به گزارش شفا آنلاین، همه ما خاطره‌اي از اين صحنه در خاطر داريم. هيچ‌کدام اما شايد آن
روزها فکر نمي‌کرديم واقعاً مي‌شود با خوردن يک قوطي بازوي مان به اين شکل
حجيم شود.
اين روزها اما انگار اين خاطره دوران کودکي محقق شده و جوانان بسياري را مي‌بينيم که چند بسته از همين قوطي‌ها را در دست دارد و چند ماه بعد توسعه غير قابل‌باوري در بعد طول و عرض پيداکرده است. اسفناج‌هايي که امروز نام‌هايي همچون کراتين، پروتئين، گلوتامين، آمپول سوما و... بر روي آنها گذاشته‌شده است. در اين پرونده به دنبال اين رفته‌ايم که از صاحب نظران اين حوزه بپرسيم، چقدر اين قوطي اسفناج با آن قوطي اسفناج و چقدر اين ملوان‌هاي زبل با آن ملوان زبل توفير دارد.
جوانان
زيادي هستند که اين روزها تحت تأثير بمباران تبليغاتي شبکه‌هاي
ماهواره‌اي، مربيان بدنسازي باشگاه‌هاي ورزشي يا هم‌سن و سال‌هايشان
هزينه‌هاي چندصدهزار توماني و حتي ميليوني را آن‌هم به صورت ماهانه براي
تهيه مکمل‌هايي تحت عنوان مکمل‌هاي غذايي، متحمل مي‌شوند تا شکمشان را شش
تکه کرده و به بازوانشان حجم دهند و به‌اصطلاح خودشان هيکلي گلداني بسازند،
تي‌شرت‌هاي چسبانشان نيز بر تن بنشيند. به سراغ صاحب نظران اين حوزه رفتيم
تا درباره چندوچون اين مکمل‌ها بپرسيم.
باشگاه‌هاي
ورزشي و بدنسازي در قبضه مکمل‌هايي است که داعيه‌دار تأثيرات معجزه‌آسا
بوده و مدعي هستند طي زماني کوتاه، ظاهر فرد را به صورت دلخواه درآورده،
بدن را حجم داده، شکم را شش تکه کرده و قد را نيز بلند مي‌کند. اين تبليغات
اثرگذاري زيادي به‌ويژه در گروه‌هاي نوجوانان و جوانان که به دنبال ظاهري
جذاب‌ترند، داشته و آنها را به‌سوي استفاده از اين مواد آن‌هم بدون مراجعه
به پزشک متخصص مي‌کشاند.
به
يکي از باشگاه‌هاي مرکز شهر مي‌روم. با مربي باشگاه مدتي صحبت مي‌کنم،
هرچند اين صحبت‌ها بهانه‌اي است تا با يکي از جوانان اين باشگاه به گفت‌وگو
بپردازم. پس از مدتي اين فرصت را به دست مي‌آورم. هنوز بدنش آن‌چنان‌که
بايد باد نکرده و مشخص است يا تازه‌کار است و يا اهل چندهفته‌اي باد کردن
نيست. «جواد. ه» با اشاره به تجربه خود درزمينه مصرف مکمل‌ها، مي‌گويد: «در
بدو ورودم به يکي از باشگاه‌هاي ورزشي، زماني که از لاغري خود گلايه‌مند و
به دنبال راهي براي رهايي از آن بودم، با وعده‌اي مبني برافزايش وزن طي دو
هفته از سوي مربي باشگاه روبرو شدم. در کنار ورزش، مصرف مکمل‌هاي دست‌ساز
را به من توصيه کردند و طبيعتاً هزينه‌اي دو برابر آنچه وجود داشت نيز طلب
کردند؛ اما زير بار مصرف نرفته و بيرون آمدم. در بين دوستانم افراد زيادي
را مي‌بينم که با اين نوع حرف‌ها وقت، انرژي و مهم‌تر از همه سلامتي خود را
صرف اين وعده‌هاي واهي مي‌کنند.»
به
سراغ باشگاه ديگري مي‌روم و به همين شکل با يکي از جوانان اين باشگاه صحبت
مي‌کنم. «محمد. ن» نيز با اين استدلال که «مي‌خواهم رو بيايم» جزو
مصرف‌کنندگان پر و پا اين مکمل‌هاست. البته او تجربه تلخي هم دارد و
مي‌گويد: «مکمل‌هاي خارجي که از يک بدن‌ساز مطرح گرفته بودم، عارضه داد،
کبدم را به ميزان پنج درصد چرب کرد و پزشک آزمايشگاه سريعاً با مشاهده
نتيجه آزمايش متوجه مصرف پودر و مکمل بدنسازي شد. به همين دليل چند ماه
مصرف را قطع کردم و چند وقتي است که زير نظر يک داروساز مصرف مکمل‌هاي
جديدم را آغاز کرده‌ام و طي دو هفته شش کيلو و 400 گرم اضافه کردم و از 79
کيلو به 85 کيلو و 400 گرم رسيده‌ام.»
سؤالي که پيش مي‌آيد اين است که فارغ از تمام عوارض و تبعات مصرف اين مواد، علت رشد روزافزون تمايل جوانان به مصرف پودرها و مکمل‌هاي بدنسازي چيست و چگونه مي‌توان از حجم گرايش به آنها کاست و افراد را به سمت مصرف مواد طبيعي سوق داد؟ آيا اين مواد آثار معجزه‌آسايي را که مبلغانشان مدعي هستند در بر دارند يا خير؟ آيا اقدامات قانوني در جهت پيشگيري از ارائه اين مواد در باشگاه‌هاي ورزشي به درستي صورت مي‌گيرد؟
در
اين راستا و با توجه به همه‌گيري اين موضوع ميان نوجوانان و جوانان، با
علي طاهري، متخصص پزشکي ورزشي و کنترل دوپينگ به گفت‌وگو نشستيم که در پي
مي‌خوانيد:
علي
طاهري با بيان اينکه بحث مکمل‌ها دو قسمت دارد، يک حوزه آن ورزشي و ديگري
حوزه تجاري آن است، گفت: «در قسمت تجاري بسياري از شرکت‌ها و مافياهاي
داخلي و خارجي وجود دارند؛ به نوعي بسياري از مکمل‌هاي غيراستاندارد و مضر
توسط شرکت‌ها و مافياهاي خارج از کشور تهيه و بسته‌بندي مي‌شوند و حتي با
پکيج‌هاي تقلبي و غيرواقعي به بازارعرضه مي‌شوند. گاهي در اين پکيج‌هاي
تقلبي از برندها و اسامي غيرواقعي استفاده مي‌کنند و در بعضي مواقع در آن
جعبه و باکس محتوياتي وجود دارد که واقعيت آن روي جزئيات و اطلاعات مربوط
به آن درج نمي‌شود. به اين معني که در داخل باکس استروييدها وجود دارد، اما
روي جعبه فقط از ويتامين‌ها و مواد مجاز نام مي‌برد.»
طاهري با اشاره به حوزه ورزشي در بحث مکمل‌ها، اظهار کرد: «قطعاً استفاده از هر مکملي حتي مکمل‌هاي مجاز و کاملاً سالم نيازمند پيش‌بيني‌هاي لازم براساس نوع، مقدار، زمان ورزش، سن و جنس فرد بوده و اگر اين پيش‌بيني‌ها انجام نشود، مي‌تواند عوارض و نتايج زيان‌آور بسياري داشته باشد. برهمين اساس ما در حوزه ورزشي هم با افرادي مواجه مي‌شويم که يا ناآگاهانه اقدام به توصيه، تجويز و مصرف مکمل‌ها مي‌کنند يا با هدف سوء و منفعت‌طلبي اين کار را انجام مي‌دهند. هر دو اين کارها يک برآيند دارد و آن ايجاد آسيب و صدمه به فرد است. گذر زمان نشان مي‌دهد که مصرف غيراستاندارد مکمل‌ها با چه عوارض و چه تابلوهايي خود را نشان مي‌دهد. بخش عمده‌اي از اين داروها و مکمل‌ها جنبه درماني دارد، به شرط اينکه در بعد مشخص و محدود استفاده شود، اما مصرف و استفاده آنها در حجم بسيار بالا و تنظيم مصرف 10 برابر حد مجاز آنها مي‌تواند فرآيندهاي تخريبي بسياري داشته باشد که بسياري از آنها با گذشت زمان مشخص مي‌شوند.»
عوارض پزشکي مصرف داروها
وي
ادامه داد: «البته به صورت کلي مصرف اکثر مکمل‌ها عوارض شايعي مانند
ناهنجاري‌ها و ناراحتي‌هاي عصبي و رواني در پي دارد؛ به طوري‌که اين افراد
پرخاش‌جو و پرخاشگر شده و ثبات روحي و رواني خود را از دست مي‌دهند، نظم
خواب اين افراد بر هم خورده و گاهي ممکن است خواب طولاني مدت داشته باشند و
بعد از آن به تدريج زنجيره خواب آنها از هم گسيخته شود. مسئله دوم در
رابطه با مصرف مکمل‌ها، عوارض کليوي است. قطعاً ناهنجاري‌هاي کليوي و مجاري
ادراري يکي از شايع‌ترين عوارض استفاده نامناسب از مکمل‌هاست. همچنين
ناهنجاري‌ها و نارسايي‌هاي جنسي و عقيمي و ايجاد عوارضي در توليد مثل اين
افراد، قطعاً از مواردي است که به طور جدي روي آن کار مي‌شود. ناهنجاري‌هاي
مربوط به کبد و عوارض گوارشي، ناراحتي‌هاي پوستي و... نيز از عوارض شايعي
است که خود را نشان مي‌دهد و نهايتاً اين عوارض با تابلوهاي مختلفي بروز
مي‌کند که سن، جنس، نوع ماده‌اي که مصرف مي‌کند و بيماري‌هاي زمينه‌اي فرد
در آن تاثيرگذار است.»
«نه» محکم به مکمل در ورزش عمومي
وي
در پاسخ به اينکه مبادي دسترسي به مکمل‌هاي مجاز کدام است، مي‌گويد:
«توصيه ما در حوزه ورزش عمومي و همگاني استفاده از مواد طبيعي، ميوه‌جات و
سبزيجات است، اما اگر فردي بخواهد در حوزه ورزش حرفه‌اي و قهرماني قدم
بردارد نياز به مصرف مکمل‌هايي دارد که اين براساس نوع ورزش و ميزان ورزش
متفاوت است. به همين علت توصيه مي‌شود که افراد در ورزش قهرماني با
کارشناسان و پزشکاني که داراي تخصص در اين حوزه هستند مشورت کنند. پزشکان
براساس استانداردهاي ورزشي دارو را تجويز نمي‌کنند، بلکه براساس يکسري
استانداردهاي درماني که زير نظر وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکي است،
توصيه و تجويز دارو را انجام مي‌دهند. به همين دليل اگر ورزشکاري قصد مصرف
داروي خاصي را دارد و به پزشکي که نسبت به داروهاي ممنوعه اطلاعات کمي دارد
يا به‌روز نيست، مراجعه مي‌کند، حتماً بايد پزشک را آگاه کند.»
ممانعت‌هاي قانوني تجويز مکمل در باشگاه‌ها
اين
متخصص پزشکي ورزشي با بيان اينکه باشگاه‌ها به لحاظ قانوني به هيچ عنوان
اجازه توصيه، تجويز، فروش و ارائه مکمل، نه تنها مکمل‌هاي دست‌ساز و
غيراستاندارد بلکه مکمل‌هاي مجاز و استاندارد را ندارند، تصريح مي‌کند: «به
لحاظ قانوني هر باشگاهي که بخواهد در حيطه فروش، تجويز و توصيه به مکمل
ورود پيدا کند، هم باشگاه و هم مربي متخلف بوده و براساس قوانين،
محروميت‌هايي را تجربه خواهد کرد که اين محروميت‌ها در برخي موارد
محروميت‌هاي ورزشي بوده و فرد را از حيطه ورزشي و مربيگري محروم مي‌کند و
در برخي از کشورها اين محروميت‌ها، محروميت‌هاي اجتماعي است. طاهري
مي‌گويد: «اگر باشگاهي به توصيه، تجويز و فروش مکمل اقدام کند اين به معناي
اين نيست که با گذشت زمان اين موضوع فراموش شود، بلکه حتي بعد از گذشت دو
يا سه سال که از مصرف آن مکمل بگذرد و بعدها متوجه شود که اين مکمل
غيراستاندارد و براي سلامتي مضر بوده است، آن باشگاه و فرد تجويز کننده
بايد به قانون پاسخگو باشد.»
جاي خالي سازمان‌هاي بالادستي در نظارت بر مکمل‌هاي ممنوعه
طاهري
نظارت بر عرضه و مصرف مکمل‌ها را مورد اشاره قرار مي‌دهد و مي‌گويد:
«نظارت‌ها در اين زمينه وجود دارد، اما با توجه به فضايي که در زمينه
استفاده از مواد ممنوعه و مکمل‌ها است، هم در ورزش عمومي و هم در حوزه ورزش
قهرماني، اين نظارت‌ها کافي نبوده و نياز است که سازمان‌هاي بالادستي
دخالت بيشتري داشته و قوانين بروزتري را جهت برخورد با ورزشکاران متخلف،
باشگاه‌ها و افرادي که در ورزش عمومي و همگاني اقدام به سوءاستفاده و تجويز
و فروش مکمل‌هاي غيرمجاز مي‌کنند، داشته باشيم.»
گربه نظارت از موش دوپينگ فاصله نگيرد
وي
مبحث دوپينگ را به ماجراي موش و گربه مانند مي‌کند و مي‌گويد: «قوانين
اين موضوع بايد مرتباً به روز شده و پيگيري‌ها ادامه يابد. از ابتداي تشکيل
و فعاليت ستاد ملي مبارزه با دوپينگ که در سال 1382 آغاز شد تا به امروز
هيچگونه به روزرساني در زمينه قوانين و تشکيلات مبارزه با دوپينگ صورت
نگرفته است. اما اميدواريم اين به روزرساني هرچه زودتر انجام شده و کار به
روزرساني به گونه‌اي باشد که گربه از موش زياد فاصله نگيرد.»
گفت و گو با حسن شکوهي، رئيس اتحاديه واردکنندگان مکمل‌هاي غذايي، رژيمي، ويتاميني و گياهي ايران
وزارتخانه به جز داروخانه مجوزي براي فروش مکمل ورزشي صادر نکرده است
در
رابطه با واردات و توليدات داخلي مکمل‌هاي ورزشي آماري در دست هست که
بتوان متوجه شد، سالانه چه ميزان مکمل ورزشي، وارد، توليد يا مصرف مي‌شود؟
هيچ
آمار مشخصي که در اين زمينه بتوان به آن استناد کرد وجود ندارد. ولي با
توجه به آمار کلي جهاني نتايج خوبي حاصل مي‌شود. آمار کلي مکمل در دو-سه
سال گذشته در ايران عددي در حدود يک ميليارد دلار بوده است و سهم ما از
بازار جهاني نيز يک درصد است. تا سال 2013 نيز ميزان فروش مکمل‌ها در سطح
دنيا عددي برابر صد ميليارد بوده است و در مقايسه با آمار مکمل در کشور،
بازار ايران ميزان مصرف متعادلي داشته و مصرف ما با ميزان جمعيت کشور تناسب
دارد و با توجه به هفت ميليارد جمعيت دنيا و هفت ميليون جمعيت مصرف‌کننده
در ايران ما تنها يک درصد از مصرف‌کنندگان مکمل‌ها را شامل مي‌شويم. ولي با
اين حال ما آمار و ارقام دقيقي در رابطه با اينکه هنوز چه تعداد مکمل
ورزشي در کشور وجود دارد و چه تعدادي از افراد، آن را مصرف مي‌کنند نداريم.
اخيراً
البته وزارت بهداشت به ما اين اختيار را داده است که آمار واردات شرکت‌ها
را در سال گذشته بگيريم و آمارنامه‌اي درست کنيم که در يک ماه گذشته با
وجود تلاش و پيگيري‌هاي ما غير از يکي دو شرکت هيچ شرکت ديگري حاضر به
ارائه گزارش‌هاي وارداتي خود در سال گذشته به ما نيست.
مگر طبق گفته خود شما اين اختيار به شما براي بررسي داده نشده است؟
ما
نمي‌توانيم چيزي را اجبار کنيم و تنها مي‌توانيم از شرکت‌ها درخواست کنيم
به ميل خود آمار و گزارش‌هاي ساليانه خود را براي تنظيم آمار نامه در
اختيار ما قرار دهند.
به نظر شما علت اين عدم همکاري چه مي تواند باشد؟
بسياري
از اين شرکت‌ها آمار و سوابق خود را نگه نمي‌دارند و بعضي هم صرفاً تمايلي
به در دسترس همگان قرار دادن پرونده‌هاي شرکت ندارند. از گمرک هم اين
اطلاعات را نمي توان استخراج کرد، چرا که آمار گمرک هم دقيق نيست.
به ميزان مصرف ايران اشاره کرديد. در مقايسه با مصرف جهاني، ما به لحاظ مصرف مکمل‌هاي ورزشي در چه سطحي قرار داريم؟
تا
سال گذشته مصرف مکمل‌ها در کشور به شدت رو به افزايش بود. البته با ميزان
افزايش مصرف در سطح جهان هم همخواني داشت و بعد در سال گذشته که جلوي
واردات گرفته شد، طبيعتاً نرخ‌هاي مصرف کم شد و در سال 93 و 94 به دليل
اينکه پرونده‌هاي قبلي واردات توسط وزارت بهداشت ابطال شده و پروسه ثبت
جديد شروع شده است و در پي آن ميزان واردات در کشور هم پايين آمد. البته با
اين وجود نمي‌توان ادعا کرد، ميزان مصرف در کشور هم به همين صورت کم شد و
در همين زمان قاچاق نيز رايج شد و کساني که مي‌توانستند مکمل قانوني
بياورند و آنهايي که از پيش قاچاق وارد مي‌کردند، هر دو گروه به راه‌هاي
غيرقانوني روي آوردند. ولي درصد رشد در ايران با درصد رشد مصرف جهاني
هماهنگ است و ايران بيشتر يا کمتر مصرف نمي‌کند. البته هند و چين رشد
سريع‌تري دارند که به علت جمعيت و درآمد ساليانه بيشتر طبيعي هم هست.
چرا آمار کافي و مستدل براي ميزان مصرف مکمل‌ها وجود ندارد؟
به
اين خاطر که مکمل‌ها از طريق داروخانه‌ها به فروش نمي‌رسند. حجم مکمل‌هاي
ورزشي بسيار زياد است و داروخانه‌ها اين مواد حجيم و سنگين مثلاً 10 کيلويي
را قبول نمي‌کردند تا در قفسه‌ها و انبار داروخانه نگهداري شود. اين کار
براي داروخانه‌ها به صرفه نيست و آنها ترجيح مي‌دهند تا به جاي فروش
محصولات مکمل از مواد متنوع بيشتري استفاده کنند که جاي کمتري مي‌گيرد و
سود بيشتري دارد. به همين علت محصولات از طريق باشگاه‌ها و کانال‌هاي پخش و
بازار قانوني يا غير قانوني توزيع مي‌شوند و همين باعث مي‌شود ما نتوانيم
هيچ نظارتي روي ميزان فروش و سپس مصرف اين محصولات داشته باشيم.
مگر
باشگاه‌ها اين مجوز را ندارند که بتوانند خودشان محصولات را به فروش
برسانند؟ از اين طريق مي‌توان در نظر داشت که چه ميزان محصول در سال فروش
رفته و مصرف شده است.
خير،
به حسب قانون، هر کالايي که وارد کشور مي‌شود، بايد توسط شرکت واردکننده
شناخته شود و سپس از طريق سيستم‌هاي توزيع قانوني پخش و بعد، به فروش برسد.
ولي سير مکمل‌هاي ورزشي اين روند و رويه را نداشته و شايد پنج درصد از آن
هم از طريق به فروش نمي‌رسيده است.
غير از کانال‌هاي قانوني، چه سازماني روي پيدا کردن محصولات غيرقانوني وارداتي نظارت مي‌کند؟
شما
مي‌گوييد غيرمجاز. روي کانال‌هاي غيرمجاز، کسي نظارتي ندارد و اگر نظارتي
مي‌توانست باشد مسدود مي‌شد. وظيفه پيدا کردن و مسدود کردن کانال‌هاي فروش
هم کار وزارت بهداشت نيست، اين کار به عهده سازمان مبارزه با قاچاق است.
همچنين نيروهاي انتظامي و نيروهاي حراست مرزي هستند که مي‌توانند جلوي اين
موارد را بگيرند. ولي وزارت بهداشت مسئوليتي در قبال پيدا کردن راه‌هاي
غيرقانوني فروش محصول در کشور ندارد. اين وزارتخانه تنها مسئول نظارت بر
سلامت جامعه است و همچنين سلامت محصولاتي که خودش تضمين و تأييد مي‌کند.
براي مثال تبليغاتي که در کانال‌هاي ماهواره‌اي انجام مي‌شود، وزارت بهداشت
تنها مي‌تواند اعلام کند، اين مواد مورد تأييد ما نيست و در غير اين صورت
قدرت اجرايي بيشتري ندارد.
آيا براي مصرف مکمل‌هاي ورزشي در کشور حد و مرزي وجود دارد؟
قانون
تجارت در کشور مي‌گويد، هرکسي در انتخاب محل زندگي، مواد خوراکي و مواد
مصرف‌کننده خود آزاد است. ما نمي‌توانيم به افراد اجبار کنيم چيزي را
بخورند يا نخورند. از سوي ديگر واردات آزاد است و وزارت بهداشت تنها روي
کيفيت واردات نظارت دارد نه روي کميت آن. اما با توجه به مشکلات موجود در
کشور و ميزان مصرف افراد حتماً بايد در زمينه چگونگي مصرف مکمل‌ها به مردم
توسط وزارت بهداشت يا سازمان‌هاي ذي‌ربط اطلاع‌رساني شود.
اين
کار تا حدي با اين گفته که ورزشگاه‌ها بايد حتماً متخصص داشته باشند انجام
شده، اما خود اين مطلب هم مشکل را حل نمي‌کند. چرا که پزشکان نيز علاقه
دارند بيماران بيشتري داشته باشند و قطعاً امکان تجويز مکمل آنان بالا
مي‌رود. به هر حال خوشبختانه مصرف اين مکمل‌ها رو به رشد است. خوشبختانه به
اين خاطر که سلامت مردم اهميت دارد و افراد در وهله اول براي سلامتي و
تناسب اندام بيشتر از مکمل استفاده مي‌کنند. با توجه به فقر تغذيه‌اي موجود
در کشور و مواد غذايي نامرغوب، اين قضيه شايد در مواردي که درست مصرف شود،
نتايج بسيار بهتري هم داشته باشد.
بنابراين وزارت بهداشت هيچگونه سياستگذاري براي محصولات وارداتي و توليداتي ندارد؟
چرا،
وزارت بهداشت 800 پرونده مخصوص واردات را مجدداً مورد بررسي قرار داد که
از آنها حدود 700 مورد ثبت شده بودند. هر کدام از اين شرکت‌هاي واردکننده
ساليانه تنها نزديک به 15هزار يورو مکمل وارد مي‌کنند. با يک حساب ساده 700
تا 15 هزارتايي عددي به دست مي‌آيد که سقف واردات ساليانه مکمل‌ها را نشان
مي‌دهد. وزارت بهداشت از اين طريق مي‌تواند به صورت غيرمستقيم روي ميزان
واردات نظارت داشته باشد. اگر که اين ميزان بيش از حد مورد نياز کشور
افزايش يابد، وزارت ارشاد جلوي ورود محصولات را مي گيرد و تنها شرکت هاي
معتبر مي‌توانند تا سقف يک ميليون يورو واردات داشته باشند. ولي فعلاً
سياست وزارت بهداشت در اين است که بين 300 تا 600 ميليون يورو بيشتر در سال
واردات نداشته باشيم.
علت
نبود آمار مصرف مکمل‌ها در کشور صرفاً به اين خاطر است که در سازمان غذا و
دارو بخش آمارنامه‌اي وجود دارد و تمامي شرکت‌هاي پخش دارو موظف‌اند به
اين بخش آمار موجود خود را گزارش دهند و اين بخش در موعد مقرر آمار را در
اختيار همگان قرار مي‌دهد. اين آمار و ارقام تا 80 – 90 درصد قابل استناد
است. ولي چند سالي است که اين بخش در زمينه مکمل‌ها وارد آمارنامه نمي‌شود
تعيين و تعداد واقعي مصرف‌کنندگان بسيار مشکل است.
نظارت
روي مصرف‌کنندگان به دو بخش تقسيم مي‌شود. متولي يک بخش آن وزارت بهداشت
است که روي کيفيت واردات توليدي و وارداتي نظارت مي‌کند. زماني که وزارت
بهداشت به محصولي شماره ثبت و مجوز توليد مي‌دهد، بدين معني است که کالا
مورد تأييد اين وزارتخانه است. بخش دوم اطلاع‌رساني در رابطه با نحوه مصرف
بوده که هميشه هم روي آن اين بحث وجود داشته است. وزارت بهداشت، خصوصاً بخش
درمان هميشه روي اين
مورد تأکيد داشته است که افرادي که مکمل‌هاي
ورزشي را مصرف مي‌کنند بايد حتماً مورد تحت نظر يک پزشک متخصص يا متخصص
تغذيه قرار بگيرند. اما متأسفانه در حال حاضر در اکثر باشگاه‌هاي ورزشي
ويترين رنگارنگي از مکمل‌هاي کوچک و بزرگ ورزشي قرار دارد که شايد همه آنان
هم قانوني نباشد. افراد مراجعه‌کننده به باشگاه‌ها هم پس از مدتي با اين
مواد آشنا شده و با توصيه مربي‌هاي ورزشي و افراد حاضر در ورزشگاه که
تضميني بر درست بودن دانش آنان نيست به مصرف مکمل‌ها روي مي‌آورند.
فروش
مکمل‌ها در مکان‌هاي ورزشي به اين دليل ممنوع است که کسي که بتواند
اطلاعات درست و کاملي درباره نحوه مصرف مکمل‌ها به افراد بدهد و مشاوره‌هاي
تخصصي در رابطه با شرايط فيزيکي خاص هر فرد داشته باشد، وجود ندارد. هرچند
در حال حاضر اين اصرار هست که در هر ورزشگاه يک مسئول فني وجود داشته
باشد، اما اين مورد در سيستم تمام ورزشگاه‌هاي کشور اعمال نمي‌شود. از اين
جهت ما بايد در پي راه‌حلي براي اين مشکل باشيم، ولي به لحاظ سطح کيفي
محصولات تأييد شده از سوي وزارت بهداشت مشکلي مشاهده نمي‌شود. در نتيجه اين
نياز براي فرهنگ‌سازي به شدت احساس مي‌شود که افراد بدانند چه محصولاتي
قانوني است و نحوه استفاده از همين محصولات قانوني به چه صورتي است و بجز
مشورت با پزشک متخصص از اين مواد به توصيه افراد استفاده نکنند. چرا که
ميزان مصرف اين مواد براي هر فرد بسته به شرايط جسماني و ميزان فعاليت بدني
متفاوت است. براي مثال مصرف زياد آب همراه با کراتينين مي‌تواند مرگ
ناگهاني را به دنبال داشته باشد.
در
رابطه با اين که مرجعي بايد در رابطه با مصرف‌کنندگان مکمل هاي ورزشي وجود
داشته باشد تا نظارت مداوم و مستقيم روي آنان صورت بگيرد بايد گفت چنين
مرکزي در حال حاضر وجود ندارد. ولي مکان هاي متعددي براي مراجعه و کسب
اطلاعات و همچنين درخواست براي مشاوره است، مانند سازمان غذا و دارو، واحد
مربوط به مکمل ها، مراجعه به پزشکان متخصص ورزشي و باقي ارگان ها. خصوصاً
که قانوني وجود دارد که در آن گفته مي شود، هر ورزشگاه موظف است يک پزشک
متخصص در خود داشته باشد. ورزشگاه‌هايي که اين قانون را رعايت مي‌کنند، محل
بسيار مناسب و مطمئني براي دريافت اطلاعات است. اين موضوع که در حال حاضر
چه تعداد باشگاه ورزشي از اين قانون تبعيت مي‌کنند و چه تعداد آن را ناديده
گرفته و زيرپا مي‌گذارند، موضوعي جداست، اما گفته شده است که در هر
ورزشگاه بايد يک پزشک مقيم يا يک متخصص تغذيه وجود داشته باشد. البته بايد
در نظر داشت اين مکمل‌ها هميشه و در همه موارد مضر نيستند وپزشکان حادقي در
سطح کشور وجود دارند که به ورزشکاران ما رژيم غذايي خاصي همراه با اين
مکمل‌ها توصيه مي‌کنند که پيروي از اين رژيم‌هاي غذايي و بدني منجر به
قهرماني ورزشکاران هم شده است.
مصاحبه
کردن و گفت‌وگو درباره مکمل‌هاي ورزشي را به‌نوعي ذکات علمي مي‌داند که در
اين سال‌ها آموخته است. هنگامي‌که درباره مکمل‌هاي ورزشي از او سؤال
مي‌کنم با قاطعيت مي‌گويد: «همين آشغال‌ها». از همين ابتداي مشخص است چه
نگاهي به اين نوع مواد مورد استفاده در باشگاه‌هاي بدنسازي دارد. به سراغ
جعفر ميرفخرايي، دبير انجمن توليد کنندگان داروهاي گياهي و فرآورده‌هاي
طبيعي رفتيم تا با او درباره اين مکمل‌ها به گفت و گو بپردازيم.
در ابتدا توضيحي درباره وضعيت کشور در زمينه واردات مکمل‌هاي ورزشي و ميزان مصرف داروهاي مشابه داخلي آنها دهيد؟
به
شخصه داروهاي توليد داخلي را به تعداد زيادي از نمونه‌هاي خارجي آن ترجيح
مي‌دهم. تعداد زيادي از اين مکمل‌ها مواد به دردنخوري هستند که از شهرت
برندهاي خارجي سوء استفاده کرده و به صورت قاچاق يا تقلبي وارد کشور
مي‌شوند. در باشگاه‌هاي بدنسازي که در حال فعاليت هستند، افراد غير متخصص،
غير مطلع، نا آگاه و نا صالحي وجود دارند که اين مواد تقلبي را به
جوان‌هايي که مي‌خواهند بدنشان باد کند و مانند هرکول شوند مي‌دهند.
جوان‌هايي که اشتياق دارند پيراهن‌هايي با آستين کوتاه بپوشند و زور بازوي
خود را به رخ بکشند براي عضلاني شدن بدنشان عجله دارند و از اين مواد به
دردنخور استفاده مي‌کنند، بدون آنکه بدانند چه عوارض و بيماري‌هايي در آنها
به وجود آمده و يا در آينده انتظار آنها را مي‌کشد. برندهاي داخلي اما تحت
کنترل ويژه اي هستند که سازمان غذا و دارو بر آنها نظارت مي‌کند تا توليد
مي‌شوند. آزمايشگاه‌هاي کنترل ما از افراد حرفه اي، خبره و شريف تشکيل شده
است که به دنبال فريب مردن نيستند تا با پول خريده شوند و مواد به دردنخور
را تأييد و تضمين کنند. در نتيجه من به شخصه بسياري از محصولات داخلي را به
بسياري از موادي که در آشفته بازار قاچاق وارد کشور مي‌شوند ترجيح مي‌دهم.
خود من در شهر کيش ناظر بودم که چه مواد تقلبي اي را به نام برندهاي معتبر
جهاني وارد کشور کرده و به جوان‌هاي اين مملکت مي‌فروشند.
براي مقابله با اين موضوع چه اقداماتي مي‌توان انجام داد؟
براي
مقابله با اين موضوع همايشي در هتل المپيک در تاريخ 28 تا 31 مرداد در نظر
گرفته شده است که در آن تلاش داريم سره را از ناسره براي جوانان مشخص کنيم
و در آن افراد متخصص و صاحبنظر به ارائه سخنراني بپردازند. در همين پاساژ
معظم که در ناصرخسرو قرار دارد مي‌توانيد حجم بالاي کالاهاي تقلبي در اين
زمينه را ببينيد. تلاش ما اين است که در اين همايش به جوانان بگوييم که به
هر قيمتي به بدن خود آسيب نرسانند و ضرر اين مواد به اندازه اي است که
آينده جوانان کشور را به خطر مي‌اندازد.
با
برخي از صاحبان و مربيان باشگاه‌هاي بدنسازي که صحبت مي‌کنيم، ادعا
مي‌کنند از آنجايي که محصولات داخلي کيفيت لازم براي ورزشکاران را ندارد و
مشتريان ما از اين محصولات استقبال نمي‌کنند، مجبوريم از محصولات خارجي
استفاده کنيم و اگر محصولات داخلي با کيفيت وجود داشته باشد ما هم دوست
داريم به جاي کالاي خارجي از نوع داخلي‌اش استفاده کنيم.
اين
حرف‌هايي که مي‌زنند دکان گرمي است. استفاده نکردن از کالاي داخلي از سوي
اين باشگاه‌ها به اين دليل است که نمي‌توانند کالاي داخلي را 150 يا 300
هزار تومان بفروشند، اما جنس خارجي را به دليل نام آن مي‌توانند با هر
قيمتي که دوست دارند بفروشند. بنده به عنوان شخصي که سال‌ها در اين جامعه
زندگي کرده‌ام و در اين حوزه سال‌ها در دانشگاه کسب دانش کرده‌ام مي گويم و
اين حرف‌هايم در واقع زکات موقعيت و جايگاهي است که دارم، دليل اينکه اين
صاحبان باشگاه‌ها نمي‌گويند که اين کالاي اسماً خارجي که به خورد جوانان
مملکت مي‌دهند آشغال و تقلبي است اين است که دانشي در اين زمينه ندارند و
اساساً صاحب صلاحيت نيستند. فعاليت اين افراد در اين زمينه صرفاً براي کيسه
اندوزي خودشان است و درآمدي غير حلال و غير ثواب دارند. به عنوان ناظر
حوزه مکمل‌هاي گياهي محصولات داخلي را مي‌بينم و با اطمينان به شما مي گويم
که محصولات داخلي کيفيت مناسبي در اين زمينه دارند و از لحاظ قيمت نيز
بسيار مناسب است. اين ادعاي بدون کيفيت بودن محصولات داخلي را اکيداً و
قوياً تکذيب مي‌کنم، جنس ايراني با کيفيت مناسب و بدون مواد مضر تهيه
مي‌شود.
مسلماً
نمي‌توانيم نيت و تفکر فروشندگان کالاهاي قاچاق را تغيير دهيم، در بعد
سياستگذاري ها و ممانعت از ورود کالاهاي قاچاق چه اقداماتي در کشور انجام
مي‌شود؟
همين
گفت و گوي ما در اين مورد که در روزنامه سپيد چاپ مي‌شود، باعث مي‌شود که
تعداد زيادي اين مطلب را بخوانند و تعداي هم در اينترنت مي‌توانند به آن
دسترسي داشته باشند. در کنار آن همايشي که برگزار مي‌کنيم نيز به اين موضوع
کمک مي‌کند. همچنان که کنفسيوس مي‌گويد، آدم سازي 100 طول مي‌کشد، ما نيز
بايد آرام آرام به فرهنگ سازي در اين زمينه بپردازيم تا در جامعه نشر پيدا
کند و افراد در اين باره مطلع و معتقد شوند. نمي‌توانيم در عرض يک روز
ديدگاه اين افراد را تغيير دهيم. راه حل همين است. فرهنگ سازي، فرهنگ سازي و
فرهنگ سازي. در زمينه اقدامات ديگر هم مشکل کار اينجاست که سازمان غذا و
دارو نظارت خود را در اين زمينه انجام مي‌دهد، اين کار به بازرسي مستمر
نياز دارد، اما نيروي انساني کافي براي انجام اين کار وجود ندارد. اگر
نيروي انساني کافي وجود داشت مگر چند تا باشگاه بدنسازي در سطح شهر وجود
دارد که نمي‌توان آنها را براي فروش و مصرف کنترل کرد. سازمان غذا و دارو
در اين زمينه کوشش‌هاي لازم براي جلوگيري از فروش را انجام مي‌دهد اما
متأسفانه فساد آنقدر در سطح وسيعي انجام مي‌شود که بايد براي هر باشگاهي يک
مأمور در نظر گرفت که اين امکان براي سازمان غذا و دارو وجود ندارد و تنها
راه ما فرهنگ سازي در اين زمينه است. ما استفاده از کراتين را منع
نمي‌کنيم، اما کراتين داريم تا کراتين. حرف ما اين است که مربي بدنسازي
صلاحيت اظهارنظر درباره کيفيت اين مواد را به هيچ وجه ندارد و اين استاد
تغذيه است که بايد در اين زمينه نظر بدهد.
توصيه آخر شما به جواناني که قصد انجام ورزش بدنسازي را دارند و نيز مي‌خواهند به صورت سالم از مکمل اي اين رشته استفاده کنند چيست؟
محصولات
داخلي مکمل‌هاي ورزشي محصولاتي با کيفيت و استاندارد هستند و ميزان و نحوه
استفاده از آن به طور کامل مشخص شده است. خوب و بد محصولات داخلي را
سازمان غذا و دارو کنترل مي‌کند، اما نمونه خارجي اين محصولات چون بيشتر به
صورت قاچاق وارد کشور مي‌شود تقلبي يا اصل بودن آن مشخص نيست و استفاده از
آن براي جوانان ريسک بالايي دارد.
در
گفت و گو با مصرف‌کنندگان مکمل‌ها و فروشندگان آن، عده بسياري معتقدند
استفاده از مکمل‌هاي خارجي مؤثرتر و کيفيت محصولات خارجي بيشتر از توليدات
داخلي است. اين عقيده تا چه حد مي‌تواند درست باشد؟
متأسفانه
از آنجايي که مکمل‌ها سود فوق‌العاده زيادي دارند و مکمل وقتي داخلي باشد
يا با مجوز وزارت بهداشت وارد شده باشد، اولاً کيفيت آن تضمين شده است،
ثانياً وزارت بهداشت براي آن قيمت تعيين مي‌کند و افراد نمي‌توانند بر حسب
ميل و علاقه خود محصولات را به هر ميزاني بفروشند، بنابراين بدنسازها و
ورزشکارها به اين خاطر به مصرف مکمل خارجي رو مي‌آورند. همين موجب مي‌شود،
متأسفانه بيشترين ميزان مکملي که در حال حاضر در کشور مصرف مي‌شود،
غيرقانوني باشد و محصول قاچاق نيز تضميني روي سلامت افراد ندارد. مکمل‌ها
در حالت عادي تنها ترکيبات پروتئيني، چربي‌ها، اسيدهاي آمينه يا غيره
هستند. اما خطر آلودگي آنها به داروها و هورمون‌ها هميشه است و مسلماً وقتي
يک مکمل با هورمون همراه شود، کارايي و بازدهي آن در بدن تسريع مي‌يابد.
ما اغلب با جواناني مواجه مي‌شويم که از هورمون‌ها استفاده کرده‌اند و به
همين خاطر از بين رفته‌اند. براي مثال کسي که از انسولين استفاده کرده است،
در طول شب دچار کاهش قند خون شده و فردا خانواده با جنازه وي روبه‌رو
شده‌اند.
يعني مصرف اين هورمون‌ها خطر مرگ را به همراه دارد؟
بله،
احتمال خطر مرگ در اين افراد بسيار بالا مي‌رود، اما عوارض اصلي مصرف اين
مکمل‌ها مخصوصاً براي افرادي که از هورمون‌ها استفاده مي‌کنند امکان عقيمي
يا کوچک شدن آلت تناسلي است. همچنين ضايعات کبدي و ضايعات کليه به وجود
خواهد آمد و احتمال مشکلات قلبي نيز بالا مي‌رود. به هر حال ورزشکار براي
نتيجه گرفتن حاضر است، هر کاري بکند، ولي غافل از اينکه به طور جدي
سلامتي‌اش را به خطر مي‌اندازد.
آماري در دست هست که چند نفر از اين طريق جان خود را از دست داده‌اند؟
خير،
هيچ آماري در اين زمينه در دست نيست. چرا که اين بخش هيچ متولي مشخصي
ندارد. وزارت بهداشت مي‌گويد چرا مکمل‌ها در ورزشگاه‌ها فروش مي‌رود؟ وزارت
ورزش و تربيت بدني مي‌گويد دادن مجوز براي فروش دارو و مکمل از وظايف ما
نيست و بنابراين متولي خاصي براي نظارت وجود ندارد. پسر يکي از آشناهاي من
شب به ورزشگاه رفت و صبح خانواده ديدند فرد کبود شده و رگ آئورت اش پاره
شده است. مورد ديگري داريم که انسولين زده بود و صبح از خواب بيدار نشد. به
هر حال موارد اين‌چنيني بوده که ما جسته گريخته به گوش ما رسيده و ما با
آنان برخورد داشتيم. ولي آماري به صورت دقيق در دست نيست.
فروشگاه‌ها
و سايت‌هاي مختلفي محصولات مکمل‌هاي ورزشي را به فروش مي‌رسانند. با توجه
به اينکه اشاره کرديد، متولي خاصي در اين زمينه وجود ندارد، اين محصولات از
چه سازماني مجوز دريافت مي‌کنند؟
اصولاً
اين نوع محصولات بايد در جايي باشد که افراد در صورت مصرف آن تحت نظارت يک
متخصص تغذيه باشند. بنابراين هرکس پروانه کسب گرفته اين اجازه را هم به وي
داده است. ولي من از اينکه اين پروانه کسب از چه سازماني صادر مي‌شود
بي‌خبرم. ولي مي‌دانم افرادي که اين محصولات را به فروش مي‌رسانند، شناخت
کافي درباره نوع و ميزان و زمان و شرايط مصرف و اثر اين مکمل‌ها ندارند.
با اين اوصاف اگر فردي بخواهد به صورت قانوني مکمل‌هايي را به فروش برساند بايد چه اقداماتي براي قانوني شدن کار خود انجام دهد؟
اينکه
بخواهيد محصولي را وارد کنيد، داستان متفاوتي دارد. فرد يا شرکت واردکننده
براي دريافت مجوز به وزارت بهداشت تقاضا مي‌دهد. روال به اين صورت است که
وزارتخانه پس از بررسي‌هاي اوليه هيئتي را به کشور و کارخانه سازنده بفرستد
و بررسي کند، آيا اين کارخانه استانداردهاي لازم براي کيفيت محصولات را
دارد يا خير. ثانياً اين مواد در خود کشور سازنده تا چه حد مصرف مي‌شود و
چه اثراتي روي مردم داشته است. اگر اين مواد از ديد کارشناسان مناسب آمد،
به آزمايشگاه کنترل وزارتخانه مي‌آيد و وزارتخانه مجدداً اينها را تست
مي‌کنند و پس از تأييد سلامت به فرد يا شرکت، مجوز براي واردات محصول داده
مي‌شود. اين يک پروسه طولاني است و چيزي نيست که به سادگي بتوان به دريافت
مجوز دست يافت. خود مصرف اينها بايد زيرنظر يک متخصص تغديه باشد که آگاهي
لازم را در رابطه با فرد و شرايط بدني وي داشته باشد و تشخيص و تجويز دهد،
چه ميزان از اين مواد استفاده کند. اما متأسفانه مربيان ورزشي به صورت
غيرمجاز به دانشي تجربي رسيده‌اند که قابل اطمينان نيست، و تحصيلات و دانش
علمي در اين زمينه نديده‌اند.
اين زمان‌بر بودن و هزينه بالاي دريافت مجوز براي واردات قانوني اين محصولات بازار قاچاق را تشويق به فعاليت بيشتر نمي‌کند؟
بله،
درست است. زماني هست که وقتي شما اين تقاضا را مي‌دهيد يک تا دو سال طول
مي‌کشد تا مجوز صادر شود. البته در حال حاضر وزارت بهداشت شيوه‌هاي ديگري
را در نظر دارد، براي روند صدور مجوز در پيش گيرد. به اين صورت که به جاي
اينکه خودش به تنهايي پيگير سطح کيفي محصولات باشد، از مؤسسات و سازمان‌هاي
معتبر بين‌المللي و نتايج بررسي‌هاي آنها استفاده کند. ولي به هر حال
پروسه گرفتن مجوز واردات مکمل خيلي در کشور ما ساده نيست.
اشاره
کرديد مصرف اين مکمل‌ها بايد حتماً زيرنظر متخصص باشد. در حال حاضر چه
تعداد متخصص تغذيه در ورزشگاه‌ها مشغول به فعاليت هستند؟
در
حال حاضر متخصصي در ورزشگاه‌ها روي استفاده از مکمل‌ها نظارت نمي‌کند.
مکمل‌ها همگي يک سري مواد مغذي مثل پروتئين، چربي، ويتامين و املاح معدني
هستند. بنابراين از جنس مواد مغذي است و مواد مغذي هم مقدار و مدت مصرف
مشخصي دارند که تنها متخصصين تغذيه صلاحيت دارند، اين ميزان مصرف آنها را
به افراد مشاوره بدهند. متخصصين طب ورزشي نيز مي‌توانند. ولي متأسفانه در
حال حاضر در هيچ ورزشگاهي متخصص پيدا نمي‌شود.
خوب متولي نظارت روي وجود متخصصين در ورزشگاه‌ها چه سازماني است؟ وزرات بهداشت بايد ابلاغ کند يا خود ورزشگاه‌ها درخواست کنند؟
ببينيد،
چون اين ورزشگاه‌ها هيچ گاه زير نظر وزارت بهداشت نبوده‌اند، بنابراين
وزارت بهداشت نمي‌تواند ابلاغي در اين زمينه داشته باشد. مگر اينکه مسئولين
ذي‌ربط به اين نتيجه برسند که بتوانند بدنسازي‌ها را موظف کنند که يا بايد
متخصص تغذيه داشته باشند تا مکمل تجويز کنند يا اصلاً آنها اجازه فروش
مکمل نداشته باشند و مکمل در داروخانه و با نسخه متخصص تغديه به فروش برسد.
فرايند مشخص شدن وظايف در چه وضعيتي است و تا کي اين هماهنگي‌ها طول خواهد کشيد؟
در
سومين کنگره مکمل‌ها که در مردادماه برگزار خواهد شد، يکي از مباحث مورد
توجه، سلامت مکمل‌ها و سلامت افراد است. در آنجا ما پيگير راهکاري هستيم که
بتوانيم جلوي تخلفات را بگيريم. در اين کنگره هم رئيس فدراسيون پزشکي در
برگزاري کنگره دخيل است و هم سازمان غذا و دارو متولي است و همه ارگان‌ها
سعي مي‌کنند در اين گردهمايي با هم براي حل مسائل همفکري داشته باشند تا
قدم‌هاي اوليه براي سروسامان دادن شرايط برداشته شود.
به
نظر شما اين روند طولاني و مشکل دريافت مجوز باعث افزايش ميزان محصولات
قاچاق در کشور شده يا وضعيت بايد به همين گونه سختگيرانه بماند؟
بايد در نظر داشت مقررات براي حفظ سلامتي مردم است و آنها بايد به طور قاطع و جدي انجام شود. اما انديشيدن راهکاري که واردکننده سريع‌تر بتواند به نتيجه برسد، مسئله‌اي جداست و اين هم ضرورت مهمي‌ست. کاري که وزارت بهداشت انجام مي‌دهد کاري اصولي‌ست، اما بايد راه حلي انديشيد تا بتوان روند را سرعت بخشيد و زمان انجام را کوتاه‌تر کرد. وقتي دسترسي قانوني نباشد، قاچاق افزايش پيدا مي‌کند. اگر دسترسي قانوني آسانتر شود، قاچاق نيز کاهش پيدا مي‌کند. اما کشوري که حافظ منافع ملياش باشد، حتماً اين ريزبينيها را انجام مي‌دهد.
سپید
