به گزارش شفا آنلاین،این در حالی است که به گفته کارشناسان
برداشت بی‌رويه و نامناسب از اين گياهان باعث شده است تا علاوه بر اینکه
شماری از اين گونه‌ها در معرض تهديد و حتی انقراض قرار گيرند، آسیب های جدی
نیز به زیست بوم منطقه وارد شود.
دکتر کیوان صفی خانی، عضو هیات
علمی مرکز تحقیقات کشاورزی منابع طبیعی استان همدان با بیان اینکه شهرهای
اطراف دامنه زاگرس به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی دارای تنوع گیاهان کوهی
است، می‌گوید: «هر سال تعداد زيادی از اهالی روستاها و شهرها، با روی
آوردن به دامن سبز و بکر طبيعت استان و جمع‌آوری گياهان و سبزیجات کوهی،
آنها را در میادین و خیابان های شهر به فروش می رسانند.»
گیاهان فرصتی برای زادآوری مجدد ندارند
وی می افزاید:« چرای زودهنگام و بیش از حد مراتع و همچنین بهره برداری زیاد
از گیاهان کوهی علاوه بر آسیب رساندن به طبیعت منطقه موجب به‌هم خوردن
رویش گیاهان شده است چرا که این گیاهان فرصتی برای زادآوری مجدد
ندارند.»
به گفته صفی خانی از آنجا که دام ها بیش از ظرفیت وارد مراتع می شوند و قبل
از اینکه گیاهان کوهی رشد کرده باشند از آن ها استفاده می کنند این موضوع
نه تنها موجب به خطر افتادن حیات آنها می شود بلکه گیاهان دیگری که در
کنارشان هستند نیز در معرض خطر قرار می گیرند.
این کارشناس منابع طبیعی اشاره ای به بوته‌کنی گیاهان می کند و می گوید:«
متاسفانه بعضی از افراد به ساقه، ریشه و حتی بوته‌های کوچک هم رحم نمی‌کنند
و آنها را از ریشه قطع می‌کنند که این کار موجب از بین رفتن کامل حیات
گیاه می شود. به طور مثال گیاهی مانند آویشن فقط برگ‌هایش قابل استفاده است
ولی مردم هنگام برداشت آن را از ریشه می کنند که این اتفاق باعث می شود
امکان تجدید حیات مجدد برای این گیاه فراهم نشود. »
عبور از خط قرمز برای گونه های اندمیک
استان همدان قطب گیاهان دارویی کشور است و ظرفیت مناسبی برای کشت گیاهان
دارویی دارد چرا که بیشتر این گیاهان در عرصه های منابع طبیعی و به وسیله
باران رویش پیدا می کنند و نیاز به آبیاری ندارند.
صفی خانی با بیان اینکه در استان همدان 26 گونه گیاهی اندمیک وجود دارد که
مختص این استان هستند خاطر نشان می کند:« گیاهان انحصاری هر منطقه معمولا
بیشتر در معرض خطر قرار می گیرند به طوری که بسیاری خط قرمز را نیز عبور
کرده اند. ضمن اینکه با از بین رفتن آن ها سایر گیاهان نیز دچار تهدید می
شوند. »
وی ادامه می دهد:« آمار دقیقی از میزان برداشت گیاهان خوراکی یا دارویی در این استان وجود ندارد اما هر سال با شروع فصل بهار هزاران کیلو از انواع گیاهان خوراکی وارد بازار می‌شود.»
پونه، آزربه ( آویشن)، مفرا، گزنه، ريواس، موسير، كنگر، شيرين بيان، طوطيا و
غيره از جمله گیاهان خوراکی و دارویی هستند که صفی خانی به آن ها اشاره می
کند. به گفته این کارشناس مفرا و آویشن دو گونه از گیاهانی هستند که به
دلیل برداشت های بی رویه این روزها کمتر در دامن طبیعت به چشم می خورند و
ممکن است در سال‌های آتی فقط اسم آن ها باقی بماند.
همدان ذخیره گاه گیاهان دارویی
استان همدان به عنوان یکی از قطب‌های توسعه و کشت گیاهان دارویی به شمار می
رود. رمضان کلوندی، مسئول گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی همدان نیز
در این باره می گوید:« 1600 گونه گیاه در عرصه های استان پراکنده اند که از
این تعداد 315 گونه آن برای مصارف دارویی استفاده می شوند. خوشبختانه مردم
فقط با 150 گونه این گیاهان آشنایی دارند و از آن ها بیشتر برای مصارف
خوراکی استفاده می کنند که این نقطه مثبتی برای محافظت بیشتر از آن ها تلقی
می شود. »
وی می افزاید:« گشنیز، خاکشیر، زیره، شیرین‌بیان، کتیرا، پنبه، انواع صمغ
ها، حنا، زعفران و توتون از مهم‌ترین اقلام صادراتی به شمار می آیند و
بابونه، موسیر، خار مریم، آویشن، ترشک ها، رازیانه، بادرنجوبه و سنبل الطیب
در بازار داخلی از اهمیت بیشتری برخوردارند. »
به گفته کلوندی برخی از تقسیم‌بندی‌ها شامل گیاهان دارویی اسانس‌دار مانند
آویشن، گل بابونه، رازیانه، نعناع یا گیاهان دارویی سمی که حتماً باید زیر
نظر متخصص استفاده شود مانند گیاه زبان پس‌قفا، شوکران کبیر، تاج‌ریزی،
تاتوره و... هستند.
وی خاطر نشان می کند: « سیاه‌دانه، رازیانه و گشنیز بیشتر برای فرآوری و
روغن‌کشی استفاده شده و در بخش صنعتی مصرف می‌شوند و مابقی گیاهان دارویی
نیز صرفاً برای استفاده پزشکان گیاهی و عطاری‌هاست.»
تبلیغات تصویری اثر گذاری بیشتری دارد
این مسئول گیاهان دارویی نقش صدا و سیما را در فرهنگ سازی بسیار مهم می
داند و می گوید: «هرچقدر تبلیغات به شکل تصویری باشد اثر‌گذاری آن بیشتر
است. بنابراین ساختن کلیپ‌های کوتاه برای حفظ محیط زیست می‌تواند بسیار
تاثیر گذار باشد که در کشور ما به آن ها اهمیت داده نمی شود.»
وی با بیان اینکه اگر گیاهان دارویی کشت نشوند تا چند سال آینده کفاف نمی
دهد یادآور می شود:« گیاه گشنیز با بسته بندی بد یا به شکل فله به کشورهای
پاکستان و هندوستان فرستاده می شوند و از آنجا با بسته بندی شکیل تری با
چند برابر قیمت به کشورهای ترکیه صادر می شود در حالی با کمی برنامه ریزی
می شود این کار در کشور خودمان صورت گیرد. »
نبود صنایع تبدیلی، بسته‌بندی و فرآوری گیاهان دارویی، فقدان نظارت بر
افراد شاغل در بخش گیاهان دارویی از جمله تولیدکنندگان، کارگاه‌ها و
فروشندگان به ویژه در بحث کیفیت و عدم ساماندهی مناسب عطاری‌ها و
تولیدکنندگان عرقیات از عواملی که به اعتقاد مسئول گیاهان دارویی باید
مسئولان به آن توجه کنند.
پوشش گیاهی مبنای حیات
به گفته کلوندی پوشش گیاهی مبنای حیات است و از بین رفتن گیاهان کوهی
خشکسالی، سیل، پدیده ریزگردها، فرسایش خاک را در پی خواهد داشت بنابراین
داشتن محیط زیست سالم در گروي غنی سازی پوشش گیاهی است.
کلوندی با اشاره به لزوم ایجاد زیرساخت‌ها و امکانات در زمینه گسترش گیاهان
دارویی ادامه می دهد: « تشکیل کمیته راهبردی گیاهان دارویی در سطح استان و
انجام مطالعات پایه توسط مرکز تحقیقات در زمینه گیاهان دارویی از عوامل
گسترش و توسعه گیاهان دارویی به شمار می‌رود.»
وی معتقد است شناسایی و بررسی ظرفیت‌های استان در زمینه کشت دیم گیاهان
دارویی و گونه‌های دارویی و صنعتی، اجرای طرح‌های آموزشی و ترویجی و
استفاده از فناوری‌های نوین در تهیه فرآورده‌های گیاهان دارویی از دیگر
مواردی است که باید مد نظر قرار گیرد.
گیاهانی که سفره نان بیکاران می شوند
عزیزا... جعفری، استاد گیاه شناسی نیز در این باره می گوید:« بیشتر افرادی
که اقدام به چیدن و فروش سبزی های کوهی در این استان می کنند، روستائیانی
هستند که به حاشیه شهرها مهاجرت کرده اند و اکنون به دلیل بیکاری و برای
امرار معاش، به این کار روی آورده اند به همین دلیل مناطقی که دارای پوشش
گیاهی و نزدیک به جاده اصلی هستند مورد هجوم افراد و برداشت های بی‌رویه
قرار می گیرند.»
وی ادامه می دهد:« گیاهان معمولا دارای بانک ژنی هستند که این می تواند
پشتوانه ارزشمندی برای توسعه پایدار محیط زیست باشد اما متاسفانه چرا و
برداشت های زودهنگام از آن ها موجب شده بسیاری در خطر انقراض قرار گیرند. »
اقدامات جدی صورت نگرفته است
به گفته جعفری مسئولان مربوطه تاکنون اقدامات جدی برای جلوگیری از انقراض
گیاهان انجام نداده اند در حالی که روش های علمی و متعددی برای حفاظت از
این گونه های نایاب وجود دارد.
این گیاه شناس فرسایش خاک، آلودگی محیط زیست و به‌هم خوردن تعادل زنجیره
غذایی را از جمله تبعاتی می داند که در آینده گریبانگیر مردم می شود و می
افزاید:« اعمال جریمه های جدی تر، مسدود کردن جاده های منتهی به مناطق به
خصوص در فصل بهار، کشت و توسعه این گیاهان در مناطق دیگر، آموزش صحیح
برداشت و بازگو کردن اهمیت گیاهان برای مردم منطقه، اطلاع رسانی از طریق
صدا و سیما راهکارهای مناسبی برای جلوگیری از انقراض گیاهان هستند. »
وی با بیان اینکه سرمایه های مادی، فرهنگی و منابع طبیعی سه میراث مهم کشور
هستند می گوید: « به نظر من علم و قانون باید در راستای یکدیگر باشند تا
کارها به شکل اصولی تری پیش برود اما در کشور ما همکاری جدی بین بخش های
اجرایی و تحقیقاتی وجود ندارد .»
قانون
