صف‌های طولانی، نوبت‌های شش‌ماهه و گاه بیشتر برای یک ویزیت شدن و طی کیلومتر‌ها مسافت برای رسیدن به یک درمانگاه و مرکز بهداشتی فقط برای یک بخیه ساده در استان‌های کم‌برخورداری مانند سیستان و بلوچستان بخشی از تراژدی کمبود پزشک در کشور هستند. کمبودی که صدالبته توزیع نامناسب هم به آن دامن می‌زند و موجب شده در برخی از نقاط کشور سرانه پزشک کمتر از ۳۸ پزشک به‌ازای هر صدهزار نفر برسد. به همین خاطر هم برای جبران این کمبود پزشک شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای را به تصویب رساند که بر مبنای آن برای رفع کمبود پزشک، جلوگیری از فرسودگی کادر درمان و کاهش آسیب‌پذیری نظام سلامت در مواجهه با بحران‌ها، افزایش دسترسی اقشار مختلف مردم به پزشک و تنظیم ظرفیت دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی بر اساس نیاز جامعه، با توجه به سرانه پزشک به جمعیت ۱۳ در ۱۰ هزار در سال و به منظور دستیابی به سرانه پزشک به جمعیت ۲۰ در ۱۰ هزار در سال ۱۴۱۰، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را مکلف کرد به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی تحت نظارت آن وزارت برای رشته پزشکی در مقطع عمومی، از سال ۱۴۰۱ به مدت حداقل چهار سال، در هر سال ۲۰ درصد نسبت به سال قبل افزایش یابد. با وجود این، اظهارات اخیر وزیر بهداشت و همچنین دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی از توقف این مصوبه حکایت دارد و نشان می‌دهد بناست در این حوزه دچار عقبگرد شویم!
حکایت یک عقبگرد
افزایش ظرفیت تربیت پزشک از همان ابتدایی که مطرح شد در بین پزشکان و متخصصان این حوزه خریدار نداشت و معتقد بودند نه فقط پزشک کم نداریم بلکه زیاد هم داریم! اینگونه بود که به رغم آمار و ارقام منتشر‌شده در این حوزه صنف پزشکان با تربیت پزشکان بیشتر مخالف بودند. اما در نهایت شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرد از سال ۱۴۰۱ به مدت چهار سال، سالانه ۲۰ درصد به ظرفیت پزشکان اضافه شود. حالا، اما انگار ورق برگشته و وزیر بهداشت که پیش از این در مسند نظام پزشکی مشغول به کار بوده و دفاع از صنف پزشکان اولویتش بوده است به دنبال توقف این طرح است. جالب‌تر اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در توقف موضوعی که خودش آن را تصویب کرده با وزارت بهداشت همراهی می‌کند.
بر همین اساس، چند روز پیش بود که محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت با تأکید بر اینکه یکی از آفت‌های افزایش بی‌رویه ظرفیت، دور شدن استاد از دانشجو است، از بازنگری در مصوبه افزایش ظرفیت پزشکی در شورای عالی انقلاب فرهنگی با همکاری رئیس‌جمهور و دبیر این شورا خبر داد. به گفته وی همچنین در مورد سهمیه‌های ورودی به دانشگاه و عدالت آموزشی نیز بازبینی خواهد شد.
شورای عالی انقلاب فرهنگی علیه خودش!
حالا هم حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی از بازنگری مصوبه افزایش ظرفیت پذیرش در رشته پزشکی توسط این شورا خبر می‌دهد و می‌گوید: «با توجه به اینکه بودجه این افزایش ظرفیت توسط سازمان برنامه و بودجه محقق نشد، ممکن است اجرای مصوبه برای مدتی متوقف شود.» وی ضمن بیان این مطلب از برنامه شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اصلاح مصوبه افزایش ظرفیت پذیرش در رشته پزشکی که در این شورا تصویب شده بود، می‌افزاید: «قطعاً افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان در پزشکی باید با افزایش امکانات محقق شود و مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به این امر تأکید کرده است، اما متأسفانه سازمان برنامه و بودجه برای افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان در رشته پزشکی تخصیصی انجام نداد. طبیعتاً این موضوع مجدد در شورای عالی انقلاب فرهنگی بحث خواهد شد تا یا منابع لازم برای این امر تأمین شود یا اینکه افزایش ظرفیت برای مدتی توقف پیدا کند.»
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان می‌کند: «من موافق نظر متخصصان در زمینه اجرا یا عدم اجرای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص افزایش ظرفیت پذیرش رشته پزشکی هستم و نظر شخصی در این زمینه ندارم.»
۳۸ پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در برخی مناطق
سال ۲۰۲۲ سازمان بهداشت جهانی تراکم پزشکان نسبت به جمعیت در کشور‌ها را ارزیابی کرد که نتایج آن نشان می‌دهد درحال‌حاضر به‌طور متوسط حدود ۱۷پزشک به‌ازای هر ۱۰هزار نفر در جهان وجود دارد. در ایران، اما این میزان کمی پایین‌تر از حد متوسط جهانی بود، چراکه به‌ازای هر۱۰هزارنفر ۹/ ۱۴ پزشک وجود دارد. برخی از آمارها، اما عدد کمتری را تصویر می‌کنند. قدر مسلم اینکه تعداد پزشک در کشورمان از استاندارد‌های جهانی پایین‌تر است و وقتی مؤلفه توزیع ناعادلانه پزشکان را هم به این ماجرا اضافه کنیم، سرانه پزشک در برخی از مناطق کشور وضعیتی تأسف‌بار پیدا می‌کند. همچنان که در برخی از مناطق کشور کمتر از ۳۸ پزشک به‌ازای هر صدهزار نفر داریم! با تمام این‌ها، اما باز هم بزرگان حوزه سلامت معتقدند افزایش ظرفیت تربیت پزشک کار درستی نیست.
سرانه تأمین نشده و زیرساخت نداریم
پای صحبت‌های وزیر بهداشت که بنشینید برای اثبات غلط بودن تصمیم افزایش ظرفیت‌های پزشکی استدلال‌هایی دارد. از نگاه وزیر بهداشت اخلاق حرفه‌ای و پزشکی از طریق استاد شاگردی حاصل می‌شود و اصلاً با نصیحت و بخشنامه، اخلاق حرفه‌ای، شکوفا نمی‌شود و به همین دلیل است که باید عرصه‌هایی را فراهم کنیم که ارتباط‌مان با دانشجو و دستیار، ارتباط چهره‌به‌چهره و نزدیک باشد. یکی از آفت‌های افزایش بی‌رویه ظرفیت، دور شدن استاد از دانشجو است.
به گفته ظفرقندی کلاس‌های مدرن آموزش پزشکی بر تعداد اندک و بحث و تعامل استاد و دانشجو تأکید دارد و آموزش باید با سؤال و جواب و مشارکت دانشجو باشد، اما متأسفانه ظرفیت برخی کلاس‌ها که طبق استاندارد باید ۶۰ نفر باشد، ۱۲۰ است که این شکایت مرتباً به بنده می‌رسد. وی با تأکید بر اهمیت بازنگری در افزایش بی‌رویه ظرفیت‌ها، گفت: «می‌دانم که دکتر خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز این دغدغه را دارد. افزایش ظرفیت در قانون دو پیوست داشت که به هر دلیلی میسر نشده که یکی پرداخت سرانه و دیگری تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز از جمله امکانات بالینی، درمانی و آموزشی برای آموزش و مهارت آموزی بوده است.»
وزیر بهداشت تأکید کرد: «از نظر مهارت قطعاً تفاوت دارد چه تعداد دانشجو در کلاس یا محیط بهداشتی و درمانی حضور داشته باشند. زمانی که رئیس دانشگاه و نظام پزشکی بودم، برخی از دانشجویان یک دانشگاه به ما می‌گفتند فارغ‌التحصیل مامایی شده‌ایم، اما هنوز یک زایمان انجام نداده‌ایم و همه آموزش‌ها در کلاس بوده، بعد که پیگیری کردیم، مشکلات عدیده‌ای پیدا شد.»
اولویت نگاه صنفی بر منافع ملی
میثم ظهوریان، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس دوازدهم درباره موضع‌گیری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درخصوص اجرای افزایش ظرفیت دانشجوی رشته‌های پزشکی سال بعد با انتقاد از نگاه صنفی این وزارتخانه می‌گوید: «وزارت بهداشت به جای آنکه در جایگاه دولت و منافع ملی قرار بگیرد، خود را در نقش صنفی قرار داده است، یعنی نگاه صنفی در حوزه آموزش پزشکی بر نگاه منفعت عمومی کشور پیش افتاده است.»
ار نگاه وی زمانی که سیاست‌های کلی نظام در حوزه سلامت اجرایی نشده است و پزشک در بخش دولتی و خصوصی فعالیت دارد، بالطبع ماهیت صنفی برای این قشر اهمیت پیدا می‌کند. همین موارد، تعارض‌های منافع حوزه سلامت را در کشور ایجاد کرده و باعث پایین آمدن کیفیت سلامت در کشور شده است.
همچنان که برخلاف ادعای مخالفان، تعداد استاد‌های رشته‌های علوم پزشکی در کشور زیاد است. به‌عنوان مثال، تدریس یک درس به چندین استاد پزشکی واگذار می‌شود. همین نشان می‌دهد هیئت علمی برای تدریس کم نیست. همچنین، بسیاری از کلاس‌های ساعت عصر دانشگاه‌های پزشکی برگزار نمی‌شود. چون استادان در مطب‌ها و بیمارستان‌ها مشغول به کار هستند. پس ساعت عصر دانشگاه‌های پزشکی هم آزاد است و کمبود کلاس وجود ندارد.
این نماینده مجلس معتقد است ظرفیت رشته‌های علوم پزشکی کشور بی توجه به افزایش جمعیت و سن عمومی جامعه، به اندازه دهه ۶۰ باقی مانده است، چون تقاضای درمان در کشور زیاد است. پس انحصار به نفع پزشکان است، اما به سلامت جامعه آسیب می‌زند و دسترسی عموم به سلامت را سخت می‌کند. ظرفیت پزشکی در کشور در حالی به اندازه دهه ۶۰ باقی‌مانده است که امکانات دانشگاهی و تعداد دانشجویان رشته‌های دیگر، در همه جای کشور افزایش داشته است. بنابراین با توجه به نیاز میانگین تعداد پزشک متخصص در کشور‌های همسایه و منطقه، باید ۵/ ۲ برابر افزایش تدریجی پزشک داشته باشیم.
با تمام این‌ها همراهی شورای عالی انقلاب فرهنگی با صنف پزشکان برای
توقف افزایش ظرفیت تربیت پزشک می‌تواند به معنای عقبگرد از قانونی باشد که
شاید سال‌ها بعد دوباره مجبور به اجرایش شویم؛ زمانی که شاید خیلی دیر شده
باشد./جوان
