تحصيل يا فخرفروشي؟

آن روزها يعني بالاي 15 سال قبل، اگر دانش‌آموزي به طبقات بالا و ثروتمند جامعه تعلق داشت هم مجبور بود كنار بقيه و در مدارس دولتي درس بخواند زيرا هنوز مدارسي با عنوان مدارس غيرانتفاعي براي جدا كردن بچه‌ها از هم بر اساس وضع مالي خانواده‌هايشان ايجاد نشده بود. در كلاس‌هاي برابر و با معلم‌هاي يكسان كنار هم درس مي‌خوانديم و اگر بچه‌اي اهل فخرفروشي و رفتارهاي آنچناني نبود شايد كمتر كسي مي‌فهميد فلاني پدرش فلان كاره است و اصلا كسي هم در قيد و بند اين چيزها نبود. با وجود اين، يادم هست وقتي يكي از بچه‌ها جامدادي، كيف يا حتي خودكار جديد و متفاوتي با خود به مدرسه مي‌آورد چطور همه بچه‌ها به آن توجه نشان مي‌دادند. اين روزها اما اين وسايل در دست همه بچه‌هايي كه به مدرسه مي‌روند هست و خودكار و جامدادي عروسكي يا دفتر مشقي كه روي جلدش نقاشي شده باشد براي هيچ بچه‌اي آرزويي نيست كه دور از ذهن باشد. 

 دانش‌آموزي كه با بقيه متفاوت است

فروشنده لوزام‌التحرير در مجتمع گلستان شهرك غرب انواع و اقسام «ست»هاي تحصيلي را مقابل چشمانم مي‌چيند. خيلي زيباست و البته قيمتي فراتر از حد تصور دارد. ست‌ها شامل انواع مداد‌هاي اتد، انواع خودكار‌هاي رنگي و مداد رنگي‌هايي است كه بالاي 100 قلم و با مهارتي عجيب در شكل‌هايي متنوع براي گروه‌هاي سني مختلف ساخته شده‌اند. براي مقطع ابتدائي اين تشكيلات فقط شامل لوازم ضروري مانند اتد و خودكار و پاك‌كن و خط‌كش و مداد‌هاي رنگي و ماژيك و آبرنگ است در حالي كه براي مقاطع بالاتر اين ست‌ها كامل‌تر شده و همه انواع وسايل هندسي و ترسيمي را شامل مي‌شود. نكته‌ جالب آن است كه قيمت ست‌هاي بچه‌گانه با قيمت‌هايي كه تك‌تك اين اقلام در بهترين كيفيتشان در بازار دارند تفاوت دارد و بسيار بالاتر از آن حد است. فروشنده قيمت ست‌هاي بچه‌گانه را بين يك تا سه ميليون و قيمت ست‌هاي بزرگانه را از سه ميليون به بالا و حتي تا هشت ميليون تومان عنوان مي‌كند. اين فقط شامل خودكار و مداد و وسايل نوشتن نيست، انواع و اقسام كيف‌هاي مدرسه و دفترهايي كه با ابعاد و اشكال مختلف و بيش از حد متنوع در قفسه‌ها چيده شده‌اند هوش از سر بيننده مي‌برند و رنگ‌ها و طرح‌ها آن‌قدر متنوع است كه شايد به زحمت بتواني از بين آنها يكي را انتخاب كني. وقتي از او مي‌پرسم آيا اين اجناس خريداري هم دارد، مي‌گويد: ست‌هاي بچه‌گانه كه براي اكثر خانواده‌هايي كه بچه‌هايشان تازه به مدرسه مي‌رود امري ضروري است در حالي كه برخي از والدين حتي اصرار دارند برخي از اين وسايل را كه براي گروه سني بالاي 18 سال است و براي ترسيم و كارهاي رشته‌هاي مهندسي كاربرد دارد براي بچه‌هاي خود بخرند و دليل اين امر را افزايش رغبت و توجه بچه‌ها به امور درسي و تحصيلي عنوان مي‌كنند. قرار است براي يكي از خانواده‌هايي كه يكي از ست‌هاي پنج ميليوني لوازم‌التحرير را براي پسر 10 ساله‌اش كه در مقطع ابتدائي درس مي‌خواند، سفارش داده بفرستد و اين بهانه‌اي مي‌شود تا با اين خانواده صحبت كنم. مادر «سها» كه معتقد است پسرش با بقيه بچه‌ها متفاوت است و خيلي زودتر از بقيه همه مسائل را ياد مي‌گيرد، مي‌گويد: وقتي مي‌بينم بچه من از سن كم براي كار با وسايل طراحي و ترسيم علاقه نشان داده و همه را مي‌شناسد و چون اين وسايل به هر حال فرهنگي است و با تهيه بازي رايانه‌اي و وسايل بازي تفاوت دارد اين هزينه را براي بچه‌ام مي‌كنم تا بهتر درس بخواند و با علاقه بيشتري كارهاي درسي‌اش را انجام دهد. 

 بچه‌هايي لوس و خودخواه

يك روانشناس كودك درباره وسايل يادگيري گرانقيمت و لوكس و اثراتي كه استفاده از اين وسايل در ميان بچه‌هاي ديگر و در مدارس دارد  مي‌گويد: تجربه نشان داده استفاده از مدارس گرانقيمت، وسايل درسي لوكس و امكانات تحصيلي بيش از حد نياز و استاندارد نه تنها باعث افزايش علاقه و انگيزه دانش‌آموز به درس و تحصيل نمي‌شود بلكه باعث پرت شدن حواس او از موضوع اصلي يعني درس و پرداختن به مسائل حاشيه‌اي و بي‌اهميت مي‌شود. مهدي حاجي‌اسماعيلي ادامه مي‌دهد: علاوه بر اين، طبيعي است كه همه دانش‌آموزان حتي در محيط‌هايي كه همه بچه‌ها در آنجا وضعيت مالي و خانوادگي مشابهي دارند نمي‌توانند اين وسايل را تهيه كرده و به مدرسه بياورند و اين مساله به ويژه در سنين پايين‌تر باعث ايجاد حساسيت زياد و حس حسادت در بچه‌ها نسبت به هم مي‌شود. او مي‌گويد: اينكه برخي خانواده‌ها روياهاي تحقق نيافته خود را در قالب يك رفتار وسواس‌گونه روي بچه‌هاي خود پياده كرده و به عبارت ديگر سعي دارند آرزوهاي خودشان را كه كمتر محقق شده از طريق فرزندانشان برآورده كنند، باعث مي‌شود به شكلي وسواسي برخي خانواده‌ها روي تحصيل و فراهم كردن ملزومات آن براي فرزندانشان اصرار ورزند در حالي كه اين رفتارهاي وسواسي تاثير عكس دارد و نه تنها رغبت و علاقه بچه‌ها را به درس بيشتر نمي‌كند بلكه باعث دلزدگي مي‌شود. حاجي‌اسماعيلي ادامه مي‌دهد: علاوه بر اين، شكاف طبقاتي كه با اين رفتارها بين بچه‌ها به وجود مي‌آيد باعث مي‌شود دو دستگي و دشمني از همان اول و در پايگاهي مانند مدرسه كه نقشي اساسي در تعليم و تربيت دارد شكل بگيرد و به تبع آن در كل زندگي فرد و جواني و پيري او سايه بيندازد. اين روانشناس با بيان اينكه بررسي‌ها نشان مي‌دهد بچه‌هايي كه از سوی والدينشان با هدف اثبات متفاوت بودن با بقيه در مدارس دستچين شده و با رفتارهاي متفاوت با بقيه رشد مي‌كنند ممکن است در آينده به افرادي لوس، خودخواه و منفعت‌طلب تبديل ‌شوند، عنوان مي‌كند: اين كودكان در برخي موارد در بديهي‌ترين ارتباطات اجتماعي خود هم دچار مشكل مي‌شوند. علاوه بر اين، تحقيقات زيادي وجود دارد كه نشان مي‌دهد اين نوع بچه‌ها برخلاف تصوري كه وجود دارد و برنامه‌ريزي‌ای كه رويشان صورت مي‌گيرد در آينده به افراد موفقي تبديل نمي‌شوند و دليل آن هم اين است كه اين افراد به دليل اينكه همه‌چيز برايشان فراهم بوده انگيزه‌اي براي رشد و پيشرفت ندارند.

آرمان