اگر زخم بهبود نمی‌یابد به سرطان پوست مشکوک شوید

«پدری ۶۷ ساله دارم که کشاورز است. مدت‌ها زخمی روی بینی‌اش داشت که خوب نمی‌شد. با اصرار ما به متخصص پوست مراجعه کرد. تشخیص ایشان پس از معاینه و نمونه‌برداری، سرطان پوست بود. حال قرار است چند روز دیگر جراحی شود. سوالم این است که چه زخم‌هایی نشانه سرطان پوست هستند؟ آیا اگر درمان نمی‌شد ممکن بود سلول‌های سرطانی به چشم‌ها یا سایر قسمت‌های صورت پخش شود؟ آیا ممکن است ما هم مبتلا شویم؟ بعد از جراحی زخمش راحت خوب می‌شود؟ چه مراقبت‌هایی باید انجام دهد؟»
بهترین راهکار مقابله با سرطان پوست، محافظت از نور خورشید است
دکتر سیدناصر عمادی/ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران
: آقای دکتر، لطفا در ابتدا بفرمائید چه عواملی زمینه‌ساز سرطان پوست می‌شوند؟
سرطان‌‌های پوست دو منشا مهم دارند. اولین و مهم‌ترین علت بروز سرطان‌‌ پوست، نور خورشید به‌خصوص امواج ماورا بنفش UVB است. در موارد دیگر، بیماری به نور خورشید ارتباطی ندارد. به‌عنوان مثال، زخم مزمن یا سوختگی در قسمتی از بدن که مدت طولانی دچار خارش است و بهبود نمی‌یابد، ممکن است به سرطان پوست تبدیل شود. بنابراین، هر نوع زخم که بیش از یک ماه بدون هیچ بهبودی در حال گسترش و وخامت باشد، حتما نیاز به بررسی در مورد تشخیص زمینه بدخیمی دارد.
: سرطان پوست در چه قسمت‌هایی از بدن معمولا به‌وجود می‌آید؟
سرطان‌های پوست به‌خصوص انواع مرتبط با نور خورشید در قسمت‌‌های بدون پوشش مانند سر، صورت، گردن،‌ پشت دست‌ها و قسمت یقه هفت گردن بروز پیدا می‌کند. بینی مهم‌ترین قسمت صورت است که احتمال بروز سرطان پوست دارد، به‌طوری‌که 25درصد سرطان‌های سر و صورت در ناحیه بینی ایجاد می‌شود. به‌علت اینکه بینی عضو برجسته صورت است و نور خورشید به‌طور مستقیم به‌خصوص در ساعات ظهر به بینی می‌رسد.
: آیا احتمال متاستاز یا سرایت سرطان پوست به دیگر قسمت‌های بدن وجود دارد؟
سرطان پوست می‌تواند علاوه بر متاستاز یا پخش شدن به پوست نواحی نزدیک یا دورتر از ضایعه اولیه، به غدد لنفاوی، ریه، استخوان و مغز نیز متاستاز دهد. البته سرطان‌های پوست به‌طور کلی خیلی بدخیم نیستند و در صورت تشخیص و درمان سریع، پاسخ به درمان خوبی دارند.
: چه نوع سرطان پوستی شیوع بالاتری دارد؟
امروزه بیشتر موارد سرطان‌های پوست تحت‌تاثیر نور خورشید، بازال سل کارسینوما (BCC) هستند. این نوع سرطان بیشتر در نواحی صورت و قسمت‌های باز بدن و به‌شکل زخم خورنده ظاهر می‌شود. برخلاف اینکه معمولا تصور می‌شود سرطان به‌شکل تومور است، سرطان پوست باعث خوردگی پوست شده و فرورفتگی به‌وجود می‌آید. از همین‌رو ممکن است توجهی نسبت به بدخیمی این زخم‌ها وجود نداشته باشد. همچنین از آنجا که این نوع زخم روند پیشرفت آهسته دارد، گاه فقط به‌عنوان زخم عودکننده برای مردم شناخته می‌شود. شایع‌ترین سرطان در دنیا از جمله ایران، سرطان بازال سل کارسینوما است.
: روند درمان این نوع سرطان چگونه است؟
خوشبختانه در 95درصد موارد پس از اقدام جراحی کاملا بهبود می‌یابد. اما در کسانی که دیر به متخصص پوست مراجعه می‌کنند و مبتلا به انواع وخیم این نوع سرطان هستند، امکان متاستاز به غدد لنفاوی نزدیک ضایعه سرطان همچنین دیگر اعضای حیاتی بدن مانند استخوان، ریه و مغز وجود دارد.
از آنجا که جراحی سرطان بازال سل کارسینوما نتیجه خوبی دارد و معمولا به‌طور کامل برداشته می‌شود، نگرانی از عود یا متاستاز بیماری کم است. در بیشتر موارد ضرورتی به شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی نیز پس از جراحی نیست.
: آیا ممکن است سرطان پوست نیز به‌شکل تومور ایجاد شود؟
نوع دیگر سرطان پوست ناشی از نور خورشید، اسکواموسل کارسینوما (SCC) است. این نوع سرطان شدید‌تر است، روند گسترش سریع‌تری نسبت به بازال سل کارسینوما دارد و معمولا حالت تومور پیدا می‌کند. امکان متاستاز به سایر قسمت‌های بدن همچنین عود بیماری در این نوع سرطان بیشتر از نوع اول است.
علاوه بر توجه نسبت به متاستاز به سایر اعضای حیاتی بدن حتی پس از درمان کامل نیز امکان عود وجود دارد. از همین‌رو به همه بیماران مبتلا به اسکواموسل کارسینوما توصیه می‌شود هر شش ماه تا یک سال یا بروز هر نوع ضایعه مشکوک در پوست، مراجعه به متخصص پوست را جدی بگیرند.
: کدام نوع از سرطان پوست خطرناک‌تر است؟
نوع سوم سرطان پوست که بسیار بدخیم و پیشرونده است، ملانوما نام دارد. درمان ملانوما در مراحل اولیه روند موفقیت‌آمیزی دارد اما اگر بیماری پیشرفت کند متاسفانه چندان امیدی به درمان موفق وجود ندارد. ملانوما به‌شکل خال تیره یا قهوه‌ای رنگ است که به‌سرعت رشد می‌‌کند، انواع و اشکال مختلف دارد و در زمان کوتاهی به اعضای مختلف بدن گسترش پیدا می‌کند. روند پیشرفت بیماری به‌حدی سریع است که آمار فوت ناشی از این سرطان بسیار بالا است. به‌عنوان مثال نوع ملانوم ندولار معمولا بسیار بدخیم است و در نوع سطحی آن امکان متاستاز و بدخیمی‌ کمتر دیده می‌شود. کسانی که به ملانوم مبتلا شده‌اند حتما پس از جراحی نیاز به شیمی‌درمانی و در مواردی نیاز به رادیوتراپی دارند زیرا متاستاز این نوع سرطان پوست به‌ غدد لنفاوی بسیار شایع است. شیمی‌درمانی و رادیوتراپی جزء ارکان درمان این سرطان است و حتما بیماران باید به این نکته توجه داشته‌ باشند.
: آیا زمینه ژنتیک می‌تواند در ابتلا به سرطان‌های پوست موثر باشد؟
سرطان ملانوما از انواع سرطان‌هایی است که معمولا سابقه خانوادگی در مبتلایان آن مثبت است اما ارتباطی با بازال سل کارسینوما و اسکواموسل کارسینوما ندارد.
: چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به سرطان‌های پوست هستند؟
نور خورشید نقش بسیار موثری در انواع سرطان‌های پوست دارد. در شهرهای صنعتی که علاوه بر آلودگی هوا، شدت نور خورشید نیز بالاست و همچنین در کسانی که در مکان‌های غیرمسقف به کار و فعالیت مشغول هستند، احتمال بروز سرطان‌های پوست بالاست.
پوست‌های روشن، خشک، پوست کودکان مبتلا به بیماری‌های پوستی ژنتیکی و مادرزادی و همچنین پوست خانم‌ها بیشتر در معرض ابتلا به سرطان‌های پوست است. اما افراد دارای پوست سبزه و تیره مقاومت بیشتری در مقابل سرطان‌های پوستی ناشی از نور خورشید دارند. در واقع، پوست افراد سیاهپوست توانایی مقابله همانند شرایط استفاده از کرم ضدآفتاب با SPF15 دارد که پوست را در برابر نور خوشید محافظت می‌کند. در افرادی که به زخم‌های مزمن استخوانی مبتلا هستند نیز احتمال ابتلا به سرطان پوست وجود دارد.
: رعایت چه نکاتی در پیشگیری از سرطان پوست نقش دارد؟
توصیه اکید است که پیشگیری راهکار موثر در برابر سرطان پوست است و بهترین روش پیشگیری نیز پرهیز از مواجهه پوست با پرتوهای UVB خورشید است. در تابستان میزان تابش نور خورشید بسیار زیاد، خورشید به زمین نزدیک‌تر و روزها طولانی است. در چنین شرایطی اگر فردی روزانه چند ساعت در معرض نور خورشید باشد، زمینه بروز سرطان پوست در او بسیار بیشتر از زمانی است که در مکان مسقف فعالیت دارد. اگر شرایط شغلی فرد ایجاب می‌کند که در محیط آزاد فعالیت داشته ‌باشد، حتما توجه داشته‌ باشد که پوشش همه بدن بسیار ضروری است. لباس‌های آستین‌ بلند، کلاه لبه‌دار با لبه حداقل 5/7 سانتی‌متر، عینک آفتابی، کرم ضدآفتاب و پارچه نخی سفید برای پوشاندن گردن اصول مهم محافظت از پوست در این شرایط است. از آنجا که بینی در شرایط حضور طولانی مواجهه با نور خورشید مستعد ابتلا به سرطان پوست است، محافظت از پوست این ناحیه بسیار اهمیت دارد و به‌جزء چشم‌ها، سایر قسمت‌های صورت با پارچه پوشیده شود. البته برای چشم‌ها نیز عینک آفتابی ضرورت دارد زیرا آب مروارید در افرادی که به‌طور مستمر با تابش پرتوهای خورشید مواجه هستند، شایع است. کرم ضدآفتاب باید طوری روی صورت و به‌خصوص بینی استفاده شود که دیگران به‌راحتی متوجه پوشش پوست با کرم شوند.
: مبتلایان به سرطان پوست پس از درمان و بهبودی نیاز به مراقبت‌های درمانی دارند؟
افرادی که سابقه ابتلا به یک نوع سرطان پوست را داشته‌ باشند حتما باید به زمینه خطر بروز سرطان پوست اولیه یا دیگر انواع سرطان پوست توجه کنند. از همین‌رو این افراد تا حد امکان باید از مواجهه با نور خورشید پرهیز نمایند و پوشش مناسب داشته ‌باشند.
کسانی که برای برنزه‌شدن پوست اقدام به حمام آفتاب می‌کنند، اگر حتی یک بار در هنگام حمام آفتاب دچار تاول پوستی شوند ممکن است در آینده دچار سرطان پوست در محل تاول‌ها شوند. در واقع یک اتفاق آسیب شدید پوستی خطر افزایش سرطان را در فرد بالا می‌برد. بنابراین افرادی که سابقه سرطان پوست، تاول‌های پوستی یا حساسیت شدید به نور خورشید را دارند حتما باید علاوه بر مراقبت‌های عمومی محافظت از نور خورشید هر شش ماه یا یک سال به متخصص پوست مراجعه نمایند تا پوست به‌خصوص نواحی باز بدن معاینه شود و در صورتی‌که کوچکترین عارضه‌ای روی پوست است که بیش از یک ماه طول کشیده حتما در اسرع‌وقت به متخصص پوست مراجعه نمایند.
هرگونه تغییر در خال‌های پوستی را باید جدی گرفت
دکتر امیرهوشنگ احسانی/ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران
بعضی از خال‌های پوستی از بدو تولد وجود دارند که خال‌های مادرزادی نامیده می‌‌شوند. دسته‌ای دیگر از خال‌های پوستی نیز پس از تولد ایجاد می‌شوند که بروز خال‌های جدید در سن بلوغ، دوران بارداری و حتی تا 40 سالگی قابل‌انتظار است.
به‌طور کلی خال‌های پوستی خطرناک نیستند و برجستگی‌های ظاهری روی پوست هستند. اما زمانی که خال از نظر رنگ و اندازه تغییر کند، حاشیه آن نامنظم شود یا حالت غیرقرینه پیدا کند، خال چند رنگ شود یا قطر آن از 6 میلی‌متر بزرگتر شود، امکان دارد تغییرات بدخیمی در خال اتفاق افتاده ‌باشد.
در چنین مواردی مشورت با متخصص پوست برای نمونه‌برداری و حتی جراحی ضروری است. البته امکان دارد خال از ابتدا بدخیم باشد و الزاما همه خال‌های بدخیم روی بستر خال معمولی به‌وجود نمی‌آیند که در این موارد نیاز به اقدامات تخصصی است.
در موارد معدودی ممکن است خال به ملانوم تبدیل شود. نگرانی در مورد خال‌ها همیشه مرتبط با تبدیل‌شدن به ملانوم است زیرا ملانوم خطرناک‌ترین بدخیمی پوستی است و با خطر متاستاز و گسترش همراه است. ملانوم امکان دارد خودبه‌خود یا در زمینه خال اولیه به‌وجود بیاید. ارتباط ایجاد این ضایعه پوستی با نور خورشید ثابت شده ‌است اما ارتباط سایر سرطان‌های پوستی با نور خورشید بیشتر از ملانوم است. ملانوم ممکن است در قسمت‌های پوشیده بدن نیز اتفاق بیفتد.
اگر فردی پس از سن 35 تا 40 سالگی با بروز خال جدید مواجه شد حتما در این زمینه باید با متخصص پوست مشورت کند تا از نظر احتمال بدخیمی ارزیابی صورت گیرد. تغییر اندازه، رنگ و حالت خال پیش از این سنین نیز مسئله مهمی است و حتما نیاز به بررسی و نمونه‌برداری دارد.
ضایعه سرطانی پوست فراتر از حدی است که دیده می‌شود
دکتر بابک ساعدی/ استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی تهران
بازال سل کارسینوما (BCC) شایع‌ترین سرطان پوستی است و مشخصه آن زخم روی صورت یا تغییر اندازه و رنگ خال است که پایدار باقی می‌ماند. مهم‌ترین راهکار در مقابل این سرطان، پیشگیری است چراکه در بیشتر موارد تحت‌تاثیر نور خورشید و مواجهه مستمر با امواج فرابنفش به‌وجود می‌آید. از همین‌رو بروز این نوع سرطان در صورت و در سایر قسمت‌های بدن که در معرض نور خورشید است، بیشتر دیده می‌شود.
در جراحی ضایعه سرطانی، برداشتن حاشیه زخم ضروری است
ایجاد هر نوع تغییری در پوست باید جدی گرفته ‌شود و با مراجعه به متخصص پوست، تشخیص بیماری به‌موقع صورت گیرد. نکته مهم در مورد ضایعه سرطانی پوست این است که به بخش بیشتری از آنچه دیده می‌شود، گسترش می‌یابد. به‌عبارتی ممکن است زخم کوچکی در صورت به‌وجود آمده ‌باشد اما در واقع بیماری به بخش بیشتری از این زخم پیشروی کرده‌ است. طبیعتا درمان شامل برداشتن بخش‌های اطراف زخم خواهد بود و لازم است زخم به همراه بخشی از بافت اطراف برداشته‌ شود تا بتوان از برطرف‌شدن ضایعه سرطانی اطمینان کسب کرد. بنابراین، اگر ضایعه خیلی کوچک باشد حتی می‌توان با بی‌حسی موضعی، ضایعه و حاشیه اطراف آن را برداشت یا اقدام ساده‌ای مانند کورتاژ انجام داد. اما واقعیت این است که در بیشتر موارد، بیماران زمانی به متخصص پوست یا جراح مراجعه می‌کنند که ضایعه گسترش پیدا کرده ‌است و جراحی جزء درمان‌های اساسی به‌حساب می‌آید.
لازم به ذکر است که برداشتن ضایعه سرطانی و حاشیه آن در صورت، آثار جدی بر زیبایی فرد دارد و حتی گسترش سلول‌های سرطانی ممکن است بخشی از غضروف و اجزای صورت را درگیر کند.
بینی شایع‌ترین قسمتی است که امکان بروز این بیماری در آن وجود دارد. هنگام جراحی سرطان در این ناحیه ممکن است نیاز به برداشتن بخشی از غضروف بینی یا لبه‌های نوک بینی باشد که مسلما اثرات جدی بر ظاهر فرد دارد. همچنین در مواردی که بیماری پیشرونده باشد نیز حتما اقدامات رادیوتراپی نیز تجویز می‌شود. حتی در بعضی موارد که فرد تحمل جراحی ندارد نیز از ابتدا رادیوتراپی انجام می‌شود.
با جراحی پلاستیک می‌توان محل جراحی را پس از کنترل بیماری بهبود بخشید
نکته بسیار مهم اینکه پس از جراحی و درمان حتما باید وضعیت بیمار پیگیری شود تا اطمینان از عدم ‌عود بیماری حاصل شود چراکه امکان عود ضایعه در محل اولیه یا در دیگر قسمت‌های پوست وجود دارد.
اگر پزشک مطمئن باشد که ضایعه عود نمی‌کند، ترمیم محل جراحی امکان‌پذیر است. در صورتی‌که ضایعه کوچک باشد می‌توان بدون هیچ اقدام خاصی منتظر بود تا ضایعه خودبه‌خود بهبود و ترمیم یابد که معمولا نقایص جدی ایجاد نمی‌کند. استفاده از تغییر بافت نیز به تسریع روند ترمیم کمک خواهد کرد. در مواردی که ضایعه پیشرفته باشد معمولا تغییر بافت از پیشانی انجام می‌شود.
در شرایطی که غضروف‌‌های بینی درگیر شده‌ و برداشتن بخشی از غضروف حین جراحی ضروری است، امکان دارد از غضروف‌های بینی یا گوش برای ترمیم محل ضایعه برداشته ‌شود.
برای بیمارانی که امکان عود ضایعه سرطانی وجود ندارد می‌توان طی یک یا چند جلسه جراحی زیبایی وضعیت ظاهری را بهبود بخشید. البته باید توجه داشت که موفقیت در این اقدامات درمانی مشروط به پیگیری منظم بیماری و انجام اصول صحیح درمان است.
هر نوع زخم مزمن در بینی، گوش و لب باید مورد بررسی قرار گیرد
همان‌طور که اشاره شد، پیشگیری مهم‌ترین اقدام در زمینه جلوگیری از ابتلا و گسترش سرطان‌ پوست است. بنابراین اگر بخشی از صورت یا دیگر قسمت‌های صورت دچار قرمزی، خارش، رشد غیرطبیعی بافت یا زخم مزمن و بهبودنیافته به‌خصوص بینی، گوش و لب‌ها شد حتما مراجعه به متخصص پوست در اسرع‌وقت الزامی است.
همچنین از مواجهه مستمر و بدون محافظت از نور خورشید، سیگارکشیدن و دیگر عوامل زمینه‌ساز تحریک پوستی باید خودداری کرد./هفته نامه سلامت