» عمومی
شفاآنلاین-زمین های کشاورزی رها شده در مناطقی از کشور عراق و خشکسالی در مناطق داخلی ایران، 2 دلیل عمده ی تولید گرد و غبار در ایران هستند که تنها با مدیریت درست منابع آبی و اصلاح الگوی کشاورزی در مدت زمان مشخص قابل کنترل خواهد بود. این موضوع نشستی بود که به تازگی از سوی «خانه اندیشمندان علوم انسانی» برگزار شد.
به گزارش شفا آنلاین،خانه اندیشمندان علوم انسانی روز چهارشنبه ی گذشته سیزدهم اسفندماه، پذیرای
استادان، دانشجویان و کارشناسان جغرافیا و محیط زیست در نشست «مخاطرات
ژئومورفولوژیکی ریزگردها در اکوسیستم شهری» بود.
این نشست که با سخنرانی «علی درویشی» پژوهشگر ریزگردها و عضو هیات علمی گروه سنجش از دور و کارشناس منابع طبیعی برگزار شد، به بررسی دلایل اصلی پیدایش ریزگردها و راهکارهای مقابله با آن پرداخت.
قرار بود در این نشست 2 سخنران دیگر-«مجتبی یمانی» عضو هیات علمی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران و «منیژه قهرودی» عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی- نیز حضور داشته باشند اما در آخرین لحظه از حضور در این نشست خودداری کردند.
این نشست به همت کارگروه جغرافیای خانه اندیشمندان علوم انسانی و با هدف معرفی ظرفیت های موجود در مباحث ژئومورفولوژیکی (زمین ریخت شناسی) در مسایل و بحران های محیطی برگزار شد.
این کارگروه همچنین در نظر دارد در آینده نیز مساله ریزگردها و مخاطرات ناشی از آن را در قالب سلسله نشست ها و سخنرانی های علمی از سوی صاحبنظران این حوزه در رشته های جغرافیایی و محیط زیست را ادامه دهد.
علی درویشی به عنوان پژوهشگری که بیش از 8 سال در حوزه ی ریزگردها و طوفان های گرد و غبار مطالعه داشته است، در این نشست دلایل داخلی و خارجی متعددی برای این پدیده برشمرد.
به گفته ی وی زمین های رها شده ی کشاورزی در خاک عراق، خشکسالی، کشاورزی نادرست در ایران و مدیریت ناصحیح منابع آبی اصلی ترین عامل بروز ریزگردها و همچنین تشدید آن در سال های اخیر بوده است.
وی با اشاره به این نکته که ریزگردها تنها در ایران دیده نشده است، گفت: طوفان های گرد و غبار سابقه یی 100 ساله دارد که کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی، آمریکا و نیز بسیاری از کشورهای خاورمیانه آن را تجربه کرده اند.
درویشی تنها راه حل این معضل را در مطالعه ی پایه یی و دقیق مناطق ایران، آمایش زمین، اصلاح الگوی کاشت و آب کشاورزی در ایران و نیز مدیریت درست منابع آبی دانست.
در ادامه به مشروح اظهارات علی درویشی در این نشست اشاره می شود.
*** دلایل اصلی پیدایش ریزگردها چیست؟
درویشی به عنوان یکی از پژوهشگران حوزه ی محیط زیست با تمرکز بر پدیده ی گرد و غبار در ایران به شناسایی کانون های اصلی ریزگردها پرداخت و در این زمینه به دلایل داخلی و خارجی اشاره کرد.
به گفته ی وی، اگر کانون های اصلی گرد و غبار را تقسیم کنیم، ریشه ی اصلی حدود 60 تا 70 درصد از طوفان های گرد و غبار در ایران و همچنین منطقه ی غرب آسیا از کشورهای عراق و سوریه نشات می گیرد. کشور عراق به دلیل پشت سر گذاشتن جنگ های متمادی مانند جنگ ایران و عراق، به یکی از مراکز تولید گرد و غبار در منطقه تبدیل شده است. در دوران جنگ تحمیلی، «صدام حسین» دیکتاتور سرنگون شده ی عراق، به دلیل دارا بودن حمایت های بین المللی و عربی، نسبت به امور کشاورزی مناطق مختلف عراق بی تفاوت بود و تنها در مواردی به خشکاندن «هور» ها و انحراف کردن مسیر برخی آب های سطحی و سرشاخه ها برای بستن آب به روی مردم مناطق جنوب ایران اقدام کرد. به همین دلیل مشکل خاصی از نظر گرد و غبار برای ایران وجود نداشت.
درویشی در ادامه با اشاره به جنگ این کشور با کویت گفت: همه ی بحران زیست محیطی عراق به سال های 1990 تا 2003 میلادی بازمی گردد که نتایج آن در زمان حاضر به خوبی مشاهده می شود. در این بازه ی زمانی، تحریم های هوشمند سازمان ملل متحد علیه دولت عراق اجرا شد و صدام به دلیل اختلاف با کردها و شیعیان و برای مقابله با مخالفان خود، چیزی در حدود 4 هزار روستا را که محل زندگی اقوام کرد و نیز شیعیان بود، تخریب و نابود کرد. همین امر سبب از بین رفتن بسیاری از مناطق دیم عراق شد. زمین های کشاورزی شخم زده در مناطق کردنشین عراق رها و به یکی از اصلی ترین کانون های تولید گرد و غبار تبدیل شد. زمین های مرتعی شخم خورده یی که چند سال زیر کشت بودند، بدون هیچ آبی رها شدند.
این پژوهشگر ریزگردها، همچنین مسدود کردن سرشاخه های اصلی دجله و فرات و احداث کانال های انحرافی را در مسیر برخی رودها به منظور زیر کشت بردن مناطقی که ظرفیت کشاورزی نداشتند، از دیگر عوامل پیدایش گرد و غبار در مناطقی از عراق دانست.
به بیان وی، با این کار آب برخی مناطق مانند «هورالعظیم» در خوزستان بسته شد اما در مقابل کشوری مانند عراق، به کشوری سبز تبدیل شد. اما این در حالی بود که به محض سقوط صدام در سال 2003 و اشغال عراق از سوی نیروهای آمریکایی، زه کش ها و کانال های احداث شده از سوی وی، تخریب شد و آب به مسیر اصلی اش بازگشت.
درویشی افزود: خشکسالی های پی در پی نیز تشدید کننده ی این وضعیت بود. در نتیجه ی خشکسالی و بی آبی، زمین های شخم خورده و باقی ماندن دشت های «رُسی» به کانون های اصلی گرد و غبار تبدیل شدند. تا زمانی که آمریکایی ها در عراق حضور داشتند، مطالعات عمیقی از سوی آنان، همچنین انگلیسی ها، ایتالیایی ها، آلمانی ها و ژاپنی ها در این مناطق صورت گرفت و تا حدی کنترل شد، اما زمانی که نیروهای آمریکا عراق را ترک کردند، مشکل ها دوباره شروع شد و سپس وقایعی مانند پیدایش گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام موسوم به داعش پیش آمد.
این استاد دانشگاه، همچنین، از دو نوع طوفان گرد و غبارِ ناشی از الگوهای جوی تابستانه و زمستانه سخن گفت که با توجه به شرایط و فصل متفاوت بوده و هر دوی آن ها بر مناطقی از ایران نیز تاثیر گذار هستند که گرد و غبار شدید در روزهای دهم و یازدهم بهمن ماه گذشته در استان خوزستان نیز ناشی از همین الگوها بود.
درویشی در ادامه به منابع داخلی تولید گرد و غبار در کشور اشاره کرد.
به گفته ی وی، ریزگردها به دو نوع sand(ماسه یا شن) و dust (ریزگرد) تقسیم می شوند که تالاب هایی مانند «هندیجان» در ماهشهر و مناطقی مانند «هور العظیم»، «فکه» و «دهلویه» در جنوب نیز ظرفیت تولید ماسه ی بادی دارند. این ماسه ها در نهایت قدرت جابه جایی تا 10 کیلومتر را دارا هستند. همچنین منطقه ی هور العظیم دارای مناطقی با خاک نرم است که تا نیم متر قابلیت فرو رفتن دارند و حتی در برخی مناطق، زمین تا 3 متر از خاک رس پوشانده شده است که قابلیت جابه جایی تا 100 متر را با اشاره یی کوچک دارد.
این پژوهشگر، عمده ترین کانون گرد و غبار در منطقه را مکانی به نام «سینجر» در مرز سوریه و ترکیه، عنوان کرد که محل زندگی ایزدی ها بوده و اکنون در اختیار داعش است.
بر اساس مطالعات درویشی، اجرای طرح «گاپ» یا «طرح بزرگ آناتولی» از سوی کشور ترکیه نیز از دیگر عوامل تشدید کننده ی خشکسالی و بروز ریزگردها در مناطقی مانند عراق و سوریه است.
بر اساس این طرح، دولت ترکیه به دنبال احداث 22 سد بر روی آب های دجله و فرات و برداشت 32 میلیون متر مکعب از آب این رودها بوده تا از آن ها به عنوان اهرمی سیاسی در برابر کشورهای ترکیه و سوریه استفاده کند و آب را در برابر دریافت نفت مبادله کند. این بدان معنا بوده که آب به پایین دست نخواهد رسید و نتیجه ی آن به غیر از استفاده ی سیاسی، تغییر شیوه ی 1.7 میلیون هکتار زمین های کشاورزی از شیوه ی کشت دیم به کشت آبی است.
درویشی می گوید: شناسایی کانون ریزگردها از سوی سازمان ملل نیز در طرحی صورت گرفت که بر اساس آن 214 چشمه جوشان گرد و غبار از روی تصاویر شناسایی شد، دولت عراق نیز 80 کانون را معرفی و ارتش آمریکا هم 100 کانون را شناسایی کردند. در پایان، همه ی این کانون ها به 3 دسته تقسیم شد که بر اساس آن مشخص شد، عمده ترین گرد و غبارها از سوی کانونی به نام دجله و فرات بر سر ایران می ریزد که در اصل همان، مراتع تخریب شده و زمین های کشاورزی شخم زده و رها شده هستند.
همچنین رعایت نکردن حقابه های کشاورزی و اقتصادی در کشورهایی مانند عراق، ترکیه، ایران و سوریه مهمترین عامل خشکسالی ها و بروز گرد و غبار بوده است چرا که به گفته ی این کارشناس محیط زیست، برای شناخت محیط زیست سالم، باید به پایین ترین نقطه یی که آب به آن می رسد، توجه کرد. اگر آن منطقه رونق داشت، با محیط زیست سالمی روبه رو بودیم و اگر رونق نداشت محیط زیست دارای مشکل است.
تالاب ها و هورها انتهایی ترین نقطه ی یک حوزه هستند و این در حالی است که نگاهی به تالاب های ایران نشان می دهد که این مناطق با انبوهی از مشکل ها روبه رو هستند. بر اساس اظهارات این پژوهشگر، خشکسالی نیز معضل دیگری است که تمامی عوامل را تشدید کرده و هر منطقه یی که ظرفیت تولید گرد و غبار را داشته و همچنین مدیریت منابع آبی در آن صورت نگرفته است، آن منطقه به کانون بحران گرد و غبار تبدیل شده است. مناطقی مانند، ورامین، نظرآباد و هشتگرد در اطراف تهران از این دسته مناطق هستند زیرا خشکسالی، پوشش گیاهی این زمین ها را از بین برده و هر کجا که مدیریت نادرست منابع آبی صورت پذیرد، به راحتی به کانون گرد و غبار تبدیل می شود.
32 درصد از سهم بیابان زایی در ایران نیز به چرای دام بستگی دارد زیرا اقتصاد مردم بسیاری از مناطق کشور به دام وابسته است.
فعالیت های نادرست کشاورزی هم از دیگر عوامل عمده ی بروز خشکسالی و پیدایش گرد و غبار است.
*** تجربه های جهانی از ریزگردها
ایران تنها کشوری نیست که تجربه ی ریزگردها و طوفان های گرد و غبار را دارد بلکه کشورهایی مانند کره جنوبی، ژاپن و آمریکا نیز این تجربه را داشته و با مدیریت صحیح توانسته اند به خوبی آن را کنترل کنند.
به بیان این عضو هیات علمی سنجش از راه دور، کویت اولین مکان ورود ریزگردها هم در دوره های تابستانه و هم در دوره های زمستانه است اما این کشور به خوبی توانسته این معضل را کنترل کند و با آن کنار بیاید.
بر اساس اظهارات درویشی، ژاپن اولین کشوری است که سیاست مبارزه با ریزگردها را در پیش گرفت و گرد و غباری را که از چین وارد این کشور می شد، مهار کرد. اما نکته ی قابل توجه این است که ژاپن طی 15 سال توانست تنها 10 تا 20 درصد ریزگردها را مهار کند که با توجه به برنامه ریزی های دقیق در این کشور و منابع مالی گسترده، نشان از زمان بر بودن حل مشکل های زیست محیطی دارد.
تجربه ی دوم بشر در مهار ریزگردها طی 100 سال گذشته مربوط به ایالات متحده آمریکا است.
درویشی در خصوص راهکارهای در پیش گرفته شده از سوی دولت آمریکا گفت: از دهه 1920 و پایان جنگ جهانی اول، دنیا به محصولات غذایی نیاز داشت. آمریکا نیز به عنوان ابرقدرت مردم خود را تشویق کرد تا مراتع را به زیر کشت برده و در نتیجه، طی 12 سال به بنگاه اقتصادی تولید محصولات کشاورزی برای جهان تبدیل شد و حتی اروپا را نیز تغذیه کرد که ناگهان در دهه ی 30 با خشکسالی شدید مواجه شد و قسمت های جنوبی آمریکا دچار خشکسالی شد. کشاورزان زمین ها را رها کرده و شروع به مهاجرت کردند اما دولت آمریکا وارد عمل شد و با پرداخت کمک های بی بازگشت کشاورزان را مجبور به ماندن و کاشت محصولاتی کرد که هیچ سود اقتصادی برای دولت نداشت. دولت محصول کشاورزان مانند چوب جارو را با قیمت بالا می خرید، می سوزاند و به علوفه ی دام تبدیل می کرد اما تنها دلیل این کار تشویق مردم به ماندن در کنار زمین ها و کشت و برداشت محصولات در مزارع بود. آمریکایی ها الگوی های کشت و آبیاری را تنها به دلیل رها نشدن زمین های کشاورزی و تولید نشدن گرد و غبار بیشتر تغییر دادند. در حالی که معضل بزرگ مناطق خوزستان و عراق در زمان حاضر مهاجرت است که خود پیامدهای منفی زیادی در پی دارد.
وی افزود: متاسفانه در ایران، رتبه ی اول هدر رفت آب به بخش کشاروزی اختصاص دارد و هیچ مدیریت درستی در الگوی کشت و آبیاری در بخش کشاورزی به چشم نمی خورد.
*** چه باید کرد؟
علی درویشی به عنوان پژوهشگری که بیش از 8 سال روی پدیده ی ریزگردها در ایران مطالعه داشته است، راهکارهای مختلفی را برای مهار این پدیده بیان کرد. وی معتقد است تنها راه اصلی حل معضل ریزگردها، واگذار کردن این پرونده به بخش خصوصی و نظاره گری دولت بر اجرای مراحل برنامه های مقابله با ریزگردها است.
آمایش سرزمین، مدیریت منابع آب و خاک با تاکید بر همسازی و همخوانی با شرایط خشکسالی، روی آوردن به فعالیت های کشاورزی دقیق مبتنی بر کمترین میزان استفاده از آب و بالاترین بازدهی محصول و در نهایت تلاش برای افزایش بهره وری در بخش کشاورزی از مهمترین راهکارهای حل مشکل گرد و غبار در ایران است که از سوی درویشی پیشنهاد شد.
وی افزود: کشاورزی امروز در ایران با دوره ی کشاورزی قوم «ماد» تفاوت چندانی ندارد؛ در آن زمان نیز 70 درصد هدر رفت آب در بخش کشاورزی داشتیم که اکنون نیز اینگونه است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: عراق با وجود تمامی مشکل ها، برای مهار ریزگردها دارای برنامه است اما متاسفانه در ایران متولی قدرتمندی که با اعمال نفوذ خود بتواند برنامه ها را اجرایی کند وجود ندارد چرا که هماهنگی سازمان ها و ارگان های مختلف مانند هواشناسی، سازمان جنگل ها و مراتع، ستاد آب و خشکسالی معاونت ریاست جمهوری امری بسیار دشوار است.
به گفته ی کارشناسان، پدیده ی ریزگردها امری است که از زمان های قبل وجود داشته و پس از نوروز و در سال های آینده نیز وجود خواهد داشت. درویشی ضمن ابراز ارادت به امام حسین (ع)، از اقدام های نمادین مانند احداث کمربند سبز کربلا میان ایران و عراق نیز انتقاد کرد. بر اساس این توافق، ایران متعهد به همکاری برای کاشت نهال در 200 هکتار از زمین های کربلا شده است که به گفته ی وی بهتر بود این حرکت نمادین در مناطقی صورت می گرفت که منشاء ریزگردها هستند؛ زیرا شهر کربلا 800 کیلومتر با کانون های گرد و غبار فاصله دارد.
به بیان وی، مطالعه ی دقیق، پایه یی و ماهواره یی از کانون های بحرانی گرد و غبار نیز از دیگر راه حل های اساسی در مهار ریزگردها است.
درویشی این تفکر را که مالچ پاشی در دوره ی صدام مانع ریزگردها می شد و پس از سقوط وی ادامه نیافتن آن سبب بروز ریزگردها شده است، رد کرد و آن را تفکر عامیانه یی دانست؛ چرا که با توجه به توضیح های وی، زمین های کشاورزی شخم خورده و در برخی مواقع رها شده، کانون های اصلی گرد و غبار در ایران هستند که با وجود دارا بودن صاحبانی، اجازه ی مالچ پاشی یا کاشت گیاه به دولت داده نمی شود.
ایرنا
این نشست که با سخنرانی «علی درویشی» پژوهشگر ریزگردها و عضو هیات علمی گروه سنجش از دور و کارشناس منابع طبیعی برگزار شد، به بررسی دلایل اصلی پیدایش ریزگردها و راهکارهای مقابله با آن پرداخت.
قرار بود در این نشست 2 سخنران دیگر-«مجتبی یمانی» عضو هیات علمی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران و «منیژه قهرودی» عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی- نیز حضور داشته باشند اما در آخرین لحظه از حضور در این نشست خودداری کردند.
این نشست به همت کارگروه جغرافیای خانه اندیشمندان علوم انسانی و با هدف معرفی ظرفیت های موجود در مباحث ژئومورفولوژیکی (زمین ریخت شناسی) در مسایل و بحران های محیطی برگزار شد.
این کارگروه همچنین در نظر دارد در آینده نیز مساله ریزگردها و مخاطرات ناشی از آن را در قالب سلسله نشست ها و سخنرانی های علمی از سوی صاحبنظران این حوزه در رشته های جغرافیایی و محیط زیست را ادامه دهد.
علی درویشی به عنوان پژوهشگری که بیش از 8 سال در حوزه ی ریزگردها و طوفان های گرد و غبار مطالعه داشته است، در این نشست دلایل داخلی و خارجی متعددی برای این پدیده برشمرد.
به گفته ی وی زمین های رها شده ی کشاورزی در خاک عراق، خشکسالی، کشاورزی نادرست در ایران و مدیریت ناصحیح منابع آبی اصلی ترین عامل بروز ریزگردها و همچنین تشدید آن در سال های اخیر بوده است.
وی با اشاره به این نکته که ریزگردها تنها در ایران دیده نشده است، گفت: طوفان های گرد و غبار سابقه یی 100 ساله دارد که کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی، آمریکا و نیز بسیاری از کشورهای خاورمیانه آن را تجربه کرده اند.
درویشی تنها راه حل این معضل را در مطالعه ی پایه یی و دقیق مناطق ایران، آمایش زمین، اصلاح الگوی کاشت و آب کشاورزی در ایران و نیز مدیریت درست منابع آبی دانست.
در ادامه به مشروح اظهارات علی درویشی در این نشست اشاره می شود.
*** دلایل اصلی پیدایش ریزگردها چیست؟
درویشی به عنوان یکی از پژوهشگران حوزه ی محیط زیست با تمرکز بر پدیده ی گرد و غبار در ایران به شناسایی کانون های اصلی ریزگردها پرداخت و در این زمینه به دلایل داخلی و خارجی اشاره کرد.
به گفته ی وی، اگر کانون های اصلی گرد و غبار را تقسیم کنیم، ریشه ی اصلی حدود 60 تا 70 درصد از طوفان های گرد و غبار در ایران و همچنین منطقه ی غرب آسیا از کشورهای عراق و سوریه نشات می گیرد. کشور عراق به دلیل پشت سر گذاشتن جنگ های متمادی مانند جنگ ایران و عراق، به یکی از مراکز تولید گرد و غبار در منطقه تبدیل شده است. در دوران جنگ تحمیلی، «صدام حسین» دیکتاتور سرنگون شده ی عراق، به دلیل دارا بودن حمایت های بین المللی و عربی، نسبت به امور کشاورزی مناطق مختلف عراق بی تفاوت بود و تنها در مواردی به خشکاندن «هور» ها و انحراف کردن مسیر برخی آب های سطحی و سرشاخه ها برای بستن آب به روی مردم مناطق جنوب ایران اقدام کرد. به همین دلیل مشکل خاصی از نظر گرد و غبار برای ایران وجود نداشت.
درویشی در ادامه با اشاره به جنگ این کشور با کویت گفت: همه ی بحران زیست محیطی عراق به سال های 1990 تا 2003 میلادی بازمی گردد که نتایج آن در زمان حاضر به خوبی مشاهده می شود. در این بازه ی زمانی، تحریم های هوشمند سازمان ملل متحد علیه دولت عراق اجرا شد و صدام به دلیل اختلاف با کردها و شیعیان و برای مقابله با مخالفان خود، چیزی در حدود 4 هزار روستا را که محل زندگی اقوام کرد و نیز شیعیان بود، تخریب و نابود کرد. همین امر سبب از بین رفتن بسیاری از مناطق دیم عراق شد. زمین های کشاورزی شخم زده در مناطق کردنشین عراق رها و به یکی از اصلی ترین کانون های تولید گرد و غبار تبدیل شد. زمین های مرتعی شخم خورده یی که چند سال زیر کشت بودند، بدون هیچ آبی رها شدند.
این پژوهشگر ریزگردها، همچنین مسدود کردن سرشاخه های اصلی دجله و فرات و احداث کانال های انحرافی را در مسیر برخی رودها به منظور زیر کشت بردن مناطقی که ظرفیت کشاورزی نداشتند، از دیگر عوامل پیدایش گرد و غبار در مناطقی از عراق دانست.
به بیان وی، با این کار آب برخی مناطق مانند «هورالعظیم» در خوزستان بسته شد اما در مقابل کشوری مانند عراق، به کشوری سبز تبدیل شد. اما این در حالی بود که به محض سقوط صدام در سال 2003 و اشغال عراق از سوی نیروهای آمریکایی، زه کش ها و کانال های احداث شده از سوی وی، تخریب شد و آب به مسیر اصلی اش بازگشت.
درویشی افزود: خشکسالی های پی در پی نیز تشدید کننده ی این وضعیت بود. در نتیجه ی خشکسالی و بی آبی، زمین های شخم خورده و باقی ماندن دشت های «رُسی» به کانون های اصلی گرد و غبار تبدیل شدند. تا زمانی که آمریکایی ها در عراق حضور داشتند، مطالعات عمیقی از سوی آنان، همچنین انگلیسی ها، ایتالیایی ها، آلمانی ها و ژاپنی ها در این مناطق صورت گرفت و تا حدی کنترل شد، اما زمانی که نیروهای آمریکا عراق را ترک کردند، مشکل ها دوباره شروع شد و سپس وقایعی مانند پیدایش گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام موسوم به داعش پیش آمد.
این استاد دانشگاه، همچنین، از دو نوع طوفان گرد و غبارِ ناشی از الگوهای جوی تابستانه و زمستانه سخن گفت که با توجه به شرایط و فصل متفاوت بوده و هر دوی آن ها بر مناطقی از ایران نیز تاثیر گذار هستند که گرد و غبار شدید در روزهای دهم و یازدهم بهمن ماه گذشته در استان خوزستان نیز ناشی از همین الگوها بود.
درویشی در ادامه به منابع داخلی تولید گرد و غبار در کشور اشاره کرد.
به گفته ی وی، ریزگردها به دو نوع sand(ماسه یا شن) و dust (ریزگرد) تقسیم می شوند که تالاب هایی مانند «هندیجان» در ماهشهر و مناطقی مانند «هور العظیم»، «فکه» و «دهلویه» در جنوب نیز ظرفیت تولید ماسه ی بادی دارند. این ماسه ها در نهایت قدرت جابه جایی تا 10 کیلومتر را دارا هستند. همچنین منطقه ی هور العظیم دارای مناطقی با خاک نرم است که تا نیم متر قابلیت فرو رفتن دارند و حتی در برخی مناطق، زمین تا 3 متر از خاک رس پوشانده شده است که قابلیت جابه جایی تا 100 متر را با اشاره یی کوچک دارد.
این پژوهشگر، عمده ترین کانون گرد و غبار در منطقه را مکانی به نام «سینجر» در مرز سوریه و ترکیه، عنوان کرد که محل زندگی ایزدی ها بوده و اکنون در اختیار داعش است.
بر اساس مطالعات درویشی، اجرای طرح «گاپ» یا «طرح بزرگ آناتولی» از سوی کشور ترکیه نیز از دیگر عوامل تشدید کننده ی خشکسالی و بروز ریزگردها در مناطقی مانند عراق و سوریه است.
بر اساس این طرح، دولت ترکیه به دنبال احداث 22 سد بر روی آب های دجله و فرات و برداشت 32 میلیون متر مکعب از آب این رودها بوده تا از آن ها به عنوان اهرمی سیاسی در برابر کشورهای ترکیه و سوریه استفاده کند و آب را در برابر دریافت نفت مبادله کند. این بدان معنا بوده که آب به پایین دست نخواهد رسید و نتیجه ی آن به غیر از استفاده ی سیاسی، تغییر شیوه ی 1.7 میلیون هکتار زمین های کشاورزی از شیوه ی کشت دیم به کشت آبی است.
درویشی می گوید: شناسایی کانون ریزگردها از سوی سازمان ملل نیز در طرحی صورت گرفت که بر اساس آن 214 چشمه جوشان گرد و غبار از روی تصاویر شناسایی شد، دولت عراق نیز 80 کانون را معرفی و ارتش آمریکا هم 100 کانون را شناسایی کردند. در پایان، همه ی این کانون ها به 3 دسته تقسیم شد که بر اساس آن مشخص شد، عمده ترین گرد و غبارها از سوی کانونی به نام دجله و فرات بر سر ایران می ریزد که در اصل همان، مراتع تخریب شده و زمین های کشاورزی شخم زده و رها شده هستند.
همچنین رعایت نکردن حقابه های کشاورزی و اقتصادی در کشورهایی مانند عراق، ترکیه، ایران و سوریه مهمترین عامل خشکسالی ها و بروز گرد و غبار بوده است چرا که به گفته ی این کارشناس محیط زیست، برای شناخت محیط زیست سالم، باید به پایین ترین نقطه یی که آب به آن می رسد، توجه کرد. اگر آن منطقه رونق داشت، با محیط زیست سالمی روبه رو بودیم و اگر رونق نداشت محیط زیست دارای مشکل است.
تالاب ها و هورها انتهایی ترین نقطه ی یک حوزه هستند و این در حالی است که نگاهی به تالاب های ایران نشان می دهد که این مناطق با انبوهی از مشکل ها روبه رو هستند. بر اساس اظهارات این پژوهشگر، خشکسالی نیز معضل دیگری است که تمامی عوامل را تشدید کرده و هر منطقه یی که ظرفیت تولید گرد و غبار را داشته و همچنین مدیریت منابع آبی در آن صورت نگرفته است، آن منطقه به کانون بحران گرد و غبار تبدیل شده است. مناطقی مانند، ورامین، نظرآباد و هشتگرد در اطراف تهران از این دسته مناطق هستند زیرا خشکسالی، پوشش گیاهی این زمین ها را از بین برده و هر کجا که مدیریت نادرست منابع آبی صورت پذیرد، به راحتی به کانون گرد و غبار تبدیل می شود.
32 درصد از سهم بیابان زایی در ایران نیز به چرای دام بستگی دارد زیرا اقتصاد مردم بسیاری از مناطق کشور به دام وابسته است.
فعالیت های نادرست کشاورزی هم از دیگر عوامل عمده ی بروز خشکسالی و پیدایش گرد و غبار است.
*** تجربه های جهانی از ریزگردها
ایران تنها کشوری نیست که تجربه ی ریزگردها و طوفان های گرد و غبار را دارد بلکه کشورهایی مانند کره جنوبی، ژاپن و آمریکا نیز این تجربه را داشته و با مدیریت صحیح توانسته اند به خوبی آن را کنترل کنند.
به بیان این عضو هیات علمی سنجش از راه دور، کویت اولین مکان ورود ریزگردها هم در دوره های تابستانه و هم در دوره های زمستانه است اما این کشور به خوبی توانسته این معضل را کنترل کند و با آن کنار بیاید.
بر اساس اظهارات درویشی، ژاپن اولین کشوری است که سیاست مبارزه با ریزگردها را در پیش گرفت و گرد و غباری را که از چین وارد این کشور می شد، مهار کرد. اما نکته ی قابل توجه این است که ژاپن طی 15 سال توانست تنها 10 تا 20 درصد ریزگردها را مهار کند که با توجه به برنامه ریزی های دقیق در این کشور و منابع مالی گسترده، نشان از زمان بر بودن حل مشکل های زیست محیطی دارد.
تجربه ی دوم بشر در مهار ریزگردها طی 100 سال گذشته مربوط به ایالات متحده آمریکا است.
درویشی در خصوص راهکارهای در پیش گرفته شده از سوی دولت آمریکا گفت: از دهه 1920 و پایان جنگ جهانی اول، دنیا به محصولات غذایی نیاز داشت. آمریکا نیز به عنوان ابرقدرت مردم خود را تشویق کرد تا مراتع را به زیر کشت برده و در نتیجه، طی 12 سال به بنگاه اقتصادی تولید محصولات کشاورزی برای جهان تبدیل شد و حتی اروپا را نیز تغذیه کرد که ناگهان در دهه ی 30 با خشکسالی شدید مواجه شد و قسمت های جنوبی آمریکا دچار خشکسالی شد. کشاورزان زمین ها را رها کرده و شروع به مهاجرت کردند اما دولت آمریکا وارد عمل شد و با پرداخت کمک های بی بازگشت کشاورزان را مجبور به ماندن و کاشت محصولاتی کرد که هیچ سود اقتصادی برای دولت نداشت. دولت محصول کشاورزان مانند چوب جارو را با قیمت بالا می خرید، می سوزاند و به علوفه ی دام تبدیل می کرد اما تنها دلیل این کار تشویق مردم به ماندن در کنار زمین ها و کشت و برداشت محصولات در مزارع بود. آمریکایی ها الگوی های کشت و آبیاری را تنها به دلیل رها نشدن زمین های کشاورزی و تولید نشدن گرد و غبار بیشتر تغییر دادند. در حالی که معضل بزرگ مناطق خوزستان و عراق در زمان حاضر مهاجرت است که خود پیامدهای منفی زیادی در پی دارد.
وی افزود: متاسفانه در ایران، رتبه ی اول هدر رفت آب به بخش کشاروزی اختصاص دارد و هیچ مدیریت درستی در الگوی کشت و آبیاری در بخش کشاورزی به چشم نمی خورد.
*** چه باید کرد؟
علی درویشی به عنوان پژوهشگری که بیش از 8 سال روی پدیده ی ریزگردها در ایران مطالعه داشته است، راهکارهای مختلفی را برای مهار این پدیده بیان کرد. وی معتقد است تنها راه اصلی حل معضل ریزگردها، واگذار کردن این پرونده به بخش خصوصی و نظاره گری دولت بر اجرای مراحل برنامه های مقابله با ریزگردها است.
آمایش سرزمین، مدیریت منابع آب و خاک با تاکید بر همسازی و همخوانی با شرایط خشکسالی، روی آوردن به فعالیت های کشاورزی دقیق مبتنی بر کمترین میزان استفاده از آب و بالاترین بازدهی محصول و در نهایت تلاش برای افزایش بهره وری در بخش کشاورزی از مهمترین راهکارهای حل مشکل گرد و غبار در ایران است که از سوی درویشی پیشنهاد شد.
وی افزود: کشاورزی امروز در ایران با دوره ی کشاورزی قوم «ماد» تفاوت چندانی ندارد؛ در آن زمان نیز 70 درصد هدر رفت آب در بخش کشاورزی داشتیم که اکنون نیز اینگونه است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: عراق با وجود تمامی مشکل ها، برای مهار ریزگردها دارای برنامه است اما متاسفانه در ایران متولی قدرتمندی که با اعمال نفوذ خود بتواند برنامه ها را اجرایی کند وجود ندارد چرا که هماهنگی سازمان ها و ارگان های مختلف مانند هواشناسی، سازمان جنگل ها و مراتع، ستاد آب و خشکسالی معاونت ریاست جمهوری امری بسیار دشوار است.
به گفته ی کارشناسان، پدیده ی ریزگردها امری است که از زمان های قبل وجود داشته و پس از نوروز و در سال های آینده نیز وجود خواهد داشت. درویشی ضمن ابراز ارادت به امام حسین (ع)، از اقدام های نمادین مانند احداث کمربند سبز کربلا میان ایران و عراق نیز انتقاد کرد. بر اساس این توافق، ایران متعهد به همکاری برای کاشت نهال در 200 هکتار از زمین های کربلا شده است که به گفته ی وی بهتر بود این حرکت نمادین در مناطقی صورت می گرفت که منشاء ریزگردها هستند؛ زیرا شهر کربلا 800 کیلومتر با کانون های گرد و غبار فاصله دارد.
به بیان وی، مطالعه ی دقیق، پایه یی و ماهواره یی از کانون های بحرانی گرد و غبار نیز از دیگر راه حل های اساسی در مهار ریزگردها است.
درویشی این تفکر را که مالچ پاشی در دوره ی صدام مانع ریزگردها می شد و پس از سقوط وی ادامه نیافتن آن سبب بروز ریزگردها شده است، رد کرد و آن را تفکر عامیانه یی دانست؛ چرا که با توجه به توضیح های وی، زمین های کشاورزی شخم خورده و در برخی مواقع رها شده، کانون های اصلی گرد و غبار در ایران هستند که با وجود دارا بودن صاحبانی، اجازه ی مالچ پاشی یا کاشت گیاه به دولت داده نمی شود.
ایرنا
نظرشما
آخرین اخبار