بودن مقدار شير مادر است و مادر با اطمينان از كافي بودن شير خود مي‌تواند كمتر از 450 گرم در هفته كاهش وزن داشته باشد. زنان شيرده داراي اضافه وزن مي‌توانند با كاهش مصرف غذاهاي سرشار از چربي و قندهاي ساده در حدود 500 كيلوكالري از انرژي دريافتي را كاهش دهند اما بايد غذاهاي سرشار از كلسيم، سبزي‌ها و ميوه‌ها را بيشتر مصرف كنند.

توليد شير در مادران مبتلا به سوء تغذيه شديد ممكن است از ساير مادران كمتر باشد. در اين مورد و مواردي كه BMI مادر كمتر از 18 است، مادران بايد انرژي دريافتي روزانه خود را (تا 750 كيلوكالري) افزايش دهند. مادر شيرده حتي اگر مبتلا به سوء تغذيه باشد، مي‌تواند شير توليد كند؛ اما بايد توجه داشت كه در چنين شرايطي ذخاير غذايي بدن مادر صرف توليد شير مي‌شود و در نتيجه مادر به دليل تخليه ذخاير بدني خود و احساس ضعف، خستگي و بي‌حوصلگي توان مراقبت از كودك را نخواهد داشت؛ بنابراين تغذيه مناسب مادر در دوره شيردهي براي پيشگيري از سوء تغذيه كه هم سلامت مادر را به خطر مي‌اندازد و هم در مراقبت از كودك اختلال ايجاد مي‌كند حائز اهميت است. در صورت تغذيه نادرست و ناكافي در دوران شيردهي، مادر بيش از شيرخوار متضرر مي‌شود؛ و با عوارضي همچون پوكي استخوان، مشكلات دنداني، كم خوني و... مواجه خواهد شد.