گزارشی از درمانگاه حیوانات

دامپزشکان هم مانند پزشکان دارای تخصص‌های گوناگون در رشته خود هستند. دسته‌ای در حوزه صنایع غذایی فعالیت دارند و بخشی در زمینه تشخیص و درمان حیوانات؛ تخصص‌هایی همچون بیماری‌های دام، بیماری‌های داخلی حیوانات کوچک و بزرگ جثه، بیماری‌های پرندگان، بیماری‌های خزندگان و... . جالب است بدانید که حیوانات هم رادیولوژی و سونوگرافی و اتاق عمل و درمانگاه و آزمایشگاه‌های انگل شناسی و میکروب شناسی و پاتوبیولوژی دارند.
وقتی سری به کلینیک درمانی حیوانات می‌زنیم به گستردگی این حوزه پزشکی پی می‌بریم که دامپزشکان با چه عشق و علاقه‌ای و البته دردسری بیماران ویژه خود را ویزیت می‌کنند. در این کلینیک‌ها پزشک حیوانات برای نجات بیماران خود همه سعی‌اش را می‌کند. از معاینه گرفته تا تزریق واکسن و سرم زدن و حتی عمل جراحی.

دکتر محمود مرعشی یکی از دامپزشکانی است که سال هاست در حوزه حیات وحش فعالیت می‌کند. وی که عشق و علاقه به حیوانات را تنها دلیل برای ادامه تحصیل در رشته دامپزشکی می‌داند از کارش به ما می‌گوید: «زمانی که کنکور دادم حد نصاب پزشکی را به دست آوردم ولی با توجه به علاقه بسیار به حیوانات، دامپزشکی را انتخاب کردم و 6 سال درس خواندم و البته برای گرفتن تخصص در مورد بیماری‌های پرندگان 5سال هم به مدت درس خواندنم اضافه شد. زمانی که به استخدام سازمان حفاظت محیط زیست درآمدم حقوقم از همه پایین‌تر بود و بعضی از نزدیکانم طعنه می‌زدند ولی من فقط به شغلم فکر می‌کردم.

کار من تشخیص و درمان بیماری حیوانات است و یادم می‌آید نخستین مأموریتم اعزام به خراسان شمالی و منطقه «ساریگل» بود. از آن منطقه گزارش شده بود که هر روز بین 5 تا 10 کل و بز وحشی به علت نامشخصی می‌میرند.

زمانی به آنجا رفتم که هنوز مدتی از زمان شهادت محیط‌بان «پرهام» به خاطر درگیری با شکارچی قوچ نگذشته بود. وقتی با محیط بانان لاشه‌های کل و بز را پیدا کردیم با معاینه آنها فهمیدم که بیماری طاعون به منطقه سرایت کرده و بهترین روش را برای پیشگیری از شیوع آن به‌کار بردیم که پس از چند هفته تلاش موفق به مهار بیماری شدیم.

معاینه یا شناسایی بیماری در حیوانات بسیار مشکل است چرا که حیوان را در محیط زیست نمی‌شود براحتی گرفت و معاینه‌اش کرد که سالم است یا بیمار. معمولاً در حیات وحش بهترین راه پیشگیری است و اگر بیماری شیوع پیدا کرد بسختی می‌توان آن را درمان کرد.

البته باید گفت اگر دام‌های اهلی مرتب واکسیناسیون شوند ناخودآگاه از شیوع و سرایت بیماری جلوگیری می‌شود و باید اشاره کنم که برخی بیماری‌هایی که در حیات وحش شیوع پیدا می‌کند از طریق دام‌های اهلی است و معاینات دامپزشکان می‌تواند از بروز چنین اتفاقات تلخی که هم‌اکنون در برخی مناطق کشور که در بین علفخواران شیوع پیدا کرده است، جلوگیری کند.»

از دکتر می‌پرسم: <چه تفاوت‌هایی بین دامپزشکی و پزشکی وجود دارد و آیا شغل آنها به اندازه کار پزشکان حساس و پراهمیت است؟ و او در جواب می‌گوید: <شغل ما به قول معروف از زمین تا آسمان با پزشکان متفاوت است. البته بماند که تا سال چهارم پزشکی بسیاری از درس هایمان یکسان بوده و حتی می‌توانم بگویم در سال‌های آخر دانشگاه درس‌های به مراتب مشکل‌تری را گذرانده ایم، اما از نظر بالینی و درمانی پزشکان برای پیشگیری از بیماری برای کودکان واکسن‌هایی مثل فلج اطفال، سرخک، آبله مرغان و... تجویز می‌کنند و برای بزرگسالان هم با تشخیص بیماری و تجویز دارو آنها را درمان می‌کنند ولی در مورد حیوانات قضیه به طور کل متفاوت و مشکل است.

اگر بیماری در بین حیوانات حیات وحش شیوع پیدا کند این بیماری به دام‌ها و از آنها به ما انتقال می‌یابد و لطمات جبران ناپذیری به بار می‌آورد که نمونه‌اش را در سرتاسر جهان هرساله می‌بینید که برخی به دلیل بیماری جنون گاوی، تب مالت، آنفلوانزا و سایر بیماری‌ها از دنیا می‌روند بنابراین پیشگیری و تشخیص چنین بیماری‌هایی باید با حساسیت و جدیت دنبال شود که این سلسله فعالیت‌ها، نقش دامپزشکان را پررنگ‌تر و در عین حال حساس‌تر می‌کند.>

معاینه حیوانات چقدر می‌تواند مشکل باشد؟
<حیوانات از نظر وحشی یا اهلی بودن تفاوت دارند. ابتدا باید نکته‌ای را یادآوری کنم، وقتی یک انسان بیمار می‌شود برای درمان داوطلبانه نزد پزشک مراجعه می‌کند و از بیماری‌اش می‌گوید که چه دردی دارد، چه چیزی خورده، چند روز است که مریض است و برای معاینه همکاری می‌کند ولی حیوان که برای بیماری‌اش نزد دامپزشک نمی‌آید و احتمال دارد بیماری خود را به سایر حیوانات و حتی انسان سرایت بدهد بنابراین باید با تشخیص دقیق علت بیماری، درمانی برای آن تجویز کرد.

البته در درمان حیوانات خانگی کار کمی راحت‌تر است چون احتمال حمله یا آسیب رساندن آنها به کادر پزشکی کمتر از سایر حیوانات است ولی در مورد حیوانات وحشی ماجرا فرق می‌کند، باید آنها را با استفاده از اسلحه بیهوش و درمان کرد که شرایط آن بسیار سخت است چرا که محیطی که آنها هستند نه تختی وجود دارد نه رادیولوژی و اتاق عمل. باید در همان محیط که جنگل، بیابان، باغ و... باشد حیوان را در کوتاه‌ترین زمان درمان کرد.

دکتر مرعشی در پاسخ به اینکه آیا هنگام معاینه یا درمان مورد حمله حیوان قرار گرفته‌اید؟ جواب می‌دهد: <این جزئی از کارمان است. چند سال پیش گزارشی به ما رسید که خرسی بین فنس‌های یک باغ در یکی از روستاهای الموت استان قزوین گرفتار شده. سریع از تهران خودمان را به آنجا رساندیم.

خرس به خاطر جراحاتی که به شکمش وارد شده بود رفتارهای تهاجمی داشت. خرس را بیهوش کردم و آن را مورد عمل جراحی قرار دادم. با توجه به اینکه هیچ تجهیزات بیمارستانی در اختیار ما نبود به یکی از محیط‌بانان گفتم چراغی را روشن کند و بالای شکم خرس بگیرد تا با نور کافی جراحی کنم.

محیط‌بان دیگری هم پتویی روی صورت خرس کشید تا نور به چشمانش نخورد چرا که نور باعث به هوش آمدن حیوان می‌شود. وسط جراحی در حال بخیه زدن بودم که محیط بانی که بالای سر خرس بود پتو را برداشت تا ببیند حیوان هنوز بیهوش است یا نه که این کارش باعث شد خرس به هوش بیاید. من تا به خودم بیایم دیدم صورت خرس روبه‌رویم است و می‌خواهد به من حمله کند که یکی از محیط بانان با پیچیدن پتو به دستش به سوی خرس آمد و دستش را داخل دهان خرس کرد و خودش را روی آن انداخت و محیط بانان دیگر سریع خرس را بیهوش کردند.

مرعشی در پاسخ به این سئوال که تاکنون حیوانی هم هنگام عمل جراحی، زیر دستتان تلف شده است؟ می‌گوید: <بله، تعدادی ازحیواناتی که به دلیل تصادف یا شکار از سوی انسان دچار وضعیت وخیمی بوده‌اند هنگام جراحی از دنیا رفتند که برای من و کادر پزشکی بسیار ناراحت‌کننده بود. مرگ حیوانات بی‌گناه برایم خیلی دردناک است.>

رسیدگی به وضعیت سلامت حیوانات آنچنان که تصور می‌شود راحت و آسان نیست و گاهی با خطرات بسیار تلخ همراه است و سالانه ده‌ها تن از دامپزشکان در سرتاسر جهان به دلیل مبتلا شدن به بیماری‌های حیوانات، شاخ و لگد خوردن به کام مرگ فرو می‌روند و به عبارتی ساده باید گفت دامپزشکان در خط مقدم کنترل بهداشت، بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان هستند. یکی از کسانی که هنگام معاینه حیوانات صدمات زیادی دیده دکتر مسعود شکیبا که دیسک کمر و آثار جراحات روی بدنش یادگاری حیوانات است.

وی که ساکن استان گلستان است، همان کسی است که از 2 توله پلنگ معروف به نام «هیرکان، ورکان» نگهداری می‌کند و به گفته خودش عاشق حیوانات است و حتی حقوق پایینی که دارد مانعی برای ادامه کارش نبوده است. دکتر شکیبا از اتفاقات تلخ و شیرین14 سال تجربه‌اش می‌گوید: «با توجه به علاقه‌ای که به این شغل داشتم دامپزشک شدم.

بماند که گاهی هم صدماتی از سوی حیوانات دیده‌ام که نمونه‌اش چند سال پیش هنگام معاینه یک اسب لگدی از آن خوردم که راهی بیمارستان شدم و دردکمر سال هاست که با من است. یا چنگ زدن عقاب که آثارش هنوز روی بدنم است، ولی خاطره‌ای که برایم خیلی جالب است عمل جراحی یک خرس تنومند است.

خرسی که بیمار شده بود را برای درمان پیش من آورده بودند، برای اینکه خرس درد کمتری داشته باشد در غذایش آنتی بیوتیک می‌ریختم ولی پس از مدتی متوجه شدم که خرس درد زیادی دارد بنابراین بیهوش‌اش کردم و پشت آن را شکافتم که عفونت زیادی از پشت‌اش بیرون زد. با تعجب دیدم که حیوان با گلوله شکارچیان زخمی شده است. در حالی که گلوله را در آورده بودم و آماده می‌شدم تا زخم را بخیه کنم، خرس به هوش آمد و خواست به من حمله کند که از قفسش بیرون پریدم وگرنه جانم را از دست می‌دادم.

در طول این سال‌ها حیواناتی مثل گورکن، گوزن، سگ، قو، پلیکان، بز، میش، گراز، لاک پشت، گربه و برخی دیگر را درخانه‌ام درمان و از آنها نگهداری کرده‌ام و جالب است که برخی از آنها به من عادت کرده بودند و پس از اینکه آنها را در طبیعت رها می‌کردم دوست نداشتند بروند.»

این دامپزشک با تجربه با عنوان اینکه دامپزشکان در زمینه‌های مختلفی فعالیت دارند، می‌افزاید: «برخی دامپزشک‌ها در داروخانه‌های دامپزشکی کار می‌کنند. دسته‌ای هم در کلینیک‌ها، عده‌ای درکارخانه‌ها مسئولیت فنی و کنترل مواد غذایی را برعهده دارند و برخی هم در آزمایشگاه‌ها فعالیت می‌کنند و بقیه نیز به کنترل سلامت دام‌ها و مرغداری‌ها و حیات وحش می‌پردازند.

نکته‌ای که اهمیت نقش دامپزشکان را در سایه قرار داده زیرنظر بودن دامپزشکی از سوی جهاد کشاورزی است. با توجه به فعالیت‌های دامپزشکان اگر شرایط طوری فراهم شود که فارغ‌التحصیلان دامپزشکی تحت نظر وزارت بهداشت مشغول به فعالیت شوند گذشته از اینکه نقش‌شان پر رنگ‌تر می‌شود بسیاری از مشکلات‌شان برطرف خواهد شد و شاهد عملکرد به نسبت بهتری نیز از آنان خواهیم بود.»

همه ما به نوعی با دامپزشکان سروکار داریم ولی شاید به خاطر اینکه آنها را به طور مستقیم مثل پزشکان نمی‌بینیم به اهمیت کارشان پی نمی‌بریم؛ پزشکانی که به سلامت جامعه انسانی، محیط زیست و حیات وحش کمک شایانی می‌کنند. پزشکانی که برای کمک به بهداشت گاهی جانشان را به خطر می‌اندازند.