نقش دولت‌ها در حفاظت از منابع طبیعی

به گزارش شفا آنلاین، بسیاری از بلایای طبیعی همچون سیل، بیابانزایی، فرسایش خاک، وقوع گرد و غبار و... که همه ساله در کشور رخ می‌دهد ریشه در تخریب منابع طبیعی دارند. در دنیای کنونی اقدامات دولت‌ها برای مدیریت بلایای طبیعی و حفاظت از منابع طبیعی، بخش مهمی از کارنامه آنها تلقی می‌شود.

افزایش تعداد بلایای طبیعی و اقلیمی پدیده‌ای جهانی و منطقه‌ای است که در مناطقی چون خاورمیانه شدت بیشتری دارد و کشورهای کمتر توسعه یافته، آسیب‌پذیری بیشتری در قبال این بحران‌ها دارند.

نشریه وال استریت ژورنال در پژوهشی در سال 2012 از 10 ذخیره طبیعی ارزشمند در کره زمین انجام داده است که بر اساس آن این ذخایر طبیعی شامل معادن، زغال سنگ، جنگل‌ها و مراتع غنی، نفت و گاز طبیعی بوده‌اند.

 نتیجه پژوهش این نشریه، شناسایی 10 کشور برتر از لحاظ ارزش منابع طبیعی به شمار می‌رود. روسیه با ارزش منابعی معادل 5/75 تریلیون دلار، ثروتمندترین کشور از نظر منابع طبیعی است. پس از روسیه، کشورهای امریکا، عربستان سعودی، کانادا و ایران (3/27 تریلیون دلار) رتبه دوم تا پنجم جدول غنی‌ترین کشورهای دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. البته استفاده از منابع طبیعی برای تولید ثروت خود نیازمند دانش، برنامه ریزی، قانونمندی، شفافیت و مهم تر از همه اراده سیاسی است و دارا بودن ذخایر و منابع طبیعی به تنهایی باعث افزایش رفاه و ثروتمند شدن یک جامعه نخواهد شد. برخی کشورها با بیشترین منابع همچون ایران، عراق و ونزوئلا از نظر درآمد سرانه و توسعه انسانی در رده هایی متناسب با ثروت طبیعی خود قرار ندارند. یکی از ثروت‌های عظیم کشور ما جنگل‌ها و مراتع است که کارکردهای مختلف زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی دارند.

 در تمام کشورهای پیشرفته دنیا، حفاظت از منابع طبیعی تجدید شونده همچون جنگل‌ها و مراتع بر عهده وزارتخانه‌ها و سازمان‌هایی است که در نظام سیاسی- اداری، قدرت و اعتبار بالایی دارند، زیرا وجود این منابع در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مهمتر از همه سطح رفاه و زندگی انسان‌ها تأثیرگذار است.

 نکته مهم دیگر آن است که ایران به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی خاص و اقلیم‌های متعدد، جزو پنج کشور برتر جهان از نظر تنوع ژنتیکی گیاهی و جانوری نیز است، اما منابع طبیعی و محیط زیست آن در شرایط مناسبی قرار ندارند. البته در طی سال‌های اخیر و با وقوع مداوم بحران‌ها و چالش‌هایی چون سیل، فرسایش خاک، بیابان‌زایی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع، کم آبی و... جامعه کمی بیدار شده است اما هنوز در نظام برنامه ریزی کشور، نگاه به منابع طبیعی و محیط زیست، یک نگاه لوکس و فانتزی است به همین دلیل نگاه به تشکیلات اداری و اعتبارات سازمان‌های متولی این مقولات نیز یک نگاه سطحی و کم‌اهمیت است.

شکی نیست که اگر بخواهیم جامعه‌ای سالم، شاداب و توسعه یافته داشته باشیم باید در نگاه اول بر منابع طبیعی و محیط زیست متمرکز شویم. ما هر اندازه به این دو مقوله توجه داشته باشیم و در آنها سرمایه‌گذاری کنیم، هزینه‌های سایر بخش‌ها مانند تولید، بهداشت و درمان، مدیریت بحران‌ها و... کمتر خواهد شد. اگر محیط زیست و منابع طبیعی سالم باشند تولیدات کشاورزی، صنعتی، غذایی و... نیز از سلامتی و پایداری بالاتری برخوردار بوده و بدون شک مصرف کنندگان این تولیدات نیز سالم تر خواهند زیست. کشورهای توسعه یافته، سال‌هاست که شاخص‌های زیست محیطی و حفظ منابع طبیعی را ملاک و سرلوحه تمامی برنامه ریزی‌های توسعه‌ای خود قرار داده‌اند.

امروزه توسعه را با فاکتورهایی چون سطح و کیفیت منابع طبیعی، تراکم جنگل‌ها، مصرف کاغذ، رعایت استانداردهای محیط زیستی و... می‌سنجند. بی‌توجه به استانداردهای زیست محیطی، زمین خواری‌ها، تخریب جنگل‌ها و مراتع و آتش سوزی‌های اخیر که هر سال در عرصه‌های منابع طبیعی کشور رخ می‌دهد و همچنین نحوه  کنترل و مدیریت آنها نشان دهنده ضعف اساسی در این بخش و نبود تناسب امکانات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور با شرایط موجود است.

قطعاً مهمترین راهکار برای تحقق شعارهای دولت در زمینه حفظ منابع طبیعی کشور، وجود اراده سیاسی از سوی دولت و سرمایه‌گذاری مناسب در این حوزه است. تقویت ساختار اداری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و توجه به تجارب موفق جهانی نخستین قدم در این راه است، زیرا با توجه به روند سریع تغییرات اقلیمی، همیشه بدتر از اینکه هست هم وجود دارد.
 خلیل آقاجانلو
کارشناس آبخیزداری