دفع سموم،
سوخت و ساز پروتئين و چربي‌‌هاي مورد نياز بدن،
تنظيم قند خون،
ساخت هورمون‌هاي ضروري بدن،
متابوليسم مواد غذايي.
گستردگي
وظايف کبد، اين عضو را مستعد ابتلاء به بيماري‌هاي متعددي کرده که
مي‌تواند ديگر اعضاي بدن را نيز تحت‌تاثير قرار دهد. بعضي از اين بيماري‌ها
منشاء ژنتيکي داشته و برخي ديگر از طريق ويروس‌ها به بدن انسان منتقل و
کبد را عفوني يا بيمار مي‌کنند. البته در کنار عوامل ياد شده، برخي
عادت‌هاي اشتباه زندگي روزمره، مانند تغذيه ناسالم، کم‌تحرکي، مصرف الکل،
غيره نيز، مي‌توانند باعث بروز بيماري‌هاي کبدي شوند.
در
حال حاضر دستگاهي که بتواند کمبودهاي عملکرد کبد را جبران کند، وجود ندارد
و کنترل اکثر بيماري‌هاي کبدي از طريق دارو و بهبود تغذيه انجام مي‌شود.
در مطالب پيش‌رو، دو مورد از بيماري‌هاي مزمن کبدي معرفي شده و تغذيه مناسب
براي هرکدام توضيح داده مي‌شود.
کبد چرب غيرالکلي
کبد
چرب يکي از شايع‌ترين علل بيماري‌هاي مزمن کبد است که حداقل 30 درصد جمعيت
بالاي 30 سال ايران به آن مبتلا هستند. تغذيه ناسالم، همراه با بي‌تحرکي،
از مهم‌ترين دلايل بروز ديابت، چاقي و نهايتا کبد چرب هستند. در بيماري کبد
چرب، چربي اضافي بدن داخل کبد انباشته مي‌شود که اين پديده، موجب اختلال
در عملکرد و فعاليت کبد، همچنين التهاب بافت آن مي‌شود. اگر اين وضعيت
ادامه پيدا کند، گاهي بافت کبد به شکل جبران‌ناپذيري آسيب مي‌بيند و ديگر
قادر به انجام وظايف مهم خود نخواهد بود. چنانچه تغييراتي در شيوه زندگي
(رژيم غذايي و تحرک روزانه) صورت نگيرد، در 2 تا 3 درصد افراد مبتلا به کبد
چرب، بيماري به سمت التهاب کبدي و در اصطلاح، هپاتيت ناشي از کبد چرب
(غيرالکلي) پيش مي‌رود، سپس در درصدي از اين افراد، بيماري به سيروز کبدي و
نهايتا سرطان کبد منجر مي‌شود.
بيماري
کبد چرب جنبه ارثي و ژنتيکي نيز دارد. بنابراين در افرادي که در خانواده
آنها سابقه سکته قلبي يا مغزي در سنين پايين‌تر از 60 سالگي وجود دارد،
ارزيابي وجود کبد چرب و درمان آن ضروري است.
علائم کبد چرب غيرالکلي
تعداد
زيادي از افراد، بدون اينکه خود بدانند، مبتلا به بيماري کبد چرب هستند،
زيرا اين بيماري در مراحل ابتدايي، علائمي از خود نشان نمي‌دهد. اما افرادي
که اضافه وزن و چربي خون بالايي (بخصوص تري‌گليسريد) دارند يا سطح کلسترول
نوع بد (LDL) آنها بالاست، مطمئنا کبد آنها نيز تحت تاثير قرار گرفته و
چربي در اين بافت انباشته مي‌شود.
تاثير بر وضعيت قند خون و فشار خون
اکثر
قريب به اتفاق مبتلايان به کبد چرب غيرالکلي، قبل از وقوع نارسايي کبدي،
مبتلا به ديابت و پرفشاري خون شده و متعاقب آن دچار سکته قلبي يا مغزي
مي‌شوند. بنابراين کبد چرب را يک علامت هشداردهنده براي مرگ و مير زودرس
ناشي از بيماري‌هاي قلبي-عروقي مي‌دانند. لازم است افراد مبتلا به اين
اختلال کبدي، با رعايت رژيم غذايي مناسب و يک برنامه ورزش يا تحرک فيزيکي
مستمر، از پيشرفت آن جلوگيري کنند. همچنين ارزيابي قند خون ناشتا و فشار
خون، سنجش وزن و شاخص دور شکم (به‌عنوان يک شاخص تن‌سنجي چاقي)، به‌صورت
دوره‌اي در مبتلايان به کبد چرب ضروري بوده و تلاش مداوم براي کنترل آنها
جنبه حياتي دارد.
درمان کبد چرب غيرالکلي
همان‌گونه
که عوامل خطر تغذيه ناسالم و چاقي مي‌توانند باعث ايجاد اختلال کبد چرب
شوند، کاهش وزن از طريق تغذيه سالم و ورزش نيز، اولين و مهم‌ترين راه
پيشگيري و درمان کبد چرب است. براي دريافت رژيم غذايي مناسب به يک پزشک يا
متخصص تغذيه مراجعه کنيد، اما راهکارهاي زير نيز مي‌توانند، اولين گام در
مسير کاهش وزن شما باشند:
کاهش
30 درصدي مصرف برنج، نان، سيب‌زميني، شيريني و قندها بايد در اولويت تغيير
رژيم غذايي شما قرار گيرد، زيرا مهم‌ترين علت بروز کبد چرب، زياده‌روي در
مصرف اين دسته از مواد غذايي است.
هر
هفته حداقل 3-2 وعده از انواع ماهي، در رژيم غذايي خود قرار دهيد.
ماهي‌ها داراي چربي‌‌هاي مفيد امگا ? بوده که خود باعث کاهش انباشته شدن
چربي در کبد خواهند شد. البته شيوه طبخ ماهي نيز، بسيار مهم است. بنابراين
تا جايي که امکان‌پذير است، از سرخ کردن ماهي بپرهيزيد و در مقابل، آن
را به صورت کبابي و يا بخارپز در فر يا قابلمه طبخ کنيد.. گردو و روغن مايع
کانولا نيز منابع خوبي از امگا ? هستند.
به
جاي چربي‌‌هاي حيواني، از روغن‌هاي مايع گياهي مانند روغن آفتابگردان
استفاده کنيد. روغن‌هاي گياهي داراي ويتامين E هستند که يک آنتي‌اکسيدان
بسيار قوي و موثر در برابر التهابات کبدي است. بادام نيز يک منبع غني
ويتامين E بوده، بنابراين مي‌توانيد روزانه 8-6 بادام، به عنوان ميان‌وعده
ميل کنيد.
از
مصرف نوشيدني‌‌هاي الکلي پرهيز کنيد. الکل نه تنها براي کبد بسيار مضر
بوده و موجب افزايش انباشتگي چربي و تشديد التهاب کبد مي‌شود، مصرف آن
جايگزين بدون فايده‌اي براي غذا‌هاي مقوي ديگر شده و مي‌تواند باعث کمبود
ويتامين‌ها و املاح مورد نياز بدن شود.
از
مواد غذايي با فيبر بالا، از قبيل ميوه و سبزيجات خام، حبوبات و انواع نان
سبوس‌دار، هر روز و در همه وعده‌ها يا ميان وعده‌هاي غذايي مصرف کنيد.
همچنين مي‌توانيد يک قاشق سبوس برنج يا گندم را با سالاد، برنج، ماست يا
انواع خورشت‌ها مخلوط کرده و همراه وعده‌هاي غذايي نهار و شام، ميل کنيد.
اغلب
غذا‌ها را بخارپز، يا آب‌پز طبخ کرده و از غذا‌هاي سرخ شده تا جايي که
امکان دارد، مصرف نکنيد. ضمنا در صورت نياز، از روغن مايع به‌جاي روغن جامد
استفاده کنيد.
لبنيات (شير، ماست، پنير) کم‌چرب مصرف کنيد.
مصرف روزانه حداقل 3 فنجان قهوه بدون شکر به سلامت کبد کمک کرده و از وقوع ديابت پيشگيري مي‌کند.
وعده‌هاي
غذايي را به‌طور منظم مصرف کرده و هيچ‌گاه صبحانه، نهار و شام را که
وعده‌هاي اصلي هستند، حذف نکنيد. حذف وعده غذايي، يعني گرسنگي بيش از حد،
به دنبال آن زياده‌روي در وعده بعدي.
هيچ‌گاه
غذا را با عجله نخوريد، آرام بجويد، به‌طوري که هر وعده غذايي
حداقل 20 دقيقه طول بکشد. از بشقاب و ليوان‌هاي کوچک براي صرف غذا
استفاده کنيد تا حجم کمتري ميل کنيد.
از
ريزه‌خواري و خوردن تنقلات پرهيز کنيد و در صورت گرسنگي بين وعده‌هاي
اصلي غذا، از ميوه و سبزيجات براي رفع ضعف و گرسنگي استفاده کنيد.
از
مصرف نوشيدني‌هايي که کالري دارند، از قبيل نوشابه و آبميوه خودداري کنيد.
همچنين هنگام خوردن غذا، مايعات مصرف نکنيد، ولي نيم ساعت قبل از غذا يک
ليوان آب بنوشيد.
حتي‌الامکان بيرون از منزل و غذا‌هاي آماده ميل نکنيد.
ورزش
پرهيز
غذايي به تنهايي براي کاهش وزن کافي نيست. انجام فعاليت و تحرک فيزيکي و
ورزش نيز قسمت بسيار مهم و موثري در درمان کبد چرب است. حداقل 5 روز در
هفته و هر دفعه 45 دقيقه ورزش، به گونه‌اي که تعداد نفس‌ها و ضربان قلب
افزايش پيدا کنند، انجام دهيد. احساس نکنيد که براي کاهش وزن و سوزاندن
چربي بايد ورزش سنگين انجام دهيد! ورزش سبک ولي مداوم نيز باعث سوختن
چربي مي‌شود. پياده‌روي، شنا و دوچرخه‌سواري جزء بهترين ورزش‌ها هستند.
