بنابراين مشاهده انواع لوازم با کیفیت های مطلوب و نامطلوب در آزمایشگاه های استاندارد، دور از ذهن نیست. از خوردن آب تلخ ناشی از 24 ساعت ماندن در درون شیلنگ های زیر دستشویی گرفته تا مشاهده قطعات سنگ سابی(صفحه دستگاه فرز) که مانند ترکش می تواند اندام را قطع کند؛ همچنین مشاهده زنگ زدگی قاشق ها و چنگال هایی که با مارک استینلس استیل به مردم قالب می شود یا دیدن شیرآلات زنگ زده چینی که بازار را پر كرده است؛
اما ارائه هر کدام از این لوازم بدون نشان استاندارد، می تواند خطرات جسمی بسیاری را به دنبال داشته باشد و شايد پاسخ بسیاری از سوال‌ها در خصوص چرايي ابتلا به برخی بيماري‌ها در آزمایشگاه های کنترل کیفی يافت شود. يكي از ابزارهاي مهم و بهداشتي زندگي كه تاثير مستقيمي بر سلامت انسان‌ها دارد، شيرآلات است كه اگر موازين استاندارد آن رعايت نشود، مسبب بسياري از بيماري‌ها مي‌شود. مهندس محمدرضا رفیعی، کارشناس ارشد استاندارد سازی، با اشاره به ویژگی های استاندارد شیرآلات بهداشتی می گوید: بر اساس استاندارد ملی که برگرفته از معيارهاي اروپایی است، اولین بررسی كه انجام مي‌شود روی مواد اولیه تشكيل دهنده شيرآلات است. براین اساس لازم است تمام قطعاتی که در مجموعه شیرآلات وجود دارد، اعم از شیلنگ، مهره های اتصال، بدنه شیر و سایر اجزا به گونه ای ساخته شود که در تماس با آب 90 درجه هیچ گونه تاثیرگذاری روی آب از نظر طعم، رنگ، مزه، بو و ترکیبات شیمیایی نداشته باشد.
وی با بیان آن که پایه تمام آلیاژهای شیرآلات عنصر مس است، می افزاید: جنس شیرآلات باید از آلیاژ برنج باشد که 58 تا 60 درصد ترکیبات عمده آن را مس تشکیل می دهد و عنصر بعدی تشکیل دهنده برنج «روی» است که بین 37 تا 40 درصد آن را شامل می شود. اما حداکثر سرب موجود در آلیاژ برنج که برای سیال بودن و فرم پذیری بهتر به آن اضافه می شود باید 5/2 درصد باشد و وجود این آلیاژ بیش از این میزان در برنج مجاز نیست زیرا سرب عنصری است که در آلیاژ برنج حل نمی شود. در تصاویر متالوگرافی می توان به راحتی دانه های سرب موجود در برنج را مشاهده کرد که در اثر تماس با آب گرم حل شده و وارد آب شرب و سیستم گوارش انسان ها می شود.
این کارشناس همکار سازمان استاندارد، با اشاره به اجباري شدن رعايت استاندارد در ساخت شيرآلات مي‌افزايد: هنگامي كه بحث بررسي تركيبات شيرآلات مطرح شد، ابتدا بسياري از توليد‌كنندگان مخالفت كردند اما پس از واردات بي‌رويه شيرآلات از چين به ويژه در سال‌هاي 77 و 78 كه شروع واردات از چين بود، ضرورت بررسي كيفيت شيرآلات و انطباق آن با موازين استاندارد بيش از پيش مطرح شد. زيرا شيرآلات چيني نه تنها حاوي 5 تا 6 درصد سرب بود بلكه حاوي درصد بالايي از قلع و آهن نيز بودند و مهمتر آن كه اين شيرآلات از فرآيند ضايعات ساخته شده و تركيبات آن به طور خالص از شمش فلزات نبود و نيز به دليل ناهمگون بودن مواد به كار رفته، پس از مدتي اين شيرهاي "چيني" دچار ضايعات مي‌شد.
به عنوان يك كارشناس سازمان استاندارد مشاهده مي‌كرديم كه حتی براي پيشگيري از خرابي و ايجاد سوراخ در اين شيرآلات داخل برخي از آن‌ها چسب يا رزين تزريق شده است تا دوام آن‌ها افزايش يابد. اين شيرآلات همچنين از نظر عملكرد و كارايي نيز اشکال داشتند زيرا در بسياري از موارد به دليل بی كيفيتی از نظر ساختار، قطعات و اتصالات هنگامي كه فشار آب در ساعات خواب و استراحت افزايش مي‌يافت، باعث شكسته شدن اتصالات شير و نشت آب مي‌شد كه خسارات زيادي را در پي داشت.
اما با تلاشي كه در سازمان استاندارد انجام شد، موفق شديم جلوي واردات اين شيرآلات چيني را بگیریم. از طرفي به دليل اجباري شدن رعايت موازين استاندارد توليد شيرآلات داخلي، برخلاف ساير محصولاتي كه تاب تحمل در مقابل واردات محصولات چيني نداشتند، نه تنها از بين نرفت بلكه پيشرفت هم كرد تا جايي كه در حال حاضر صنعت شيرآلات قابل مقايسه با 10- 12 سال پيش نيست و حتي اين صنعت به دليل رعايت موازين استاندارد مي‌تواند قابل رقابت با كشورهاي اروپايي باشد.
کیفیت شیرآلات مدفونی مورد تایید نیست
مهندس رفيعي در خصوص شيرآلاتي كه در زير زمين قرار دارند كه در اصطلاح شيرآلات مدفوني ناميده مي‌شود، مي‌گويد: شیرآلاتی که در تماس با هوا و نور نیستند، مانند شیرهای انشعاب و قطع و وصل که سازمان آب و فاضلاب استفاده می کند، به لحاظ استاندارد باید 75 درصد جنس آن ها پایه مسی و از جنس برنز باشد. اما عنصر روی (ZN) موجود در این شیرها باید 5/11 درصد باشد زیرا فلز"روی" بیش از این میزان در تماس با آب وارد سیستم گوارش شده و بیماری های مختلفی را ایجاد می کند. بیماری مربوط به گروهی از لژیونرهای آمریکایی است که سال ها پیش در یک مانور شرکت می کنند و پس از مدتی بسیاری از آن ها مبتلا به سرطان خون می شوند. بعد از معاینات پزشکی و تحقیقات بیشتر برای بررسی علت بیماری معلوم می شود شیر آبی که در زمین مدفون بوده و آب از طریق آن وارد سیستم لوله کشی ساختمان شده دارای میزان بالایی از آلیاژ روی بوده است و لژیونرها در اثر مصرف آب حاوی روی به این بیماری مبتلا شده بودند.
این مهندس متالوژی می افزاید: تمام شیرهایی که دور از نور و جریان هوا و در تماس با خاک هستند، برای پیش گیری از بیماری و سلامت شهروندان باید دارای آلیاژ برنز باشد؛ ولی جای تاسف این است که شیرهای انشعاب آب و فاضلاب و شیرهای قطع و وصل و حتی به عقیده من بدنه کنترها و شیرهایی که در محفظه های کنترآب استفاده می شود، به جای برنز از جنس برنج است.
رفیعی با بیان آن که مسایل مالی و اقتصادی نقش مهمی در استفاده از مس دارد، می افزاید: در بین مجموعه آلیاژها ، گرانترین آلیاژ مس است. بنابراین برای ساخت شیرهای مدفونی به جای 75 درصد مس از 50 درصد مس استفاده می شود و نیز به جای استفاده از فلز روی تنها به میزان 5/11 درصد، از اين فلز بيشتر استفاده می شود زيرا روی در مقایسه با مس قیمت کمتری دارد.
ضرورت استاندارد سازی شیلنگ
يكي ديگر از لوازمي كه نيازمند دارا بودن نشان استاندارد است، شيلنگ‌هاي زير دستشويي است. رفيعي در اين زمينه اظهار مي‌كند:
تا چند سال پيش بسياري از كارخانه ها در دنيا براي ساخت تيوپ شيلنگ‌ها از ماده‌اي استفاده مي‌كردند كه به اختصار "اي.پي.دي.ام" (EPDM) ناميده مي‌شود. اين ماده از تركيبات پليمري با پايه لاستيك (Rubber) ساخته مي‌شود و به همين دليل در مجاورت با هوا زود اكسيد و فاسد شده و دوام آن كاهش مي‌يابد. از طرفي امكان‌پذير نبودن توليد نوع بي‌خطر اين ماده، بسياري از كشورهاي پيشرفته و اروپايي را برآن داشت تا براي ساخت شيلنگ‌ها از پلي اتيلن استفاده كنند. امروزه نيز در استاندارد جديد اصرار بر ساخت شيلنگ‌ها از پلي‌اتيلن است زيرا ماده‌اي غير تاثيرگذار است و به همين دليل بسياري از جنس‌هاي بهداشتي از آن ساخته مي‌شود. پلي‌اتيلن كه در اصطلاح پكس (PEX) خوانده مي‌شود، در مقابل آب و گرما مقاوم است و هيچگونه تاثيري در طعم، رنگ، مزه و كيفيت آب باقي نمي‌گذارد.
اما "اي.پي.دي.ام"ها باعث تغيير رنگ آب شده و نيز طعم آب را تلخ مي‌كند. اين ماده همچنين در آب ایجاد ذرات معلق مي‌كند و به ويژه اگر تاريخ گذشته باشد مواد تشكيل دهنده آن به راحتي در آب حل مي‌شود.
اين كارشناس امور استاندارد سازي با بيان آن‌كه خوشبختانه تيوپ پلي‌اتيلن براي شيلنگ‌ها در ايران توسط چند شركت داخلي ساخته مي‌شود، مي‌افزايد: هنوز هم تيوپ اي.پي.دي.ام در كشور وجود دارد كه بخش عمده آن از چين وارد مي‌شود. اين تيوپ‌ها به صورت عمده وارد كشور شده و براي استفاده برش داده شده و با روكش گيسبافت فلزي روانه بازار مي‌شود.
مدیر آزمایشگاه کنترل کیفی همکارسازمان استاندارد، با اشاره به شيوه آزمايش شيلنگ‌هاي اي.پي.دي.ام مي‌گويد: وقتي كه لاستيك اي.پي.دي.ام را به صورت (U) درآوريم و داخل آن آب بريزيم، اگر آب 24 ساعت داخل آن باقي بماند، كدر و تلخ مي‌شود. به طور حتم واكنشي كه باعث كدر و تلخ شدگي آب شده، مي‌تواند در سيستم گوارش، انسان‌ها را نيز تحت تاثير بگذارد به ويژه آن كه در دراز مدت باعث ايجاد بيماري‌هاي خطرناكي ازجمله سرطان می شود.
اين مهندس متالورژي همچنين جنس روكش شيلنگ‌ها را نيز در تعيين كيفيت مناسب آن مهم ارزيابي و اظهار کرد: روكش فلزی گيسبافت شيلنگ‌ها نيز مهم است كه بايد از جنس استینلس استيل باشد اما بسياري از شيلنگ‌ها داراي جنس استيل نيست. تستي در اين زمينه وجود دارد بدين‌گونه كه اين روكش‌ها 200 ساعت تحت آزمون خوردگي قرار مي‌گيرند و چنانچه استيل نباشند در آن‌ها خوردگي ايجاد مي‌شود. از آن‌جايي كه شيلنگ‌ها دائما در معرض فشار آب هستند، بايد مهره‌ها، اتصالات و پرس آن‌ها به گونه‌اي باشد كه تحمل فشارهاي وارده را داشته باشد در غير اين صورت مقاومت خود را از دست داده و باعث آب‌گرفتگي منازل مي‌شود و اگر كسي در منزل نباشد، خسارت زيانباري را به وجود مي‌آورد.
