بار سنگین «بیماری» بر توسعه انسانی!

بار بیماری به عنوان یکی از شاخص های وضعیت سلامت کاربرد فراوانی در سیاست گذاری و برنامه ریزی سلامت و همسنجی های بین المللی دارد. بر اساس تعریف ها، بار بیماری به معنای مجموع سال های از دست رفته ی عمر (YLL) و سال های زندگی با ناتوانی و معلولیت به علت بیماری (YLD) است که معیاری مهم برای رتبه بندی وضعیت سلامت جامعه ها و رصد چالش های آن به شمار می رود.

همچنان که اشاره شد یکی از مهمترین عامل های افزایش بار بیماری شمار سالیان عمر بر باد رفته ی افراد جامعه است. در تعریف این عامل باید گفت، سال های عمر بر باد رفته به این معنی است که انسان ها زودتر از آنچه که شاخص میزان امید به زندگی در جامعه نشان می دهد جان خود را از براثر بیماری های غیرواگیر به ویژه سکته های قلبی و مغزی از دست می دهند.

افزایش این شاخص در جامعه هزینه های مادی و غیرمادی فراوانی به بار می آورد. مطابق برآوردهای سازمان جهانی بهداشت ارزش یک سال زندگی سه برابر سرانه ی تولید ناخالص داخلی هر کشور (per capita GDP) است. با یک محاسبه ی ساده و با فرضِ جمعیت 75 میلیون نفری ایران، برآورد مجموع هزینه های غیرمستقیم ناشی از سال های از دست رفته ی عمر در کل جمعیت 270 میلیارد و 291 میلیون و 325 هزار و 737 دلار برای یک سال خواهد بود.

گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با توجه به اهمیت این مساله با شماری از کارشناسان مسایل سلامت اجتماعی به گفت وگو پرداخته است.



*** وقتی هدر رفتن یک ساعت عمر جبران ناپذیر است

«امان الله قرایی مقدم» جامعه شناس به بررسی و آسیب شناسی بار بیماری و مولفه ی مهم آن یعنی عمر بر باد رفته ی افراد جامعه پرداخت. وی با تاکید بر اینکه در جامعه به ازای هر ساعت از دست رفته ی عمرِ جمعیت، سرمایه های مادی و معنوی زیادی هدر می رود، گفت: آمار سرانه یی که از سوی وزارت بهداشت مبنی بر 10 سال عمر بر باد رفته در جامعه منتشر شده بیانگر یک فاجعه ی اجتماعی و اقتصادی است زیرا ما تمام برنامه ریزی های خود را بر پایه ی سال های امید به زندگی انجام می دهیم. اگر ما تنها به هزینه های کشور در محیط های دانشگاهی اشاره کنیم متوجه می شویم دولت برای هر فرد در دوره ی کارشناسی مبلغی حدود 100 میلیون تومان و برای دوره های کارشناسی ارشد و دکترا مبلغی حدود 150 و 200 میلیون تومان هزینه می کند و این هزینه ها باید در آینده در خدمت جامعه قرار گیرد.

قرایی مقدم در ادامه با اشاره به ساختار جوان جمعیت جامعه اظهار کرد: اگر بخواهیم در زمینه های جمعیت شناسی و جامعه شناسی به صورت کلی به پدیده ی هدر رفتن عمر نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که بیشترین زیان متوجه بخش خدمات و نیروی کار است زیرا جمعیتی که برای اشتغال و خدمت در جامعه تربیت شده است به واقع 10 سال کمتر از برنامه ریزی دولت ها ممکن است عمر کنند.

وی همچنین پایین بودن میزان بهره وری نیروی انسانی در کشور را مورد تاکید قرار داد و گفت: بهره وری در ایران به نسبت بسیاری از کشورهای دیگر در سطح بسیار پایینی قرار دارد. حال با این شرایط اگر حوادث غیر قابل پیش بینی 10 سال از عمر مفید افراد را بگیرد، به یقین ما در آینده شاهد خسارت های جبران ناپذیری خواهیم بود و این همان بخش اجتماعیِ عمر هدر رفته است که باید مورد واکاوی قرار گیرد.

این جامعه شناس آمار سازمان جهانی بهداشت را در زمینه ی هزینه های یک سال عمر افراد جامعه و نسبت آن به سرانه ی تولید ناخالص داخلی یادآور شد و افزود: افراد جامعه را از لحاظ تخصص به 2 گروه عادی و استراتژیک تقسیم می کنند که هر گروه به نسبت خود هزینه های زیادی برای جامعه دارند. عمر بر باد رفته اگر شامل حال گروه استراتژیک یعنی نیروهای متخصص جامعه شود یقین دارم ضررهای مادی و معنوی آن خیلی بیشتر از آمار اعلام شده از سوی سازمان جهانی بهداشت است.

این جامعه شناس در ادامه به آسیب شناسی عمر بر باد رفته ی هر فرد پرداخت و افزود: در ایران در سال های اخیر تربیت نیروی متخصص از طریق دانشگاه ها در اولویت قرار گرفته است. حال اگر این نیرو به هر دلیلی نتواند تخصص خود را در خدمت جامعه قرار دهد دچار خسران در زمینه های مختلف خواهیم شد.

وی در پایان تاکید کرد: برای جلوگیری از گسترش این معضل ما باید کنترل و نظارت در جامعه را به بالاترین سطح ممکن برسانیم زیرا تا زمانی که بر کارهای مختلف نظارتی وجود نداشته باشد به طور حتم آن کار مطابق استاندارد های لازم انجام نمی شود و این به خودی خود بحران آفرین است.



***بار بیماری؛ پیشگیری یا درمان

«احمد کوشا» رییس مرکز مدیریت بیماری های غیرواگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دیگر چهره یی بود که در ارتباط با شاخص بار بیماری با پژوهشگر خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت وگو کرد. وی در ابتدا تصریح کرد: در این زمینه بهتر است از شاخص بار بیماری به جای مولفه ی عمر بر باد رفته استفاده کنیم زیرا بار بیماری شامل عمر بر باد رفته و همچنین معلولیت هایی است که موجب می شود فرد نتواند نقش موثری را در جامعه ایفا کند .

وی با اشاره به حادثه هایی که موجب می شود بار بیماری در ایران افزایش یابد گفت: بار بیماری در ایران بر اثر حوادث مختلفی افزایش پیدا می کند که مهمترین آن بیماری های قلبی- عروقی، تصادف های رانندگی و بیماری های روانی است. زمانی که پیش بینی می شود امید به زندگی در جامعه بیش از 70 سال است، از کارافتادگی یا مرگ یک فرد موجب می شود که این عمر وی را عمر بر باد رفته بدانیم زیرا تمام برنامه ریزی ها براساس امید به زندگی در جامعه انجام شده است.

کوشا در مورد مولفه های تاثیرگذار بر شاخص بار بیماری گفت: اگر بخواهم تنها یک مثال در این زمینه بزنم بحث تصادف های جاده یی است که در سال تعدادی زیادی از هموطنان ما را دچار مرگ یا معلولیت می کند. بر اساس آمارها حوادث جاده یی هر ساله هزینه هایی میلیون دلاری را به جامعه تحمیل می کند.

رییس مرکز مدیریت بیماری های غیرواگیر وزارت بهداشت در ادامه راهکارهای کنترل کننده ی بار بیماری را مورد توجه قرار داد و گفت: اگر بار بیماری را که شامل عمر از دست رفته و معلولیت است بخواهیم کنترل کنیم، نیازمند برنامه یی همه جانبه هستیم زیرا عوامل مختلف موجب شکل گیری بار بیماری در جامعه می شود. نباید در این زمینه از نقش وزارت خانه ها، بحث آموزش، کمک صدا و سیما و دیگر نهاد های مرتبط با سلامت مردم چشم پوشی کرد.

وی با تاکید بر نقش ورزش در کاهش بیماری های جسمی و روحی گفت: اگر در جامعه زمینه های ورزش همگانی بیش از آنچه هست فراهم شود افراد می توانند تنها با یک ساعت پیاده روی در روز سلامت روحی و جسمی خود را باز یابند.

او افزود: وزارت بهداشت و درمان برنامه های متعددی را برای جلوگیری از افزایش بار بیماری برای جامعه تدارک دیده است که این برنامه ها بیشتر در قالب پیشگیری است تا درمان. زمانی که ما با آموزش های مناسب و طرح های مختلف زمینه های بیماری غیرواگیردار را در جامعه شناسایی کنیم دیگر نیازی به درمان نیست چون راهکارهای مختلف برای جلوگیری از بروز بیماری ها را خواهیم شناخت.



*** فرجام سخن

در زمینه ی مساله ی بار بیماری باید به برنامه ریزی های چند جانبه و فراگیر در جامعه توجهی ویژه کرد زیرا بار بیماری و میزان سال های از دست رفته تنها یک مشکل پزشکی نیست بلکه می تواند معضلی باشد که ریشه در زمینه های مختلف اجتماعی و زیربنایی دارد.

به عنوان مثال بر هیچ کس پوشیده نیست که یکی از مهمترین عوامل افزایش سال های عمر بر باد رفته حادثه های رانندگی در کشور است. «غدیر مهدوی» سرپرست بیمه ی مرکزی ایران چندی پیش اعلام کرد ایران در زمینه ی شمار تصادف های جاده یی در میان 190 کشور رتبه دوم را دارد که این تهدیدی جدی برای سلامت جامعه را نشان می دهد. با نگاهی به آمارهای اینچنینی در می یابیم برای رفع این معضل جدی نیازمند یک برنامه ی طولانی مدت هستیم که نهادهایی همچون راهنمایی و رانندگی، وزارت راه و شهرسازی، رسانه های دیداری و شنیداری و ... در آن سهیم هستند.

در همین پیوند، ارتقای دیگر ضریب های سلامت جامعه و همچنین کاهش آلاینده های محیطی، توجه به تغذیه ی افراد، افزایش آموزش شهروندی و ... از دیگر راهکارهایی است که می تواند ضمن کاهش بار بیماری، شاخص امید به زندگی را در جامعه افزایش دهد.


ایرنا