دستگاه سانتریفیوژ تیوبولار مورد نیاز حوزه سلامت را متخصصان سازمان انرژی اتمی بهینه‌سازی کرده و سرعت آن را تا 20هزار دور بر دقیقه افزایش داده اند.در همین رابطه با دکتر مصطفی قانعی رئیس انستیتو پاستور ایران گفت وگو کرده ایم که ماحصل آن را در زیر می خوانید:
در خبرها راجع به همکاری ها اخیر و حوزه های مشترک میان انستیتو پاستور و سازمان انرژی اتمی شنیده و خوانده ایم، می خواهیم شما به عنوان رئیس انستیتو پاستور در این باره بیشتر توضیح بدهید.
ما از بعضی از فناوری ها و دانش ها با عنوان بستر دانش و فناوری یاد می کنیم که در زبان انگلیسی با نام Platform شناخته می شود، در یک بستر قرار نیست مثل زمینی که آماده کشت و زرع است ما به یک محصول فکر کنیم، در حقیقت از دل زمین مستعد و محصولات متعددی استخراج خواهد شد.
یکی از بسترهای فناوری که سازمان انرژی هسته ای در حال مهیا کردن آن است بحث مربوط به خالص سازی است. دانش خالص سازی دانش پیچیده ای است، دانشی است که در معدن، کشاورزی، دارو سازی و بسیاری از موارد دیگر کاربردهای راهبردی دارد.
یکی از ابزارهایی که برای جدا کردن خالصی از ناخالصی استفاده می شود، سانتریفیوژ است، دانش مربوط به سانتریفیوژ را اگر با تکنولوژی روز ترکیب کنید باعث می شود سرعت و دقت در کار بیشتر شود.
در بحث استفاده از سانریفیوژ برای موسساتی مانند انیستیتو پاستور باید گفت دانش تولید سانتریفیوژ به گونه ای است که فناوری آن را که ما در حوزه سانتریفیوژ هسته ای نیازمندیم، بسیار پیشرفته تر و با دقت بسیار بالاتر از آن را در پزشکی نیاز داریم چرا که ذره ای ناخالصی در دارو و واکسن نباید باشد.
حق نداریم دارو و واکسن ناخالصی را در رگ کسی بزنیم و به انسانی تزریق کنیم. اما به دلیل برخی تحریم ها در این حوزه ها دچار محدودیت هایی شده بودیم که غیرانسانی و غیر اخلاقی بود. نیاز انسانی داخل کشور ما را تشویق می کرد در این حوزه پیشگام باشیم به همین دلیل آمدیم با سازمان انرژی اتمی زمینه های همکاری را فراهم کردیم. آن زمان پایه تکنولوژی خالص سازی چیزی قرار داده شده بود که از خارج وارد می شد، آن زمانی که تصمیم گرفته شد این نیازها برطرف شود با کمک سازمان انرژی هسته ای ما یک پله جلوتر رفتیم و به دستاوردهایی بهتر از قبل دست پیدا کردیم.
ویژگی ارزشمند این پروسه این است که ما در گذشته به خارج از کشور سفارش می دادیم و وابسته بودیم و کالای مورد نظر در یک کارتن بسته بندی شده می آمد، ما هم به برق وصل می کردیم و کار می کرد، فرق شرایط جدید این است که اگر فرزندان سرزمین خودمان این سیستم ها را نصب کردند می توانیم فردا به آنها بگوییم مثلا این صدایش زیاد است، آنها هم می برند و یک ماه بعد مشکل را برطرف کرده و می آورند، می گوییم ما می خواهیم مثلا از حرارت درون این سانتریفیوژ مطلع شویم، دوباره درست می کنند، می گوییم اگر حرارت به یک درجه ای رسید متوقف شود، و کارشناسان تغییراتی در نرم افزار می دهند و به ما تحویل می دهند.
یعنی ما دیگر به عنوان یک مشتری تعامل روزمره با سازنده داریم و هر چه که دل مان بخواهد تا کار برای مان ساده تر و راحت تر شود، با کمترین هزینه در داخل انجام می شود. درحالی که ما در تعامل با کسی که در خارج از کشور بود امکان چنین کارهایی را نداشتیم، پول مان را هم داده بودیم، آنها هم دیگر همکاری زیادی با ما نمی کردند.
بر این باورم که اگر این مسیر تعامل بین ما و سازمان انرژی اتمی را ادامه دهیم به فناوری ای دست پیدا می کنیم که دنیا در حال حاضر ندارد و بسیاری از کشورهای دیگر مشتری ما می شوند.
این درحالی است که چندی پیش یکی از شرکت های ما که اقدام به خرید واکسن از یک شرکت اروپایی می کرد در مذاکرات اش خاطرنشان می کرد اروپایی ها گفته بودند همه دانش را به شما می دهیم به استثنای سانتریفیوژ.
ایشان تعریف می کرد که تا آن زمان فقط مصاحبه آقای دکتر صالحی را از صدا و سیما شنیده بود که آنجا گفته بودند سازمان انرژی اتمی برای واکسن سازها سانتریفیوژ تخصصی می سازد و به استناد همان سخنان همکاران ما در مذاکرات گفته بودند شرکت ما هیچ نیازی به سانتریفیوژ شما برای تولید واکسن ندارد و حتی اگر شما سانتریفیوژ های تخصصی تر هم خواستید ما در ایران امکان تولید انبوه داریم و برای شما می سازیم، بنابراین می بینید که حتی در مذاکرات ما هم ارتقا فناوری اثرگذار است.
سانترفیوژهای تخصصی ایرانی برای خالص سازی چه وجه تمایزی نسبت به نسخه های دیگر کشورهای جهان دارند؟
سانترفیوژهای تخصصی برای خالص سازی نسل به نسل متفاوت هستند. ما سانتریفیوژ توبولار داریم که 20 هزار دور در دقیقه دارد و یک سانترفیوژ نسل بالاتر از آن که می شود اولترا سانتریفیوژ که تا 70 هزار دور در دقیقه هم نیاز داریم، اگر ما این دانش را در کشور نداشتیم نمی توانستیم آن را ارتقا بدهیم، ما برای جداسازی بعضی از ناخالصی ها در بعضی از واکسن های پیچیده آنفولانزا، حتما به اولترا سانتریفیوژ نیاز داریم. ولی طرف های خارجی دستور صریح دارند که به ما ندهند، وقتی نمی دهند ما به جای اینکه واکسن تولیدی خودمان را استفاده کنیم مجبوریم واکسن وارداتی استفاده کنیم.
پس در حوزه تولید این نوع سانتریفیوژها ما در دنیا پیشگام هستیم؟
ببینید کلا 14 هزار دور برای خالص سازی و در موارد مصرفی واکسن سازی کافی است. حتی ما 20 هزار دور را هم نیاز نداریم و می گوییم تا 20 هزار دور، ولی معمولا تا 17 هزار دور کافی است و 14 هزار دور هم نیاز ما را بر طرف می کند. در دنیا به صورت انحصاری کشورهایی نظیر چین، ژاپن، هند، آمریکا و کشورهای مختلفی هستند که سانتریفیوژ می سازند، اما نکته اینجاست که تعداد مورد نیاز سانتریفیوژ آن قدر نیست که یک کشوری برای خودش تولید کند.
بسیاری از کشورهای اروپایی ترجیح نمی دهند که این دانش را داشته باشند، به دلیل این که نیاز ندارند، مثلا یک کشور 5 میلیونی نیاز به تولید سانترفیوژ ندارد، مگر چند تا واکسن سازی دارد که به تولید سانتریفیوژ نیاز داشته باشد. خیلی ها بر اساس مدل اقتصادی این کار را نمی کنند. شاید اگر ایران را تحریم نمی کردند ما هم دنبال تولید سانتریفیوژ نمی رفتیم چون در نهایت ما به 100 دستگاه در پزشکی کشور نیاز داریم، ولی امروز ما نیامدیم از دانش موجود هزینه کنیم، در حقیقت ما از دانش موجود و بستر فناوری موجود یک محصول جدیدتر استخراج کرده ایم.
آنچه که مردم باید بدانند این است که چرا سردمداران غرب با یک دانش در کشور ما مخالفت کردند. این مخالفت نه از این جهت است که ما فناوری هسته ای نداشته باشیم بلکه از این جهت که داشتن چنین دانش هایی سبب می شود ما در بسیاری از شاخه های پیچیده علوم مختلف پیش برویم و مثلا در حوزه پزشکی و سلامت پیشرفته تر شده نیاز به واردات نداشته باشیم.
سال آینده قرار است هشت کشور اسلامی به ایران بیایند و درخصوص تولید واکسن با آنها گفت وگوکنیم و مطمئن باشید تا یک کشور اسلامی در این حوزه های پیچیده دانش شروع به تولید کند، پالس های منفی آغاز خواهد شد، چون تا پیش از این هزینه اش را برای واردات تامین می کرد و امروز خودش صادرکننده است. یک سوال همواره این بوده است که اگر ما در این حوزه پیشرفت کنیم آیا کسی باز هم به ما تکنولوژی خواهد داد؟ در پاسخ باید دید کدام یک از تکنولوژی های کلیدی در اختیار ماست؟برای مثال ممکن است در میان تکنولوژی های ما تکنولوژی تصفیه آب هم مورد نیاز باشد، این تکنولوژی کلیدی نیست و آنها این تکنولوژی را در اختیار می گذارند.
از نظر فناوری این نوع سانتریفیوژها انحصاری است و ما به کشورهای اسلامی این نوید را می دهیم که جمهوری اسلامی ایران و متخصصان توانمند سازمان انرژی اتمی و انستیتوپاستور نمی گذارند آنها در تنگنا قرار بگیرند.
بنابراین این حوزه تعامل در پیشتازی و تامین امنیت مسلمانان جهان تاثیرگذار است و این امنیت خاطر را از برخی رقبا ربوده است. لذا می توانم بگویم این شروع کار هست و امیدوارم در ادامه همکاری ما با سازمان انرژی اتمی بهتر و بیشتر شود.
درباره کارکردهای سانتریفیوژهای توبولار برای ما توضیح می دهید؟
سانتریفیوژ واکسن تولید نمی کند و برای خالص سازی از آن استفاده می شود. بنابراین ما واکسن را با سانتریفیوژ نمی سازیم، ما واکسن را قبل از رسیدن به سانتریفیوژ می سازیم و ناخالصی هایش را با سانتریفیوژ رفع می کنیم. هر جا هم که شما دارویی داشته باشید در تکنولوژی که بخواهید ناخالصی آن را بگیرید شما باید تکنولوژی های پیشرفته را داشته باشید.
بنابراین این بخش از کار بیشتر برای کسانی است که به دانش تولید آشنا هستند، تا اینکه کل افراد جامعه. خیلی ها نمی دانند مسیر تولید یک واکسن چه میزان پیچیده است، چند قسمت است، در کدام قسمت سانتریفیوژ نیاز دارد، ولی به طور خلاصه اینکه از این سانتریفیوژها در بخش مهم خالص سازی استفاده می شود.
پس به نظر شما تعامل دانش و فن آوری انرژی هسته ای امروز با حوزه سلامت حیاتی است؟
ببینید من دو مسئولیت دارم، یکی هم؛ فناوری های سلامت است که، در وزارت بهداشت شورایی است و من دبیر آن شورا هستم و قبل از آن هم در تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت بودم، وقتی ما آنجا نیاز به فناوری را مطرح می کردیم، یکی از حوزه ها رادیوداروها بود که رادیو داروها در سازمان انرژی اتمی از دیرباز تولید شده است و یکی از چالش هایی که پیدا کردیم در زمانی که تحریم ها را شدت بخشیدند کمبودی بود که در بحث رادیو داروها پیش آمده بود، به هر حال ما در حوزه سلامت از انرژی هسته ای استفاده می کنیم بیشتر هم برای انهدام سرطان.
در کشوری که سومین علت مرگ سرطان است، پزشکان به این دانش نیاز دارند و هرگونه اختلال در امر تشخیص یا سرگردانی بیمار بحران ساز است، به خصوص که نوع بیماری هم نوع خطیری است و افراد نگران هستند که اگر یک روز دیرتر کارهاشان انجام شود احتمال با گسترش بیماری وجود خواهد داشت،لذا این امنیت خاطر باید در فضای روانی جامعه ما باشد که هر رادیودارویی بیماران نیاز داشته و خواستند برای درمان به فوریت در دسترس شان قرار بگیرد.
بنابراین یک بخشی از تعاملی که ما با سازمان انرژی اتمی پیش از سانریفیوژها آغاز کردیم در حوزه رادیو داروها بود که خوشبختانه متخصصان سازمان از آن سربلند بیرون آمدند. بسیاری از نمونه های پیچیده را تولید کردند و این چیزی نیست که در دنیا ما زیاد موارد مشابه اش را دیده باشیم. خیلی از کشورها اگر ما تولیدمان بیشتر از حد نیاز باشد آماده هستند از ایران رادیودارو بخرند. فعلا ما نیاز کشور را باید برطرف کنیم و بعد از آن به حوزه صادرات وارد شدیم.
در بحث رادیوداروها دانش مریوط به حوزه دارو و حوزه هسته ای باید تلفیق شود، این دو دانش که بخواهد تلفیق شود چاره ای نیست جز اینکه همکاری تنگاتنگی بین این دو حوزه علمی پدید بیاید، بنابراین اگر در ایران بحث سوخت 20% را شهید شهریاری رقم زد و عملی کرد عمده اش برای بحث سلامت بود. به هیچ وجهه نباید بگذاریم در این حوزه وابسته شویم یا اینکه هرگاه آنها خواستند ما را دچار بحران کنند. این بخش اولی بود که کار شروع شد و ما چون قابلیت های سازمان انرژی اتمی را درک کردیم، بحث دوم یعنی سانتریفیوژها را کلید زدیم. بخش سومی که دیدیم ما می توانیم با آقای دکتر صالحی پیش ببریم بحث لیزرها بود، این از قبل هم شروع شده بود و لیزرها هم در پزشکی کاربرد خیلی جدی ای دارند، لذا حوزه سلامت امروز با مرکز علوم و فنون لیزری و با بحث هسته ای و بحث غنی سازی در مراوده تنگاتنگ است.
شما چشم اندازی برای صادرات خروجی های در این مجموعه با توجه به فراهم شدن بسترها دارید؟
معتقدم ما می توانیم بازیگر قلدری در این حوزه در فضای بین الملل باشیم، به شرط اینکه زیرساخت های صادراتی را به قصد صادارت بسازیم، ببینید امروز نظام صادراتی دنیا بر پایه شرکت های خصوصی است، هیچ گاه دولت ها خرید و فروش نمی کنند. بنابراین به نظر می رسد این سازمان انرژی اتمی است که باید به شرکت های دانش بنیان دانش اش را منتقل کند و آنها بیایند در قالب شرکت های خصوصی تولید و حتی صادر کنند. شما مطمئن باشید در فضای بین الملل اگر کشوری ببیند سانتریفیوژ ما از آنها بهتر است از ما انتخاب می کنند. ما هم یقین داریم که سانتریفیوژ توبولار ما درحال حاضر بهترین است.
تفاوت توبولار سانتریفیوژ با سانتریفیوژهای معمولی چیست؟
ما وقتی که بخواهیم یک محلول بسیار خالصی را تهیه کنیم، در دورها و شتاب های پایین نمی توانیم این کار را انجام دهیم، باید شتاب را بالاتر ببریم، وقتی که قرار می شود دور سریع تر شود، و به اندازه لازم جداسازی صورت بگیرد، یکی از بحث ها استحکام دستگاه در دور بالاست که از هم جدا نشود. در سانتریفیوژ از میزان شتابی که بالاتر بروید باید کل استحکام پیش بینی شود، دوم اینکه وقتی دو شی با هم در تماس باشند اصطحکاک آنها گرما تولید می کند، هر چه شما اصطکاک را بیشتر کنید گرما بیشتر می شود، این گرما ممکن است به حدی برسد که فلزی که در تماس است تحمل گرما را نکند بنابراین بعد از یک بار یا دو بار استفاده با مشکلاتی مواجه می شود و دیگر قابل استفاده نیست.
نکته دیگر اینکه آیا هر فردی حاضر است کنار این دستگاه بایستد و از جان اش نترسد و این دستگاه در دور بالا این کار را انجام دهند؟ اگر یک قطره از دستگاهی که چنین دوری دارد جدا شود خواه یا نا خواه کسی اطراف آن زنده نمی ماند. بنابراین باید تکنولوژی اش آنقدر پیشرفته باشد که فرد حاضر شود اطمینان کند کنار آن بایستد. استاندرها هم بسیار استاندارهای بالایی است و باید در مراکزی خاصی تایید شود. وقتی همه این موارد فراهم شد یک مایعی داخل این سانتریفیوژ قرار می گیرد که این مایع عبارت است از محصولی که از یک باکتری تهیه شده است، همه محصول باکتری در مایع است بنابراین باید لایه بسیار خاص اش جدا شود. از این رو فرآیند باید در یک شتاب کنترل شده صورت گیرد.
به میزانی که بتوان از مایع خالصی بگیرم نشان می دهد که این دستگاه دستگاه موفقی است. لذا از خیلی از کشورها ممکن است بتوانند موتور این سانتریفیوژ را نصب کنند ولی نمی توانند استاندارد آن را تامین کنند، ممکن است استانداردش را تامین کنند مصرف اش را نتوانند، ممکن است مصرف اش را تامین کنند ولی نتواند جدی آزمایش اش کنند که ما همه این مراحل را پشت سر گذاشته ایم. توبولار سانتریفیوژ گام اول است نه گام نهایی در بحث تولید واکسن و گام های بعدی باید برداشته شود.
گام های بعدی این نسل از سانتریفیوژها را برای ما توصیح می دهید؟
توبولار سانترفیوژ گام اول است، گام بعد زونال سانتریفیوژ است که مرحله دوم است و بعد از آن مرحله اولترا سانتریفیوژ قرار دارد.روزی که ما بتوانیم به اولترا سانتریفیوژ دست پیدا کنیم دیگر هیچ نیازی به بحث سانتریفیوژها نداریم. وقتی ما به اینجا برسیم بقیه سانتریفیوژ ها اولاد این سانتریفیوژ می شوند. این ها که در آزمایشگاه های تشخیص طبی استفاده می شوند قبلا هم در ایران استفاه می شد، دورها خیلی دورهای بالایی نیست. استانداردهای خیلی پیشرفته نمی خواهد. بنابراین ما دو گام دیگر داریم یکی سانتریفیوژ یکی اولترا سانتریفیوژ.
به دلیل ماهیت انحصاری این حوزه از دانش تحریم ها چه تاثیری روی دستیابی ما به دانش ساخت این نوع سانتریفیوژ داشت؟
اولا شرایط اضطرار فقط برای ما نبود، خیلی از کشورهای
رشدشان را مرهون مدیریت شرایط اضطرار هستند. در شرایط اضطرار دو رویکر هست: یا
تسلیم یا روی پای خود ایستادن. خب ما دومی یعنی روی پای خود ایستادن را انتخاب
کردیم، وقتی این کار را می کنیم باید برویم سراغ ظرفیت های داخلی. به تعبیری ما
آنچه خود داشتیم از بیگانه طلب می کردیم ولی تا قبل از آن در خودمان نمی دیدیم.
اگر این شرایط پیش نیامده بود شاید قدم های بعدی را برنمی داشتیم. این حماقت بزرگی
است که ابرقدرت ها در قبال ایران مرتکب شدند. خودشان نفهمیدند چه لطفی به ما
کردند. آنها هم گفته بودند که ما همه گزینه ها را روی میز داریم، بسیاری در وهله
اول این تعبیر را داشتند که یا حمله هوایی می خواهند بکنند یا تاسیسات هسته ای را
بزنند. ولی منظور آنها این بود که ما حاضریم دارو به کشور شما نرسد، حاضریم همه
شبکه های بانکی را روی شما ببندیم، به طوری که مردم شما بر اثر کمبود دارو از بین
بروند، با وجود اینکه همه بشریت این کار را ننگین می دانند. و اینها حاضر نیستند هیچ
کدام شان اسم بیاورند، اگر واقعا نگران نیستند می گفتند که بله ما ایران را تحریم
دارویی کردیم، چون این کار ننگ برای انسانیت است که آنها کردند. و این تحریم ها
باعث شد ما آنها را بشناسیم که آنها تا پای همه چیز حتی مرگ انسانیت ایستادند، این
تحریم ها باعث شد که ما به یکدیگر روی بیاوریم به جای اینکه به خارج از کشور برویم.
تردیدی نیست که گام بعدی این تحریم ها این است که ما در کنار آنها در بازارهای
صادارتی برخلاف میل آنها حضور پیدا می
کنیم و این تلخ ترین چیزی است که ابرقدرت ها می توانند ببینند.
منبع :اميدهسته اي
