» عمومی
شفاآنلاین-فهم نادرست بخشی از جامعه دانشگاهی اعم از دانشجو و استاد از جایگاه علم، معرفت و ارزش افزوده ی تولید دانش، موانع، مشکلات و پدیده های پیچیده و منفی مانند سرقت علمی و پایان نامه های تقلبی را در مسیر توسعه مراکز علمی و دانشگاه ها قرار داده است.
به گزارش شفا آنلاین،از دیدگاه صاحبنظران ِ عرصه ی ارتباطات، پیشرفت فناوری های نوین اطلاعاتی و دسترسی آسان به فضای مجازی، فرصت های گسترده ای را فرا راه پویندگان، جستجوگران و پژوهشگران قرار داده تا به آسانی (سهولت) به انواع علوم و دانش ها دست یافته و شرایط برای بهبود بهره گیری از این فناوری ها فراهم شود.
اما این عرصه با وجود فرصت هایی که برای بهبود ارتباط و دسترسی آسان به اطلاعات فراهم آورده، چالش ها و تهدیدهایی را نیز برای جوامع انسانی از جمله جامعه ی ایران به همراه داشته است و به مانند شمشیر دو لبه ای است که نه می توان آن را نادیده گرفت و نه می شود از آسیب ها و لغزش های آن دور ماند.
یکی از مهمترین کارکردهای دوره های آموزش عالی و دانشگاه ها تولید علم و ارزش افزوده ای است که دانشجو پس از پایان این دوره ها موظف است دستاوردهای علمی خود را در چارچوب یک طرح پژوهشی به نام «پایان نامه» ارایه دهد. از آن جا که نگارش تجربه ها و آموخته های دانشگاهی به مطالعه، تحقیق و صرف زمان نیاز دارد و بسیاری از افرادی که وارد دانشگاه ها می شوند فاقد چنین بنیه و توانی هستند بنابر این گرایش به سمت سوء استفاده های پژوهشی و سرقت علمی زیاد می شود. نقطه ی آغاز سوء استفاده های علمی- پژوهشی، از التزام به نوشتن پایان نامه برای دریافت مدرک تحصیلی در دوره های کارشناسی ارشد و دکتری است و متاسفانه زمینه های زیادی هم برای تقلب به صورت آشکار و پنهان وجود دارد.
در واقع پایان نامه یا رساله دانشگاهی شامل استدلال موضوعی، ارایه پژوهشی تجربی و یا عصاره ای از درس های آموخته شده در دوره ی تحصیل دانشجو است که با نظارت و راهنمایی استادان دانشگاه به سرانجام می رسد.
در بسیاری از متون از کلمه پایان نامه برای نوشتار پایان دوره کارشناسی یا کارشناسی ارشد و از کلمه «تز یا رساله» برای نوشتار پایان دوره دکتری استفاده می شود. تفاوت تز و رساله دکتری با پایان نامه دوره کارشناسی یا کارشناسی ارشد، جدید بودن و نوآوری تحقیقات انجام شده و همچنین حجم بیشتر این تحقیقات در دوره دکتری است.(سایت ویکی پدیا).
به باور کارشناسان، در سال های گذشته و پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم، همزمان با ورود آسان به دانشگاه و پذیرش انواع دانشجو به عنوان روزانه، شبانه، الکترونیکی، آزاد، دولتی، پیام نور، پردیس و...، همچنین پولی شدن درس خواندن و شدت یافتن روحیه مدرک گرایی، وضعیت نامتعارفی از توسعه نامتوازن در سطح دانشگاه های کشور به وجود آمد که نه تنها به بالا رفتن ارزش علم و افزایش سطح دانش نینجامید که حتی برای جامعه علمی کشور ارمغانی به جز نگرانی نداشته و اکنون کسب درآمد بالاتر با استفاده از مدارک دانشگاهی، به یکی از مشکل های جامعه تبدیل شده است.
در این پیوند «رسول خلیلی» استاد دانشگاه در درس علوم سیاسی معتقد است: پایان نامه ها به هیچ وجه ما را به سامان و تولید فکر، خلاقیت و نوع آوری نمی کشاند. دانشجویان ما در کار علمی پرورده نمی شوند. خود استادان باید به دانشجویان آگاهی دهند که کار درست پژوهشی در واقع شانیت اوست و اگر سوء استفاده ای صورت گیرد گناه است. اگر پایان نامه را با پول بخرد یا از جایی بردارد کار زشتی کرده است.
وی گفت: امروزه بحث تهیه یک مقاله با نگاه پیشین ما به علم قدیم تفاوت دارد. پیش از این حتی در غرب، یک اندیشمند هیچ سبکی را به لحاظ علمی دنبال نمی کرد. اما امروز باید اصول مبتنی بر روش تحقیق رعایت شود و بعد مدل تحقیق و چارچوب آن رعایت شود. برای نمونه اگر موضوع مربوط به علوم انسانی یا علوم سیاسی یا روابط بین الملل است روش شناسی آن و روش تحقیق آن هم باید مشخص باشد و هر رشته ای در چارچوب روش خاص خویش پیش برود.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: یکی از مشکلات و معضلات بزرگ جامعه دانشجویی، آشنا نبودن با روش تحقیق و متد (الگوی) تحقیق و پژوهش است. در واقع دانشجو نمی داند و بلد نیست نوشته های خود را چگونه جمع آوری کند و در قالب یک پروژه (طرح) پژوهشی ارایه دهد.
رسول خلیلی معتقد است: در زمان حاضر رقابت در محافل آموزشی و پژوهشی و بستری که با استفاده از فناوری های اینترنت فراهم است سبب شده تا برخی از پژوهشگران و دانشجویان به دستبردهای علمی و سوء رفتارهای پژوهشی روی آورند. با این همه «نمی توان با علم چکشی برخورد کرد» بلکه ضرورت دارد اخلاق مداری در دانشگاه ها ترویج شود.
«علی اکبر امینی» عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی نیز برای حل مشکل سرقت علمی و کپی کردن پایان نامه ها پیشنهاد می کند که «پایان نامه واحد درسی اجباری شود به این معنا که 6 واحد درسی به واحدهای دوره کارشناسی ارشد و دکتری اضافه شود. به این وسیله می توان از این معضل جلوگیری کرد و این کوتاه ترین راه برای دوری جامعه دانشگاهی از فساد در زمینه پایان نامه ها است».
امینی معتقد است: باید مکانیزم (ساز و کار) دقیقی در عرصه مجازی تعریف شود که اقتباس و راه کپی کردن و تقلب مشخص شود. برای مثال در دانشگاه های پیشرفته دنیا نرم افزارهایی وجود دارد که تقلب را کشف و بررسی می کند. مکانیزم های مجازاتی هم باید در چارچوب قانون تعریف شود که دانشجو در صورت تخلف برای چند سال از ادامه تحصیل محروم شود.
وی می گوید: اگر این مکانیزم ها نباشد دانشجو یک نوشته ای را به عنوان پایان نامه کپی و فقط تکرار می کند. این کار یک بار مالی را بر جامعه تحمیل می سازد که نه تنها هیچ ارزشی برای جامعه ندارد که در صورت ادامه یافتن این فرایند، دانشگاه ها متقلب تحویل جامعه می دهند نه محقق.
** تاثیر منفی پایان نامه های تقلبی بر جامعه علمی
اگر نه ابزاری برای اثبات تقلب وجود داشته باشد و نه مکانیزم تنبیهی، نتیجه این می شود که پایان نامه بازار مکاره ای پیدا می کند با هزاران راه فساد و سوء استفاده که بیشترین آسیب را به جامعه علمی کشور می زند. امروزه با مراجعه به برخی تارنماها (سایت ها)ی اینترنتی یا برخی گذرگاه های خرید و فروش پایان نامه می توان به طور آشکار این تخلف و تقلب را مشاهد کرد.
طبق برنامه چشم انداز 1404 ایران، اهداف دستیابی به جایگاه علمی کشور به تولید دانش و محتوا با تکیه بر نقشه جامع علمی کشور تعریف شده است که وضعیت سال های گذشته ی پایان نامه نویسی در دوره های کارشناسی ارشد و دکتری، کشور را از رسیدن به این اهداف دور کرده بود و اکنون وزارت علوم دولت یازدهم در پی اصلاح این روند است.
واقعیت آن است که سوء رفتارهای پژوهشی در دانشگاه ها هم از طرف استاد و هم از طرف دانشجو صورت می گرفت و این امر نظام آموزشی کشور را به سمتی بُرد که موضوع سرقت علمی به واقع جای خود را در متن و بطن دانشگاه باز کرد.
سوء رفتارهای پژوهشی، به رفتارهای نادرست پژوهشگران گفته می شود که قواعد اخلاقی، حقوقی و قانونی مربوط به پژوهش را نادیده می گیرند. البته بیان این نقدها به روند حاکم بر نظام (سیستم) پژوهشی دانشگاه ها به معنای نفی کلی فعالیت های علمی و پژوهشی حتی در حوزه نگارش پایان نامه های دوره کارشناسی ارشد و دکتری نیست و در این میان نباید سهم تلاشگران راستین عرصه تولید علم را نادیده گرفت.
در این ارتباط خلیلی می گوید: تاکید بر پیشینه تحقیق به این معنا است که دانشمندان و پژوهشگران قبلی چه کارکردند و چه راه هایی رفته اند و دانشجو باید حرفی نو و طرحی تازه در حوزه کار علمی خود بزند؛ البته زیر نظر استاد راهنما و استاد مشاور و تلاش خود دانشجو که استمراری بر کار گذشتگان باشد. اما متاسفانه برخی افراد جامعه با این موضوع کار و کاسبی راه انداختند و با کپی کردن و نوشتن مقاله از طریق سرقت، موجب فساد علمی در کشور شدند که دولت باید جلو تداوم آن را بگیرد و برخورد فرهنگی کند. دولت (یازدهم) باید با این قضیه مقابله کند زیرا اهرم های مهمی را در اختیار دارد.
این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: برای حل مشکل باید از خود استاد و دانشجو شروع کرد. مثلا پایان نامه را دانشجو نوشته و طبق قانون باید مقاله ای از آن ارایه شود اما باید حتما نام استاد هم قبل از نام دانشجو بیاید و این سیکل همچنان در فضای دانشگاهی و علمی کشور ادامه دارد. اساتید هم شاخص ها را رعایت نمی کنند و زمانی که خود در جایگاه هیات علمی قرار می گیرند راه قبلی ها را ادامه می دهند.
علی اکبر امینی هم در این پیوند می گوید: استاد راهنما برای کار خود تعریفی دارد که پایان نامه دانشجویی را با نمره بالا قبول کند یعنی 60 تا 70 درصد آن ها نمره بالایی بگیرند. حتی به استاد مشاور و داوران نیز سفارش می کنند که هوای دانشجوی ما را داشته باشید.
** نقش اینترنت در سوء استفاده های پژوهشی
بر پایه ی نظر کارشناسان، در حوزه آموزش و پژوهش، بروز پدیده های فناورانه، به افزایش نادرستی های آموزشی و پژوهشی از جمله تقلب و دستبرد علمی منجر شده و اینترنت به عنوان یکی از پراستفاده ترین مظاهر فناوری اطلاعات، چالش هایی را پیش روی جوامع بشری قرار داده است.
در عصر اینترنت نسخه برداری و استفاده از کار دیگران به آسانی و کلیک کردن و جابه جا کردن موس روی چند بند (پاراگراف) امر رایجی شده و بدی این امر در محیط دانشگاهی ضربه های جبران ناپذیری به ساحت علم و پژوهش می زند. فناوری، یکی از ابزار تسهیل و افزایش موارد سوء رفتار پژوهشی شناخته می شود و البته می تواند ابزاری برای تشخیص و کنترل سوء رفتارهای پژوهشی نیز باشد.
در زمان حاضر رقابت در محافل آموزشی و پژوهشی و بستری که فناوری های اینترنت فراهم کرده سبب شده است تا برخی پژوهشگران و دانشجویان به دستبردهای علمی و سوء رفتارهای پژوهشی روی آورند. فناوری بر نحوه تعامل دانشجو و استاد در یک جمع تاثیر گذاشته است. فناوری هم زمینه ی ارتکاب سوء رفتارهای پژوهشی را فراهم ساخته و هم زمینه کشف سوء رفتارها را .
در اغلب کشورها راهکارهای قانونی برای رویارویی با پدیده سرقت علمی و پایان نامه های تقلبی پیش بینی ده است. برای نمونه فایل مقاله را در نرم افزار قرار می دهند و نرم افزار این موضوع را بررسی می کند که چقدر جمله ها و محتوای مقاله با مقالات دیگر تشابه دارد. اگر میزان تشابه از استاندارد تعریف شده بیشتر باشد، مقاله به عنوان تقلب در نظر گرفته می شود و غیرقابل چاپ اعلام می شود.
خلیلی در این ارتباط می گوید: تکنولوژی (فناوری) اهلیت و نااهلی های خاص خودش را دارد اما آنچه مهم است شانیت استاد و دانشجو است و باید آموزش های لازم را در سطح دانشگاه ها ارایه داد. پژوهش آن نیست که انسان از خودش همه را بگوید بلکه می تواند از اندیشه و فکر دیگران هم با ذکر منبع استفاده کند. ذکر ماخذ و منابع به معنای ادا کردن دین و قدر شناسی از زحمات آنان است.
** چه باید کرد؟
واقعیت آن است که در ایران زمان و فضای مطالعه کردن کم شده است. حتی برخی اندیشمندان ما هم به مطالعه ارزشی نمی دهند. از سوی دیگر مهمترین مطلب نوع تربیت ما است که چگونه حاضر می شویم کار دیگری را به نام خود ثبت کنیم. زشتی (قبح) این رفتار غیر اخلاقی از میان رفته است. باید با پدیده دزدی علمی پایان نامه های دانشجویی مانند موضوع ربا گرفتن در قرآن که هم دهنده، هم واسطه و هم گیرنده را گناهکار می داند، برخورد شود. این برخوردها می تواند در ابعاد اخلاقی، دینی، اجتماعی و فرهنگی باشد. ضمن این که نباید مشکلات اقتصادی را هم نادیده بگیریم.
کارشناسان معتقدند پذیرش تعداد بالای دانشجو در مقاطع تحصیلی ارشد و دکتری، بار مضاعفی بر دوش دانشگاه ها می گذارد. به عبارت دیگر توانایی علمی استادان دانشگاه برای تربیت پذیرفته شدگان کافی نیست. وقتی جمعیت دانشجویان در کلاس های درس از سطح استاندارد بالاتر می رود و به هر استاد به جای 2 یا سه دانشجو، تعداد بیشتری دانشجو معرفی می شود، نظارت دقیق استاد راهنما کم می شود و احتمال خطای دانشجو و هم استاد افزایش می یابد.
بر پایه ی واقعیت های تحمیل شده بر جامعه ی دانشگاهی در دولت های نهم و دهم شاید اکنون نتوان اقدامی اساسی برای ریشه کن کردن معضل سوء استفاده های پژوهشی و علمی انجام داد اما با در پیش گرفتن روش های ایجابی و برنامه های کنترل کننده می توان به تدریج و تا حدی، آسیب های ناشی از آن را به حداقل رساند. به نظر می رسد راهکارهای زیر راهگشای مشکل توصیف شده باشد:
1- آسیب شناسی بحران های اجتماعی در قالب چند موضوع عمده . مانند مساله ی نحوه ی ورود جوانان به دانشگاه ها و شمار آنان، بیکاری دانش آموختگان، بالا رفتن سن ازدواج، معضل اقتصادی، چشم و هم چشمی های همسالان و خانواده ها برای گرفتن مدرک.
2- توجه، بازبینی و بررسی ساختارهای آموزشی در حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی.
3- وجه دیگر حل مساله به پدیده اینترنت باز می گردد؛ آیا خوب است یا بد؟ دسترسی آسان به مطالب اینترنتی، نیاز به انجام دادن سریع کار پایان نامه و وقت کم دانشجو از جمله این موارد است که باید مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
4- کالبدشکافی این مساله و پاسخ به این پرسش که آیا همه راه ها به تولید علم از ناحیه ی دانشجو و از کانال دانشگاه ختم می شود؟ سهم نخبگان و عالمان در این بازار مکاره چقدر است؟ نقش رسانه ها در این فرایند چیست؟ مسوولیت مسوولان فرهنگی کشور تا کجاست؟ پرونده برخی مسوولان، دانشجویان و دیگر افرادی که تخلف کردند به کجا انجامید؟ قوانین بازدارنده در قالب طرح و لایحه در کجا - از جمله مجلس و با هدف جلوگیری از تخلف - به تصویب رسیده است؟ آیین نامه انضباطی دانشجو و استاد و تدوین لایحه برخورد با تقلب در پایان نامه ها تا چه حد اجرایی می شود؟
طبق قوانین موجود، قانونگذار برای سرقت علمی مجازاتی بین 6 ماه تا یک سال زندان در نظر گرفته است. این قانون میراث 40 سال پیش است که البته در آن زمان شرایط دنیای علم و پژوهش بسیار متفاوت از امروز بود و تغییر قانون و تصویب مقررات مطابق با فضای امروز دنیای مجازی و واقعیت حاکم در عرصه علم و تکنولووژی بسیار ضروری است. گفته شده که در برخی سازمان های علمی بین المللی و در برخی کشورهای توسعه یافته،کمیته ای به نام COPE وجود دارد که در حقیقت کمیته اخلاقی نشر در جهان است. مجلات و دانشگاه ها عضو این کمیته می شوند و اگر هرگونه خطای علمی اتفاق بیفتد، به این کمیته گزارش می شود و کمیته آن را بررسی می کند.
ایرنا
نظرشما
آخرین اخبار