رضایت‌نامه درمان یا برائت نامه پزشکی؟

به گزارش شفا آنلاین : اگر گذرتان به بیمارستان افتاده باشد و عمل جراحی انجام داده باشید، احتمالا با این جملات آشنا هستید؛ جملاتی که شما با خواندن و امضا‌کردن آنها، حق اعتراض و شکایت را از خود سلب می‌کنید.

این «بری الذمه» و «بری الدیه»‌ای که در فرم رضایت‌نامه‌ها و برائت‌نامه‌های پزشکی می‌آید، به این معنی است که در صورت هرگونه عارضه‌ای پس از عمل جراحی، پزشک هیچ مسئولیتی به عهده ندارد و دیه‌ای هم بابت عوارض عمل جراحی پرداخت نخواهد کرد.

شاید با خودتان فکر کنید راه‌حل این مشکل، ساده است و اصلا بیمار یا خانواده‌اش نباید این فرم‌های رضایت‌نامه را پر کنند؛ اما وقتی بیمار در شرایط وخیم به یک مرکز درمانی مراجعه می‌کند، بیمار و خانواده‌اش حاضرند برای درمان سریع‌تر، هر فرمی را امضا کنند و چه بسا حتی متن رضایت‌نامه پزشکی را نخوانند و فورا آن را امضا کنند.

اما همین فرم‌های بظاهر اداری و وقت پرکن، خیلی اوقات خودش به مصیبتی بزرگ برای بیمار تبدیل می‌شود. یکی از شهروندان که همسرش در یکی از بیمارستان‌های خصوصی تهران، عمل سزارین انجام داده است،گلایه می‌کند که همسرم پس از عمل سزارین، دچار عفونت بیمارستانی شده، اما حالا که شکایت کرده‌ایم، معاون درمان این بیمارستان بصراحت می‌گوید شما فرم رضایت‌نامه را امضا کرده‌اید و بنابراین هیچ شکایتی قابل قبول نیست.

نمونه این خطاهای پزشکی، کم نیست. حتی گاهی این خطاها به حدی واضح و بزرگ است که مسیر زندگی بیمار را کاملا عوض می‌کند. مثلا همین روز قبل در خبرها داشتیم خانمی که برای سقط قانونی جنین به یکی از مراکز درمانی شهر چابهار مراجعه کرده بود، رحمش بر اثر قصور پزشکی از بدنش خارج شده بود؛ اما پزشک برای این خطای فاحش، فقط سه ماه از ادامه کار تعلیق شد.

در اغلب این موارد نیز قبل از وقوع چنین خطاهای پزشکی، رضایت‌نامه از بیمار می‌گیرند تا بیمار نتواند شکایتی داشته باشد. در این رضایت هم فقط نام پزشک نمی‌آید، بلکه در آن قید می‌شود کادر درمان و خود بیمارستان از هرگونه عواقب پس از عمل جراحی، مصون خواهد بود.

تحت هر شرایطی می‌توان شکایت کرد

از نگاه بسیاری از پزشکان و کادر درمان، چون فرآیند درمانی فعالیتی پراسترس است که با جان بیمار سر و کار دارد، بنابراین نیاز است که پزشک، امنیت خاطر داشته باشد و با آرامش به کارش ادامه دهد. به همین منظور نیز فرم رضایت‌نامه و برائت‌نامه تدوین می‌شود تا کادر درمان با خیال راحت‌تری، عمل جراحی را انجام دهند.

اما باید در نظر داشت که همه مشاغل به نوعی استرس خاص خود را دارند و نمی‌توان به دلیل حساسیت یک شغل، همه عواقب و عوارض احتمالی آن بر جان مردم را هم نادیده بگیریم. به تعبیر دیگر، گرچه پزشکی حرفه ارزشمند و مقدسی است، اما هیچ کدام از اینها دلیل نمی‌شود پزشک، پاسخگوی تجویزها و عمل‌هایش نباشد.

دکتر پدرام فدوی، متخصص سرطان توضیح می‌دهد که بر اساس قوانین نظام پزشکی، امضا کردن فرم برائت‌نامه یا رضایت‌نامه از سوی بیمار، به این معنی نیست که بیمار نمی‌تواند از پزشکش شکایت کند.

به گفته فدوی، مطابق قوانین اگر پزشک دچار تخلف یا قصوری شود و این تخلف هم به اثبات برسد، آن پزشک حتما باید مجازات شود؛ حتی اگر بیمار برای برائت پزشک امضا داده باشد. این متخصص تاکید دارد که بیمار تحت هر شرایطی، حق اعتراض دارد و اگر ده‌ها فرم برائت‌نامه هم از بیمار بگیرند، باز هم طبق قانون، بیمار می‌تواند از پزشکش شکایت کند.

رضایت‌نامه ربطی به تخلفات پزشکی ندارد

اگر بیمار تحت هر شرایطی می‌تواند از پزشکش شکایت کند، این سوال پیش می‌آید که اصلا چرا باید چنین فرمی را به‌دست بیمار بدهند؟ یعنی وقتی احتمال دارد پزشک یا کادر درمان از همین فرم، سوء‌استفاده کرده و حقوق بیمار را پایمال کنند، چرا نباید کلا این فرم‌ها حذف شود تا احتمال هرگونه سوء استفاده‌ای هم از بین برود؟

دکتر ابوالفضل امیری، کارشناس سازمان پزشکی قانونی توضیح می‌دهد که فرم رضایت‌نامه و برائت‌نامه از سوی وزارت بهداشت تدوین می‌شود و در همه مراکز درمانی دولتی یا خصوصی هم توزیع شده است.

این کارشناس تاکید دارد که فرم رضایت‌نامه فقط به این معنی است که بیمار با نفس یک فرآیند درمانی موافقت می‌کند و عواقب احتمالی آن را می‌پذیرد؛ اما این حرف به این معنی نیست که قصور پزشکی زیرسایه این رضایت‌نامه‌ها برود.

امیری برای روشن تر شدن این موضوع توضیح می‌دهد که فرض کنید برای نجات جان یک بیمار، قرار باشد پزشک یک تومور از سر بیمار بردارد، اما بعد از عمل، احتمال زیادی هم وجود داشته باشد که حس شنوایی یا بویایی بیمار از بین برود. در این حالت، فرم رضایت‌نامه را به بیمار می‌دهند و به او می‌گویند برای نجات جانت، تومور ازبدنت خارج می‌شود، ولی حس شنوایی‌ات از بین خواهد رفت. حالا در این شرایط، بیمار مختار است فرم رضایت‌نامه عمل جراحی را امضا کند یا نه؟ البته حتی در این شرایط هم قصور پزشکی، قابل پیگیری است. درواقع، رضایت‌نامه به معنی پذیرش عمل جراحی و برائت‌نامه به معنی مبرا بودن پزشک از عوارض احتمالی پس از عمل است تا بیمار با علم و آگاهی نسبت به عوارض پس از عمل، حاضر به درمان باشد . به گفته امیری، در گرفتن رضایت‌نامه، فرض را بر این می‌گیریم که اگر همه فرآیندهای درمانی با دقت و استاندارد کامل اجرا شود، ولی عوارض ناخواسته عمل بروز پیدا کند، در این شرایط پزشک مسئولیتی بابت آن عوارض ندارد ؛ اما اگر در حین همین عمل هم دچار قصور شود، باید بابت این قصور پزشکی پاسخگو باشد.

امیری تاکید دارد که در بیمارستان‌های خارج از کشور هم این رضایت‌نامه را از بیمار می‌گیرند تا بعدها بیمار مدعی نشود چرا مثلا قبل از عمل به او اطلاع نداده اند که قرار است پایش قطع شود، اما نه در این کشورها و نه در کشور ما، این رضایت‌نامه‌ها به معنی نادیده گرفتن خطای پزشکی نیست.

رضایت‌نامه در صورت قصور پزشکی، اعتبار ندارد

دکتر علی اکبر جعفریان، مسئول بازرسی دانشگاه علوم پزشکی ایران هم تاکید می‌کند هم از نظر فقهی و هم از نظر قانونی، رضایت‌نامه و برائت‌نامه به معنی نفی خطاهای پزشکی نیست.

جعفریان خاطرنشان می‌کند این اتفاق، فقط برای عمل‌های جراحی نیست، بلکه برای هر فرآیند درمانی و حتی برای تجویز دارو هم مصداق دارد.

یعنی اگر پزشک چه به صورت شفاهی و چه به صورت کتبی از بیمار رضایت‌نامه بگیرد، رضایت‌نامه او به این معنی نیست که از مسئولیتش شانه خالی کند.

به گفته جعفریان، در مراجعه‌های سرپایی و ویزیت پزشکان هم باید رضایت‌نامه گرفته شود، اما چون بیمار با اراده خودش به مطب پزشک مراجعه می‌کند، دیگر این رضایت‌نامه را نمی‌گیرند؛ اما برای عمل‌های جراحی، این رضایت‌نامه را می‌گیرند تا بیمار با علم به عوارض عمل، راضی به درمان شود.

قصور پزشک را هم کارشناسان سازمان نظام پزشکی و سازمان پزشکی قانونی بررسی می‌کنند. یعنی اگر بیمار رضایت‌نامه را هم امضا کرده باشد، اما کارشناسان این دو سازمان پس از بررسی به قصور پزشک رای بدهند، در این صورت هیچ رضایت‌نامه‌ای اعتبار نخواهد داشت.

ضرورت رضایت‌نامه در موارد اورژانسی

دکتر عزت‌الله گل‌علی‌زاده

معاون پشتیبانی سازمان نظام پزشکی کشور

هر پزشکی که تخلف پزشکی کند و تخلف پزشک هم به تائید کارشناسان مسئول برسد، باید بابت تخلفی که انجام داده، پاسخگو باشد و مجازات آن را تحمل کند.

گرفتن رضایت‌نامه و برائت‌نامه از بیمار هم هیچ منافاتی با مجازات پزشک متخلف ندارد. این رضایت‌نامه‌ها فقط به معنی موافقت با انجام عمل جراحی است؛ اما اگر در حین عمل، تخلفی از سوی پزشک صورت گیرد، این رضایت‌نامه به معنی نادیده گرفتن این تخلف نیست.

اگر هر پزشک یا کادر درمان یهم بخواهد با این رضایت‌نامه‌ها، از پذیرش تخلف و قصور خود خودداری کند، این کار از دید ما وجاهت قانونی ندارد و با پزشک متخلف برخورد خواهد شد.

گرفتن رضایت‌نامه برای انجام عمل‌های جراحی، ضروری است اما فقط در موارد اورژانسی و در مواردی که حیات بیمار بشدت تهدید می‌شود، پزشک وظیفه دارد بدون گرفتن رضایت‌نامه از بیمار یا خانواده‌اش، بیمار را مداوا کند.

در این شرایط، اگر پزشک فرآیند درمان را به گرفتن رضایت‌نامه از بیمار منوط کند و با این کارش در مداوای بیمار اورژانسی تاخیری به وجود بیاید، پزشک مرتکب تخلف شده، زیرا با این کار زندگی بیمار را تهدید کرده است.

اما به طور کلی، از منظر قانونی گرفتن‌رضایت نامه و برائت نامه در هر شرایط اورژانسی و غیراورژانسی به معنی نادیده گرفتن تخلف پزشکی و نادیده گرفتن مجازات پزشک متخلف نیست.

جام جم