به گزارش شفا آنلاين،شايعاتي درباره اثرات معجزه آساي اين دارو براي لاغري، بهبود وضعيت خواب، افزايش نشاط و. . . هم دهان به دهان مي‌چرخد و به همه گير شدن اين دارو دامن مي‌زند. در اين شماره به بررسي چند و چون تاثيرات پروزاك پرداخته و براي اطلاع از صحت و سقم شايعات پيرامون اين دارو سراغ دكتر فاطمه رنجبر، روانپزشك رفتيم.

فلوكستين از كجا آمد؟

يكي از پر سر و صدا‌ترين قرص‌هاي ضد افسردگي كه از دهه 1980 وارد بازار شد فلوكستين (Fluoxetine) يا همان پروزاك است. شايد وقتي شركت الي ليلي براي اولين‌بار در سال 1986اين دارو را مي‌ساخت تصور نمي‌كرد كه پس از مدت زماني مصرف اين دارو تا اين حد رايج شود؛ به‌طوري‌كه در سال 2007 در ايالات متحده آمريكا دربيش از 22 ميليون نسخه پروزاك تجویز شده باشد. اگرچه داروهاي ضدافسردگي ديگري نيز وجود دارند كه اثربخشي آنها به اندازه پروزاك است اما شايد اين كپسول‌هاي 10 و 20 ميلي‌گرمي خواص ديگري هم داشته يا شايد عوارض جانبي كمتري داشته باشند كه سبب رواج آن شده است. بسياري از پزشكان نگران مصرف بي‌رويه و خودسرانه اين دارو بوده و بارها نسبت به مصرف آن هشدار داده‌اند.

يك دارو و چند بيماري

فلوكستين يا پروزاك يك داروي ضدافسردگي مهاركننده باز جذب سروتونين (SSRI) است. سروتونين ماده‌اي در بدن است كه كاهش آن سبب عدم تعادل رواني، علائم افسردگي، خواب‌آلودگي، نگراني و. . . مي‌شود. در حقيقت با مصرف پروزاك، ميزان اين ماده در بدن افزايش يافته و سبب بهبود علائم افسردگي و اضطراب مي‌شود. اين دارو به شكل كپسول‌هاي 10 و 20 ميلي گرمی در بازار رايج است و براي درمان بيماري‌هاي افسردگي، اضطراب و وسواس جبري تجويز مي‌شود. فلوكستين غير از كاربرد اصلي يعني درمان افسردگي و اضطراب، در درمان برخي ديگر از اختلالات از جمله برخي اختلالات خوردن (پراشتهايي عصبي)، سندروم پيش از قاعدگي، حملات ترس (حملات غيرقابل پيش‌بيني و ناگهاني ترس و نگراني شديد)، درمان مشكلات جنسي، اختلالات خواب و برخي ديگر از اختلالات نيز كاربرد داشته و براساس بررسي و نظر پزشك تجويز مي‌شود. پروزاك نيز مانند بسياري ديگر از داروهاي مشابه، پس از مدتي مصرف تاثير خود را نشان خواهد داد و فرد نمي‌تواند بلافاصله پس از مصرف، انتظار بهبود حالات خود را داشته باشد. به علاوه قطع ناگهاني و خودسرانه فلوكستين نيز به هيچ وجه مورد قبول نيست. در حقيقت قطع خودسرانه دارو همان‌قدر مي‌تواند عوارض داشته باشد كه مصرف خودسرانه آن. بنابراين با توجه به مكانيسم عمل، شرايط هر بيمار، سابقه خانوادگي و تاثيراتي كه اين دارو مي‌تواند داشته باشد حتما بايد با تجويز پزشك و تا مدت زمان تعيين شده از اين دارو استفاده كرد.

چندتا فلوكستين بخورم؟

دكتر فاطمه رنجبر، روانپزشك درباره ميزان و روش مصرف فلوكستين معتقد است: «دوز مصرف با توجه به وضعيت هر بيمار متغير و خاص همان بيمار است. معمولا قرص‌هاي فلوكستين كه در ايران وجود دارد 10 و 20 ميلي‌گرم بوده كه معمولا درمان با 10 ميلي گرم آغاز شده و پس از طي مدتي با توجه به نياز بيمار يا پاسخ او نسبت به فلوكستين مي‌توان آن را افزايش داد. نياز هر بيمار هم با توجه به وزن، سابقه بيماري‌هاي قبلي، سابقه مصرف خانوادگي اين دارو، شدت بيماري فعلي و. . . توسط پزشك متخصص تعيين مي‌شود. بنابراين نمي‌توان دوز مصرف مطلقي براي همه بيماران در نظر گرفت؛ بلكه بايد براساس بررسي‌هاي صورت گرفته ميزان آن را مشخص كرد.»

درخصوص روش مصرف هم دکتر رنجبر تاکید می‌کند  اين دارو به صورت قرص رايج است و بايد با آب بلعيده شود و جويدن اين دارو توصيه نمي‌شود.

خط قرمزهاي مصرف !

دكتر رنجبر درباره تداخلات دارويي فلوكستين مي‌گويد: «بايد گفت كه فلوكستين تداخل دارويي زيادي ندارد و هر موضوعي بايد براساس سود و زيان آن درنظر گرفته شود. ممكن است اگر دارويي همراه فلوكستين مصرف شود، خيلي عوارض داشته باشد؛ اما وقتي شرايط بيمار را در نظر مي‌گيريم ترجيح مي‌دهيم كه آن را تجويز كنیم و فوايد آن را بيش از مضراتش مي‌دانيم. بنابراين همه چيز براساس شرايط بيمار و طبق نظر پزشك تعيين مي‌شود. درخصوص انواع داروها، منع مطلقي براي فلوكستين وجود ندارد؛ اما در خصوص داروهاي حيطه روانپزشكي، آن دسته از داروهايي كه مهاركننده‌هاي مونوآمین اكسيداز (MAOI) هستند مورد منع مصرف همراه با فلوكستين محسوب مي‌شوند كه اين داروها هم چندان در جامعه رايج نيستند.»

فلوكستين كودكان و زنان باردار

دكتر فاطمه رنجبر درمورد مصرف اين دارو توسط كودكان و زنان باردار مي‌گويد: «اگر نياز به مصرف باشد، از دو سال به بالا ممكن است فلوكستين تجويز شود و اتفاقا جزو داروهاي منتخب روانپزشكان است. روانپزشكان معمولا براي درمان افسردگي يا اضطراب در كودكان اگر نياز به دارو وجود داشته باشد، خط اول انتخاب را فلوكستين قرار مي‌دهند.

معمولا داروهاي روانپزشكي درخصوص كودكان زير دوسال با احتياط تجويز مي‌شود؛ اگرچه گاهي با توجه به شرايط براي زير دو سال هم ممكن است دارو تجويز شود. درحقيقت منع مطلقي براي مصرف اين دارو در دوران بارداري وجود ندارد اما براساس برخي گزارشاتي كه از عوارض جانبي ديده شده كه چندان هم تاييد شده نيست، ترجيح داده مي‌شود كه از داروهاي ديگر استفاده شود. در عين حال داروهاي بهتري براي بارداران وجود دارد كه در زمان بارداري يا شيردهي مي‌توان از آنها استفاده كرد. باز هم بايد بگوييم كه همه چيز به تشخيص پزشك و شرايط ويژه هر بيمار بستگي دارد.»

دردهاي بعد از يك درمان

هر دارويي در كنار فوايدي كه براي درمان دارد، ممكن است سبب بروز برخي علائم ناراحت كننده كه به عنوان عوارض جانبي شناخته مي‌شود نيز بشود؛ اگرچه فلوكستين از جمله داروهاي كم‌خطري است كه نسبت به فوايد درماني كه دارد و البته نسبت به ديگر داروهاي مشابه، عوارض جانبي كمتري دارد. اما عوارض جانبي زيادي در بروشور دارو نوشته شده كه اگر مصرف طبق نظر و بررسي‌هاي پزشك باشد، بسياري از عوارض ذكر شده نادر بوده و در كمتر فردي ديده مي‌شود. درخصوص عوارض جانبي فلوكستين بايد گفت كه اين عوارض مي‌تواند در بخش‌هاي مختلف بدن بروز كند. از جمله:


اعصاب مركزي: سردرد، عصبانيت، بي‌خوابي، خواب آلودگي، اضطراب، لرزش، سرگيجه، خستگي، آشفتگي.

پوست: تعريق، بثورات پوستي، خارش، راش

دستگاه گوارش: تهوع، اسهال، خشكي دهان، بي‌اشتهايي، سوء هاضمه، يبوست، درد شكم، استفراغ، نفخ

ادراري ـ تناسلي: اختلال عملكرد جنسي

عضلاني اسكلتي: درد عضله و ساير عوارض مثل بيقراري، كاهش وزن، اختلالات جنسي، عدم تعادل، افزايش افكار و ميل به خودكشي و. . .

آيا فلوكستين سبب سندروم سروتونين می‌شود؟

دكتر رنجبر معتقد است: «اگرچه فلوكستين يا همان پروزاك با مهار جذب سروتونين، باعث افزايش ميزان اين ماده در بدن مي‌شود اما سبب عارضه‌اي به نام سندروم سروتونين نمي‌شود. (سندرومي كه درصورت تجمع و انباشت سروتونين ايجاد شده و علائمي از قبيل سردرد، اضطراب، گيجي، توهم، نشئگي، افزايش ضربان قلب و فشار خون، تعرق و افزايش دماي بدن، گرفتگي عضلات، جنون، لرز، درد عضلاني، اسهال و تهوع، كما و حتي مرگ را ايجاد مي‌كند).

در واقع اين اختلال سندرومي است كه در مواقع خاص ممكن است به وجود آيد؛ مواردي مثل اينكه دارو را با دوز بسيار بالا شروع كنيم، يا نوبت‌هاي مصرف را اشتباه كرده و بسيار بيش از حد در نظر گرفته استفاده كرده باشيم يا در صورت مصرف برخي داروهاي مكمل ديگر مثلا با داروهاي مهاركننده مونوآمين اكسيداز) همراه با فلوكستين و امثال اينها. درچنين موارد خاصي كه شايد خيلي كم اتفاق بيفتند، ممكن است احتمال سندروم سروتونين بالا برود وگرنه مصرف اصولي و طبق تشخيص پزشك چنين نتيجه‌اي نخواهد داشت.»

كارشناسان چه مي‌گويند؟

 به اعتقاد دكتر رنجبر براي هر دارويي طيف وسيعي از عوارض جانبي وجود دارد كه به هيچ عنوان 100 درصد نبوده و قرار نيست در همه افراد بروز كند. در حقيقت اين عوارض جانبي به عنوان هشدارهايي مطرح مي‌شوند كه بايد نسبت به بروز آنها توجه داشت؛ وگرنه شايد هيچگاه بروز پيدا نكنند. دكتر رنجبر مي‌گويد: معمولا براي اكثر داروهايي كه در درمان بيماري‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرند علائمي به عنوان عوارض جانبي مصرف دارو ذكر مي‌شود. حتي در مورد داروي پيش پا افتاده و كم خطري مثل استامينوفن هم راش پوستي، مسموميت كبدي ياعلائم ديگر به عنوان عوارض جانبي در نظر گرفته مي‌شود.

آنچه اهميت دارد اين است كه مهم‌ترين و شايع‌ترين عارضه ممكن براي هر دارو را بشناسيم تا در صورت بروز با پزشك خود مشورت كنيم. داروهاي اعصاب و روان برخلاف آنچه در اذهان عمومي وجود دارد و مردم تصور مي‌كنند، اگر طبق نظر و مشورت پزشك متخصص مصرف شوند عوارض خطرناك زيادي ندارند. در خصوص داروي فلوكستين، بايد گفت عوارض گوارشي مثل دل درد، سوءهاضمه، اسهال، يبوست، تهوع، استفراغ و. . . بيشتر از ساير عوارض ممكن است ديده شود.

گاهي عوارضي مثل راش پوستي، بيقراري و. . . هم ديده شود كه اگر درمان طبق نظر پزشك و با دوز كم شروع شود، اين عوارض به حداقل رسيده و حتي در صورت بروز، پزشك مي‌تواند آن را مديريت كرده و از بين ببرد. گاهي هم ممكن است مثلا عارضه بيقراري به شكل لرزش دست، تعريق، خواب آلودگي يا بالعكس بي خوابي، تپش قلب و. . . بروز پيدا كند كه در حقيقت همان بيقراري محسوب مي‌شود؛ نه عارضه‌هاي متعدد ديگر.

درواقع بسياري از عوارض جانبي كه ذكر مي‌شود جزوي از زير مجموعه عارضه ديگري هستند. اين است كه براي هر دارو مي‌توان ليست زيادي از عوارض جانبي را برشمرد كه البته بسيار نادر اتفاق مي‌افتند. مهم است كه بيمار در صورت ديدن عوارض شايع‌تر فلوكستين مثل عوارض گوارشي، بيقراري و راش پوستي نترسد و خودسرانه مصرف دارو را قطع نكند. حتما بايد با مديريت متخصص مصرف دارو را كنترل كرد.

بهترين جايگزين ها

دكتر رنجبر درباره جايگزين‌هاي فلوكستين مي‌گويد: «براي هر مراجعي درمان مخصوصي در نظر گرفته مي‌شود، به‌طوري‌كه ممكن است به ازاي يك ميليون فرد افسرده، يك ميليون هم دستور دارويي وجود داشته باشد. وقتي فردي مراجعه مي‌كند كه افسردگي خفيف تا متوسط يا خلق و خوي پايين دارد موارد درماني مختلفي را مي‌توان در نظر گرفت.

اگر بيمار وقت و وضع اقتصادي خوبي داشته باشد و به پزشكي كه در درمان‌هاي غيردارويي متخصص است دسترسي دارد، ترجيح ما استفاده از درمان‌هاي غيردارويي يا همان روان‌درماني است. درمان شناختي-رفتاري مي‌تواند براي درمان افسردگي‌هاي خفيف تا متوسط بسيار موثر باشد. اما زماني كه توان مالي فرد براي جلسات متعدد روان درماني كافي نيست، وقت مراجعات متعدد را ندارد يا به پزشك متخصص اين درمان دسترسي ندارد، مجبوريم كه از دارو براي درمان استفاده كنيم و بايد گفت بين درمان‌هاي دارويي هم فلوكستين يا همان پروزاك جزو انتخاب‌هاي اول روانپزشكان محسوب مي‌شود.»

فلوكستين بخورم، خودكشي مي‌كنم؟

گفته مي‌شود كه مصرف فلوكستين ممكن است سبب افزايش افكار و ميل به خودكشي شود. دكتر رنجبر درباره صحت و سقم اين مطلب و چرايي آن توضيح مي‌دهد: «حقيقت اين است كه مصرف داروي فلوكستين ممكن است در آغاز روند بهبودي، افكار و ميل به خودكشي ايجاد كند. به همين دليل از طرف سازمان دارو و غذاي آمريكا در بروشور داخل دارو اين موضوع را به صورت هشدار مطرح كرده‌اند، پزشك هم در هنگام تجويز، اين هشدار را به خانواده‌ها مي‌دهد. البته اين موضوع در مورد افزايش افكار مربوط به خودكشي است نه اقدام به آن؛ به اين صورت كه فرد ممكن است به خودكشي فكر كند اما هرگز فكر خود را عملي نكند. درخصوص علت اين امر بايد گفت كه اين موضوع چندان به مكانيسم‌هاي فيزيولوژيكي مرتبط نيست.


 بيماري كه افسردگي دارد به دليل بيماري خود حوصله ندارد، فكر نمي‌كند، ممكن است زياد بخوابد و. . . كسي كه فلوكستين مصرف مي‌كند، ممكن است در ابتداي درمان به لحاظ فيزيكي و ذهني تا حدي فعال شود، در اين زمان ممكن است به فكر خودكشي بيفتد. در واقع در ابتداي مصرف دارو، فعاليت‌هاي ذهني كه به دليل افسردگي از كار افتاده بودند فعال مي‌شوند اما افسردگي هنوز وجود دارد و درمان نشده است. بنابراين فرد براي حل مشكلات خود تفكر مي‌كند، اما چون هنوز افسرده است و درمان نشده، به فكر خودكشي براي رهايي از مشكلات مي‌افتد. در حقيقت اين موضوع، اثر درماني فلوكستين است كه فعاليت‌هاي مغزي و تفكر را راه‌اندازي كرده، اما چون هنوز روند درمان كامل نشده فكر ناكارآمد و غيرمنطقي است. جوان‌ها به اين دليل كه كمتر آينده‌نگر هستند و به دنبال رهايي يك‌باره از مشكلات هستند ممكن است بيشتر از سايرين چنين تفكراتي را داشته باشند. اگرچه همان‌طور كه گفته شد اين موضوع فقط درخصوص افكار خودكشي است نه اقدام به خودكشي يا مرگ در اثر اين موضوع.

افزايش نشاط و داروي ضد افسردگي؟

دكتر رنجبر معتقد است: «اينكه فلوكستين را نشاط آور بدانيم باور اشتباهي است. موادي وجود دارد كه به صورت فوري سبب افزايش نشاط مي‌شود. موادي به عنوان نشاط آور محسوب مي‌شوند كه فرد پس از مصرف آن سريعا احساس نشاط كند يا اعلام كند احساس خوبي دارد. اما داروهايي كه براي درمان افسردگي يا اضطراب مورد استفاده قرار مي‌گيرند نشاط‌آور نيستند؛ دارويي مثل فلوكستين كه قرار است چندماه مصرف شود تا خلق را بالا ببرد، نشاط آور محسوب نمي‌شود.

كسي كه خلق پاييني دارد پس از مدتي كه دارو را مصرف كند، خلق او نرمال مي‌شود كه اين هم بعد از حداقل 5 هفته شروع مي‌شود. حتي در مواردي كه بالا رفتن خلق بيش از حد مطلوب اتفاق بيفتد، پزشك مصرف دارو را قطع مي‌كند. بنابراين كسي كه افسرده نيست و بخواهد از پروزاك براي افزايش نشاط استفاده كند، چه بسا عوارض نامطلوبي داشته باشد.»

بهبود عملكرد يا كاهش ميل جنسي؟ تناقضي دوسويه

فاطمه رنجبر مي‌گويد: «ممكن است افراد تاثيراتي از فلوكستين را مطالعه كنند كه نسبت به مصرف آن راغب شوند، در حالي‌كه ممكن است مطالب متناقض ديگري هم نوشته شده باشد. اين است كه حتما بايد از مصرف خودسرانه انواع داروها پرهيز شود. پزشك با در نظر گرفتن تمام جنبه‌هاي مصرف دارو و شرايط بيمار، مي‌تواند بهترين دارو و دوز مصرف را تجويز كند. فلوكستين براي درمان مشكلات جنسي تجويز نمي‌شود بلكه براي درمان افسردگي و اضطراب مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

اين است كه تاخير در ارگاسم يا درمان انزال زودرس ممكن است به عنوان مسائل جانبي به وجود آيد. يكي از عوارض فلوكستين ممكن است كاهش ميل جنسي باشد كه پزشك در صورت لزوم اين موضوع را كنترل مي‌كند. در مواردي هم عكس قضيه اتفاق مي‌افتد. به اين صورت كه فرد افسرده چندان رغبت و تمايلي به مسائل جنسي ندارد، با مصرف فلوكستين و بهبود افسردگي، طبيعتا ميل جنسي او نيز افزايش مي‌يابد. در واقع اين افزايش ميل جنسي در نتيجه بهبود افسردگي بوده است. اگر افسردگي درمان شده اما ميل جنسي كاهش يافته اين موضوع ديگر جزو عوارض فلوكستين شناخته مي‌شود.

بيشتر عوارض در ابتداي درمان رخ مي‌دهد و با تغيير دوز مصرف يا ادامه درمان، عوارض رفع يا بدن نسبت به دارو عادت مي‌كند. اما عوارض جنسي ممكن است تا پايان درمان باقي مانده و از بين نرود. در اين صورت بررسي شده و ممكن است داروي ديگري اضافه شود تا مشكل حل شود.»

روياي لاغري با فلوكستين

دكتر رنجبر درباره كاهش وزن با فلوكستين نيز توضيح مي‌دهد: «يكي از عوارضي كه براي فلوكستين در نظر گرفته مي‌شود كاهش وزن است اما وقتي از عوارض يك دارو صحبت مي‌شود ممكن است فقط در يك نفر رخ دهد و قرار نيست در همه كساني كه از دارو استفاده مي‌كنند ديده شود. يكي از علائم افسردگي بي اشتهايي است كه اتفاقا برخي افراد پس از مصرف فلوكستين و بهبود افسردگي، اشتها پيدا كرده و ممكن است حتي وزن اضافه كنند.

اين است كه كاهش وزن بر اثر فلوكستين 100درصد نيست. به علاوه در همان افرادي هم كه بر اثر مصرف فلوكستين وزن كم كرده‌اند، اين كاهش وزن محدود بوده و به اين صورت نيست كه چندماه فلوكستين مصرف كنند و هرماه مقداري وزن كم كنند. بعد از چندماه كاهش وزن متوقف مي‌شود زيرا بدن به دارو عادت مي‌كند. معمولا عوارض دارويي در شروع مصرف رخ مي‌دهند، كاهش وزن بر اثر مصرف فلوكستين هم همين‌طور است. اگر كسي افسرده نباشد و فلوكستين را فقط به عنوان داروي كاهنده وزن مصرف كند اتفاقا ممكن است عوارض جانبي زياد و ناراحت كننده‌يي به همراه داشته باشد؛ چرا كه اين دارو اصولا به عنوان داروي كاهش وزن درنظر گرفته نمي‌شود.»

فراموش نکنید

برخي نكاتي كه در رابطه با مصرف فلوكستين بايد در نظر داشت از جمله:

- از مصرف خودسرانه اين دارو هم مانند ساير داروها بپرهيزيد.

- فلوكستين در ابتداي درمان ممكن است سبب بروز افكار خودكشي شود، حتما مراقب علايم هشدار‌دهنده باشيد.

- فلوكستين به تدريج و از طريق دستگاه گوارش جذب مي‌شود. بنابراين به هيچ عنوان نبايد دارو را جويد يا آن را به صورت شكسته مصرف كرد.
 
- اثرات درماني فلوكستين پس از چند هفته مصرف بروز پيدا مي‌كند؛ بنابراين در ابتداي درمان نااميد نشده و مصرف آن را بدون اطلاع پزشك متخصص قطع نكنيد.

- درصورت بروز هرنوع علائم ناراحت كننده از جمله مشكلات گوارشي، بيقراري، اختلالات خواب و. . . پزشك خود را در جريان بگذاريد. ممكن است تغيير دوز يا تعداد دفعات مصرف نياز باشد.

- درصورت بروز مشكلات جنسي پس از مصرف پروزاك، حتما موضوع را با پزشك خود مطرح كنيد. در بررسي علت اين امر ممكن است داروي ديگري تجويز شود.

- گفت‌وشنودهاي رايج بين مردم را رها كرده و از مصرف خودسرانه اين دارو براي درمان چاقي، افزايش نشاط، اختلالات خواب يا بهبود عملكرد جنسي پرهيز كنيد. همه تاثيرات فلوكستين بايد طبق نظر پزشك باشد.

- نشاط‌آور دانستن فلوكستين باور اشتباهي است. اين دارو مي‌تواند باعث بالا رفتن خلق تا سطح نرمال در افراد افسرده شود. دارويي كه بايد چندماه مصرف شود تا خلق را بالا ببرد، نشاط آور محسوب نمي‌شود.

- براي افسردگي‌هاي خفيف تا متوسط راه‌هاي بهتري براي درمان وجود دارد، راه‌هاي غيردارويي مثل درمان‌هاي شناخت- رفتار.



سیب سبز