خوراکی های قاچاق؛ شلیک به سلامت جامعه

به گزارش شفا آنلاین :  یکی از عمده مشکلاتی که در حال حاضر سلامت مردم را به مخاطره انداخته است، فروش و عرضه فرآورده‌های غذایی و خوراکی تقلبی و قاچاق است. با توجه به اینکه بسیاری از این کالاها با بسته‌بندی‌های برندهای اصلی اما با قیمت ارزان‌تر ارائه می‌شوند، بسیاری از مردم به علت ناآگاهی از نشانه‌های سلامت تنها با دیدن نام محصول که همان برند معتبر است، آن را خریداری می‌کنند و درنهایت ناخواسته هم باعث تقویت بازار قاچاق شده و هم سلامت خود و خانواده‌هایشان را به خطر می‌اندازند. دکتر بهروز جنت مدیر کل نظارت و بازرسی سازمان غذا و دارو و رئیس مرکز تحقیقات حلال جمهوری اسلامی با سابقه سال‌ها فعالیت در بخش‌های مختلف وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با شوک به بررسی ریشه‌ای قاچاق فرآورده‌های غذایی پرداخته و برای آگاهی مردم راهکارهایی برای شناسایی این محصولات ارائه کرده است.

فرآورده‌های غذایی و خوراکی قاچاق چطور وارد چرخه بازار می‌شوند و راه تشخیص آنها چیست؟
کالاهای قاچاق عموماً ظاهری شبیه کالاهای اصلی دارند و شاید حتی همان کالای اصلی تاریخ گذشته یا در شرایط بد نگهداری باشند اما مهم‌ترین چیزی که در مورد کالای قاچاق وجود دارد این است که این کالاها بی هویت هستند؛ یعنی تداوم مسئولیت تولیدکننده پشت کالای قاچاق وجود ندارد و کسی ضامن و پاسخگوی سلامت و کیفیت آن نیست. در همه دنیا هم تولیدکننده این ضمانت را برعهده دارد و طبیعتاً وقتی ارتباط تولیدکننده با کالا قطع می‌شود دیگر این تضمین هم از بین می‌رود و حتی ارگان‌های نظارتی هم نمی‌توانند پاسخی برای نقص محصول داشته باشند. باید بدانیم که دولت، وزارت بهداشت و سایر ارگان‌های نظارتی ناظر بر سلامت کالا هستند و تولیدکننده تضمین بر سلامت دارد.


اما بسیاری از این محصولات غذایی وارد چرخه بازار شده و حتی در مغازه‌های لوکس بالای شهر یا مکان‌های معتبر فروخته می‌شوند. با توجه به معتبر بودن محل فروش این اقلام مردم چطور می‌توانند به اصل بودن کالا پی ببرند؟
مردم برای شناسایی باید حتما تأییدیه‌های ارگان‌های ذیصلاح در محصولات غذا، دارو، آرایشی بهداشتی، تجهیزات پزشکی و کالاهایی که با سلامت مستقیم مردم درگیر هستند از جمله برچسب اصالت را روی بسته‌بندی محصولات مورد توجه قرار دهند. برچسب سلامت و اصالت از سال 84 ابتدا با دارو شروع شد و بعد به کالاهای دیگر در حوزه سلامت گسترش پیدا کرد. این برچسب یکی از شاخصه‌های تأیید شده بودن کالای خارجی است و نظارت بعدی خرید از مراکز مجاز به ارائه این محصولات است. متأسفانه در بسیاری مواقع سود بالای تقلب و قاچاق باعث تخلف برخی فروشندگان می‌شود به همین خاطر وزارت بهداشت از چند سال قبل کار سامان دادن به شرکت‌های پخش و توزیع محصولات سلامت محور را شروع کرده است. نظارت بر مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی- بهداشتی در اداره کل نظارت آغاز شده و ان‌شاالله با این ساماندهی کل زنجیره تأمین یعنی از واردات، تولید، عرضه و توزیع تحت پوشش قرار می‌گیرد.


آیا فهرستی از این مغازه‌های لوکس با کالاهای بدون مجوز در اختیار وزارت بهداشت است و چه تدبیری برای آنها دارید؟
به تازگی با همکاری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گشت‌های مشترکی شکل گرفته است. به این معنا که نظارت بر سوپرمارکت‌ها و مراکز عرضه با تیمی‌متشکل از اصناف، بازرس بهداشت محیط و نماینده سازمان غذا و دارو انجام می‌شود. تا پیش از این تنها اصناف نظارت می‌کردند و وزارت بهداشت نظارت عالیه داشت. امیدواریم با جدی شدن این گشت‌های مشترک این معضل برطرف شود.


و با فروشندگان متخلف چه برخوردی خواهد شد؟
هدف اصلی و کلی وزارت بهداشت این است که محصول، سلامت و ایمن باشد. امسال، سال «ایمنی غذا از مزرعه تا سفره» است. این نام به این معنا است که محصول باید از زمان تولید تا مصرف از ایمنی برخوردار باشد. در این راستا اگر فرد یا افرادی بخواهند تخطی عمدی یا سهوی داشته باشند با توجه به محتوای جرم واقع شده مشمول مجازات از جریمه نقدی، لغو پروانه و حتی حبس می‌شوند.


پس مردم باید محصولات خارجی را بخرند که نشان اصالت داشته باشد؟
البته این نشان حتماً باید کنترل شود یعنی به صرف دیدن آن نمی‌توان صحت محصول را تأیید کرد. مردم به محض دیدن نشان از چند راه می‌توانند آن را کنترل کنند. روی برچسب اصالت هر محصول یک کد 16 رقمی‌است که با ارسال آنها از طریق پیامک، تلفن گویا و سایتی که زیر برچسب نوشته شده نام محصول، تاریخ تولید و انقضا و شرکت تولیدکننده محصول نیز اعلام می‌شود. ضمن اینکه تأیید نشده بودن محصول هم برای مصرف کننده و هم با ارسال پیامی ‌به سیستم مرکزی سازمان غذا و دارو مشخص می‌شود.


و این پیام هشدار چگونه پیگیری خواهد شد؟
از آنجا که پیام ارسالی به سیستم مرکزی با اطلاعاتی از جمله شماره تماس مصرف کننده ثبت می‌شود همکاران ما در سازمان غذا و دارو از طریق مصرف کننده به محل فروش و اگر لازم باشد به صورت شبکه به توزیع‌کننده می‌رسند و در نهایت فرد یا افراد متخلف شناسایی و اعمال قانون می‌شوند. البته اجرای کامل این طرح حداقل 5سال طول می‌کشد و ان‌شاءالله با هدفمند سازی طرح بتوانیم با قدرت به جنگ قاچاق و تقلب برویم.


آیا نشان کنترل سلامت و اصالت یک شکل خاص دارد؟
با توجه به اینکه در سال‌های گذشته چند شرکت مجری درج این نشان روی محصولات بودند از نظر یکسری ریزه کاری‌ها متفاوت بودند اما با راه اندازی سامانه متمرکز سازمان غذا و دارو از این پس این نشان با برچسبی زردرنگ ارائه می‌شود که در آن بارکد دیتا ماتریس و کد 16 رقمی‌مخصوص مصرف‌کننده درج می‌شود.

اما هنوز تنقلات خارجی(مانند آدامس و شکلات) هستند که تنها تاریخ تولید، انقضا و سری ساخت دارند و نشان اصالت روی آنها نیست.
چون طرح بسیار بزرگ است بازرگانان کمی‌مقاومت کرده اند و به همین خاطر اشکالات اجرایی به وجود آمده است به ویژه در مواد غذایی و آرایشی بهداشتی که اقلام ریز دارند. در حال حاضر راهکارهای جدیدی ارائه کردیم که محصولات در همه اندازه‌ها این برچسب را داشته باشند اما عموم محصولاتی که مجوز واردات دارند دارای یک فارسی نویس روی بسته‌بندی‌هایشان هستند که تأییدیه‌های وزارت بهداشت نیز در این قسمت مشخص است.


چه راهکارهایی برای حل این مشکل درنظر گرفته شده است؟
طبق هماهنگی‌ها سعی داریم این اتفاق از مبدأ بیفتد یعنی کارخانه تولیدکننده پرینت برچسب یا خود برچسب را روی همه اقلام ریز و درشت بزند. در داخل هم به تدریج این طرح عملی می‌شود اما برای تحت الشعاع قرار نگرفتن نظام اقتصادی و تجاری کشور اجرای این طرح به طور کامل چند سالی زمان می‌برد. البته برخی از واردکنندگان آدامس و تنقلات برای اجرای این طرح داوطلب شدند و حتی اجرا هم کرده‌اند.


آیا اطلاع‌رسانی درباره برخی ترکیبات زیانبار استفاده شده در مواد غذایی و خوراکی تقلبی مانند آدامس‌ها و شکلات‌ها شده است یعنی اعلام رسمی‌از این اقلام تقلبی دارید؟
ما همواره توصیه کرده‌ایم که شهروندان از فروشگاه‌های معتبر خرید کنند و محصولاتی را مورد استفاده قرار دهند که مورد تأیید وزارت بهداشت باشد. عقل سلیم هم می‌گوید که به ما اعتماد کرده و هشدارها را جدی بگیرند. ما هر دو هفته یک بار محصولات غذایی و مارک‌های تقلبی شناسایی شده را در سایت سازمان غذا و دارو اعلام می‌کنیم و دیگر انتخاب با مصرف‌کننده است. وزارت بهداشت هرگز نمی‌تواند درباره محصولات بدون تأیید پاسخگو باشد.


آیا به سازمان یافته بودن این تقلب‌ها توسط یک یا چند گروه خاص اذعان دارید؟
سازمان یافته بودن این تقلب‌ها را نه می‌توان صددرصد تأیید کرد و نه تکذیب. در بسیاری از موارد افراد به واسطه طمعکاری و سود بیشتر دست به اقدامات مجرمانه می‌زنند اما نمی‌توان آنها را سازمان یافته خواند. شاید بتوان مواردی از تخلف و تقلب را شناسایی کرد.


متأسفانه بسیاری از مردم وقتی متوجه می‌شوند یک ماده غذایی قاچاق است تمایل بیشتری برای خرید آن دارند به طور مثال آدامس‌های خارجی که وارداتی نیستند و مواد خاصی داخل آن است. چه توصیه ای برای اینگونه افراد دارید؟
لزوماً این طور نیست. یکسری فرهنگ‌های اشتباه وجود دارد که یک محصول قاچاق بهتر از نمونه وارداتی و حتی ایرانی آن است که این موضوع باید اصلاح شود. مصرف‌کنندگان باید بدانند که در صحت و سقم محصولات قاچاق تشکیک وجود دارد چراکه ممکن است یک محصول قاچاق در شرایط نامناسب زودتر از زمان انقضا فاسد شده باشد یا در شرایط انقضا باشد بنابراین عقل سلیم می‌گوید که با توجه به بی هویت بودن این محصولات قاچاق مردم نباید دنبال آن بروند.


مرکز حلال جمهوری اسلامی‌ چگونه عمل می‌کند و بر چه اقلامی ‌نظارت دارد؟
مرکز تحقیقات حلال به همه اقلامی‌که سازمان غذا و دارو نظارت دارد از دارو، غذا، آرایشی و بهداشتی، ملزومات پزشکی (دستگاه‌ها را هم شامل می‌شود) و مکمل‌های غذایی ناظر است. وزارت بهداشت از سال 83-82 نظارت بر حلال بودن مواد غذایی وارداتی را شروع کرد. ابتدا با بررسی ترکیبات یا دریافت گواهی حلال از کشورهای مختلف و به تدریج با جدی شدن نظارت‌ها و احراز تقلبی بودن برخی از گواهینامه‌های خارجی، از سال 89 سازمان غذا و دارو به صورت جدی پیگیر ایجاد مرکزی علمی‌و کنترلی شد که هم بتواند به دفاتر مراجع عظام مشاوره دهد و موضوعات جدید را تبیین کند و حکم شرعی از آنها بگیرد و هم کنترلی بر گواهینامه‌های کشورهای خارجی داشته باشد.


برخی پاستیل‌های خارجی از استخوان خوک تهیه می‌شود. در بسیاری از کشورها با درج مهر «حلال» روی این تنقلات شائبه حرام بودن آن را برطرف می‌کنند اما در برخی فروشگاه‌های داخلی پاستیل‌هایی عرضه می‌شود که عمدتاً از کشورهای اروپایی وارد ایران می‌شوند و این نشانه را ندارند. آیا مرکز تحقیقات نظارتی بر این موضوع دارد و چگونه مصرف‌کننده باید از حلال بودن این محصول مطمئن شود؟
باید بدانید که ژلاتین موجود در پاستیل‌ها لزوماً از استخوان خوک تولید نمی‌شود و می‌تواند منشأ گیاهی هم داشته باشد. در کل اگر یک فرآورده خارجی نشان اصالت یا مهر غذا و دارو را داشته باشد یعنی همه فاکتورها را گذرانده و در صحت و سلامت است. بنابراین برای از بین بردن این شائبه بهتر است مردم از خرید محصولات بدون تأییدیه‌های وزارت بهداشت خودداری کنند.


پس درج مهر حلال اجباری نیست؟
دریافت گواهی حلال از کشورها اجباری است به این معنا که هر محصول خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی که وارد کشور می‌شود حتماً باید تأییدیه حلال داشته باشد. در حال حاضر این مهر روی همه محصولات نیست اما هر محصولی که مجوز سازمان غذا و دارو را دارد قطعاً حلال‌بودنش بررسی شده است.
روند بررسی این گواهی‌های خارجی چگونه است؟
همه گواهی‌هایی که می‌آید در مرکز حلال بررسی می‌شود و اگر مورد تأیید بود اجازه ورود به بازار را می‌گیرد و نماینده ولی فقیه پشتیبان فقهی این مرکز است.
و بازرسی شهری هم دارید؟
بله، این بازرسی‌ها مانند بازرسی‌های سلامت است. یعنی همان کارشناسی که در بازرسی‌های سرزده و تصادفی به مراکز عرضه مانند سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های سلامت محصول، نشانه‌ها و تأییدیه‌های سازمان غذا و دارو در جریان طرح نظارت در سطح عرضه(PMS) را انجام می‌دهد، حلیت را هم بررسی می‌کند که در واقع عملاً یک چیز است. از طرفی این محصولات و فرآورده‌ها در آزمایشگاه مورد بازبینی نیز قرار می‌گیرند تا اطمینان از محصول تأیید شده به بازار حاصل شود.
اگر محصول خارجی تقلبی (مثلاً آدامس یا شکلات) با بسته‌بندی و برند محصول اصلی وارد بازار و عرضه شود، وزارت بهداشت چگونه آن را کنترل می‌کند؟
همکاران ما در بخش سلامت محیط، سطح عرضه را بررسی می‌کنند. همچنین گشت‌های مشترکی وجود دارد و گزارش‌های مردمی‌که همه اینها در کنار هم شکل گرفته و عمل می‌کنند. ان‌شاءالله با گسترش نظام رهگیری که یکی از ابزار مهمش برچسب اصالت و سلامت است کل زنجیره تحت کنترل در می‌آید. مردم می‌توانند شکایات خود را از طریق شماره تماس 1490 وزارت بهداشت، معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی یا خود سازمان غذا و دارو و همچنین بازرسی وزارت بهداشت مطرح کنند تا تخلف شناسایی و با متخلفان برخورد شود. این برخوردها هم یا به شکل موضوعی است یا برخورد شبکه‌ای انجام می‌شود تا منشأ اصلی تخلف و قاچاق شناسایی و دستگیر شود.


یکسری خوراکی‌ها با تاریخ‌های دستکاری شده در مترو با قیمت ارزان‌تر توزیع می‌شوند، آیا وزارت بهداشت راهکاری برای مقابله با آن دارد؟
در این مورد اصل قضیه یعنی خرید از فروشندگان با هویت نامعلوم زیر سؤال است اما در این راه شهرداری‌ها باید اقدام اساسی کنند. در کل در صورتی که تقلبی بودن یک ماده غذایی محرز شود وزارت بهداشت در یک کار تعاملی وارد عمل خواهد شد. باید توجه داشت همه فروشندگان در مغازه‌ها گواهی بهداشت دارند و در صورت تخلف قابل ردگیری هستند این در حالی است که دستفروشان این شرایط را نداشته و مردم باید شخصاً این موضوع را در نظر بگیرند.


میزان قاچاق و تقلب محصولات در سطح عرضه در کشور ما چند درصد است؟
در کشورهایی مثل ما که در حال توسعه هستیم قاچاق در سطح عرضه زیر 15 درصد است. البته این رقم در کالاهای متفاوت فرق می‌کند مثلاً در ایران چون نظام دارویی تحت کنترل وزارت بهداشت است درصد تقلب و قاچاق پایین‌تر است اما در بحث کالاهای آرایشی بهداشتی میزان تقلب و ورود کالاهای قاچاق و تقلبی بیشتر بوده که در تلاشیم این رقم را نیز کاهش دهیم. البته بحث تقلب و قاچاق در سطح عرضه فقط مختص کشور ما نیست. در کشورهای اروپای غربی و امریکای شمالی این رقم زیر 5 درصد است و بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز آن را 11-10 درصد اعلام کرده اند.


تعامل وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو با پلیس و نیروهای امنیتی نظامی‌برای کنترل قاچاق چگونه است؟
خوشبختانه ما با دادگستری و دادسراها تماس‌های لحظه‌ای داشته و همکاری خوبی نیز با تعزیرات حکومتی داریم. در حال حاضر وزارت بهداشت با کمک دادستانی، سایت‌های غیرمجاز فروش محصولات تقلبی و کالاهای قاچاق را به روز فیلتر می‌کند که البته محوریت این کار با همکاران ما در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است.
این ستاد هم زیر نظر وزارت بهداشت کار می‌کند؟
نه، فعالیت این ستاد مستقیم زیر نظر رئیس جمهوری است. این ستاد تعاملات همه ارگان‌های نظارتی را با هم هماهنگ می‌کند. البته پلیس آگاهی نیز در شناسایی و برخورد با مراکز غیرمجاز کمک زیادی به ما می‌کند و همکاران ما با کمک آنها بلافاصله پس از شناسایی این مراکز با حکم قضایی برای پلمب و بقیه کارها وارد عمل می‌شوند.
درباره مرزها این تعامل به چه صورت است؟
متولی اصلی کنترل مرزها ستاد مبارزه با قاچاق و گمرک جمهوری اسلامی‌است. مرزهای کشور ما بسیار وسیع است و از لحاظ جغرافیایی تنوع زیادی دارد و با توجه به کوهستانی بودن برخی خطوط مرزی، کنترل بسختی انجام می‌شود اما سعی داریم از مبدأ تا مقصد این کنترل را داشته باشیم. نگاه ما در این موضوع از منبعی که اتفاق رخ می‌دهد تا مصرف‌کننده است که همان طور که گفتیم ابزار مهم آن برچسب کنترل اصالت و سلامت است.

روزنامه ایران