شفاآنلاین:جامعه>ایران با
دو چالش «مهاجرت‌های داخلی»، «مهاجرت‌های خارجی» مواجه است و سالیانه
بسیاری از نیروهای انسانی خود را از دست می دهد. هرچند که مهاجرت‌های خارجی
امروزه به یک چالش تبدیل شده، اما آمارها نشان می‌دهد که مسئله مهاجرت‌های
داخلی هم می‌تواند یکی از چالش‌های پیش‌روی ایران باشد. به‌ویژه اینکه
برخلاف مهاجرت از ایران که آمار درستی از آن در دسترس نیست، در این بخش و
بنا بر گفته مرکز پژوهش‌های مجلس با عدد شوکه‌کننده یک میلیون مهاجرت داخلی
در سال مواجه هستیم. فایننشال تایمز با استناد به آمار سازمان همکاری و
توسعه اقتصادی در گزارشی با عنوان فرار مغزها، نوشت: «ایران با افزایش ۱۴۱
درصدی، سریع‌ترین رشد مهاجرت را در ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ داشته است. این رقم از ۴۸
هزار نفر در سال ۲۰۲۰ به ۱۱۵ هزار نفر در ۲۰۲۱ رسیده و ایران به مرحله
مهاجرت دسته جمعی کنترل نشده رسیده است.»
به گزارش شفا آنلاین:در این شرایط سازمان بین‌المللی مهاجرت نیز اعلام کرد: «ایرانیان در طول پنج سال گذشته، بیشترین فراوانی در بین پناهجویان غیرقانونی برای ورود به بریتانیا را به خود اختصاص داده‌اند.» نکته جالب تر در گزارش سازمان آمار ترکیه این است که شهروندان خارجی که پیشتر برای زندگی به ترکیه مهاجرت کرده بودند نیز در سال های اخیر از این کشور به جای دیگری کوچ می کنند. در بین اتباع خارجی مهاجر از ترکیه، اتباع عراقی با ۲۱.۸ درصد رتبه نخست را به خود اختصاص می دهند. پس از عراق، اتباع افغانستان با ۶.۷ درصد، ایران با ۵.۶ درصد، سوریه با ۵.۲ درصد و ترکمنستان با ۴.۹ درصد قرار دارند.
آسیب مهاجرت های داخلی
مهاجرت‌های داخلی به‌عنوان یکی از تعیین‌کننده‌های مهم تغییرات جمعیتی در
تقسیم‌بندی‌های استانی و شهرستانی شناخته می‌شود. زمانی که از مهاجرت های
داخلی صحبت می کنیم، نمی توان از موضوع حاشیه نشینی غافل ماند، چون به باور
کارشناسان یکی از دلایل بروز حاشیه نشینی است. قشری که برای برخورداری از
امکانات اولیه زندگی از شهر و دیارشان کوچ می کنند، اما به دلیلی عدم
برخورداری مالی چاره ای جز زندگی در حاشیه شهرها ندارند. مهاجرت روستا به
شهر نیز با کاهش مداوم روبه‌رو بوده است. مهاجرت‌ها در دامنه سنی ۲۰ تا
۳۴سالگی اتفاق افتاده و نسبت جنسی مهاجران بیشتر از نسبت مشابه در جمعیت
کل بوده است. با کاسته‌شدن از نسبت مهاجرت‌های درون‌‌استانی و در مقابل
افزایش مهاجرت بین‌استانی، از نقش فاصله در مهاجرت کاسته شده است. از سویی
مهاجرت‌های طول عمر نیز در سال‌های ۱۳۹۵-۱۳۶۵ افزایش یافته و نسبت این
افزایش در جمعیت‌های شهری بیشتر از روستایی بوده است. در این میان، مسائلی
همچون حاشیه نشینی که در حاشیه است و بنابر گزارش بهار امسال مرکز پژوهش ها
در سال های اخیر با افزایش روبه رو بوده است. مسئله توسعه کلیدواژه اصلی
در ماجرای مهاجرت‌های داخلی در ایران است.
توسعه‌نیافتگی مناطق مختلفی از ایران و
توجه بیش از پیش به مرکز و مرکزگرایی در کشور موجب شده بسیاری از مردم
مناطق حاشیه‌ای دست به مهاجرت داخلی بزنند. کامل دلپسند، جامعه‌شناس مسائل
مرزی در واکنش به آمار منتشرشده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید:
داستان مهاجرت از مناطق مرزی به مناطق مرکزی یا از مناطق کمتر توسعه‌یافته
به مناطق بیشتر توسعه‌یافته صرفا یک داستان اکنونی نیست. ماجرا به خیلی قبل
از این بازمی‌گردد و می‌توانید رد آن را از زمان پهلوی دوم به این سو
ببینید. دلیل اصلی آن هم در درجه اول قطعا نگاه دولت‌های مرکزگراست. سیاستی
که دهه‌هاست در ایران اجرا می‌شود و دولت‌ها تنها در پی توسعه مرکز به
عنوان پایتخت و مراکز استان‌ها هستند. این مسئله از توزیع نامتوازن
توسعه‌ای نشئت می‌گیرد که پیش از انقلاب در سیاست‌گذاری‌های کلی کشور وجود
داشته و بعد از انقلاب هم تغییری در آن رخ نداده است. تنها در یک دوره و در
برنامه ششم توسعه به برنامه توسعه متوازن منطقه‌ای توجه کردیم. در این
دوره بود که نسبتا به برخی از استانداردهای این زمینه مثل آمایش سرزمینی
توجه شد و کارهایی هم انجام شد. ولی واقعیت این است که به جز این دوره
کوتاه دیگر چندان توجهی به این مسئله نشده است. در این عرصه نظریه‌ای وجود
دارد به اسم نظریه دافعه مبدأ و جاذبه مقصد. واقعیت این است که در همه این
سال‌ها این مقصد مرکزگرای ایرانی برای ساکنان مناطق مرزی و مناطق کمتر
توسعه‌یافته جذاب است. در این سال‌ها مدام بر جاذبه‌های مقصد افزوده شده و
از سوی دیگر در مبدأ نه‌تنها تلاشی نشده که دافعه از بین برود که با
سیاست‌های سختگیرانه و عدم توجه بر میزان دافعه افزوده شده است.
در مناطق مرزی ایران تعداد زیادی نیروی تحصیل‌کرده داریم که به دلیل
نداشتن فرصت اشتغال مجبور به ترک آن منطقه شده‌اند. خود من یکی از مهاجران
داخلی از مناطق مرزی ایران هستم و به حسب تجربه و مشاهداتم می‌گویم که
نه‌تنها فکری برای توسعه مناطق مرزی ایران نشده است که اغلب اگر حرکتی در
جهت توسعه هم اتفاق بیفتد با نگاه امنیتی حاکم در این مناطق به نتیجه
درخوری نمی‌رسد. همه این رفتارها موجب می‌شود فرد این انگیزه را پیدا کند
که شهر و دیار خودش را رها کرده و به منطقه‌ای مهاجرت کند که این موانع
وجود ندارد یا خیلی کم‌اثر
است.
همه دولت‌ها و برنامه‌ریزان توسعه‌ای در ایران نگاه از بالا به پایین در
مسئله توسعه در ایران دارند. نگاه این دوستان به‌هیچ‌وجه از پایین به بالا
نیست و اغلب کسی به فکر توسعه مناطق محروم، کمتر توسعه‌یافته و مرزی نیست.
حتی اگر چنین نگاهی هم داشته باشند چنان درگیر مشکلات اقتصادی هستند که
بعید است بتوانند از پس آن برآیند. یعنی دولت در حال حاضر چنان بحران‌های
اقتصادی دارد که حتی اگر بخواهد هم نمی‌تواند چنین مسئله‌ای را محقق کند.
دغدغه رئیس جمهور در رابطه با نیروی انسانی
مسعود پزشکیان ۵ شهریور ۱۴۰۱ گفته بود: امام علی(ع) به مالک می گوید «بین
کسی که کار می کند و بین کسی که کار نمی کند را مشابه نبین» بنا به گفته
های مهدی زارع، استاد دانشگاه: «وقتی نیروی انسانی کارشناس و کارآمد را
تامین نمی کنیم انگیزه ای برای ماندن در کشور ندارند و از سوی دیگر، کشورها
برای نخبگان ما دام پهن کرده اند حتی این روند دیگر مختص نخبگان و پزشکان
نیست بلکه سرمایه گذاران هم در حال ترک کشور هستند و کشوری مثل امارات در
اختیار سرمایه گذاران زمین رایگان و وام قرار می‌دهد. مجلس و دولت با اتخاذ
تصمیمات غلط باعث فرار نخبگان از کشور شده اند. کشورهایی مثل امارات برای
نخبگان ما دام پهن کرده‌اند که حتی این روند دیگر مختص نخبگان و پزشکان
نیست بلکه سرمایه گذاران هم در حال ترک کشور هستند. واقعیت تلخی وجود دارد
که نخبگان و سرمایه‌های مالی و فکری در حال ترک کشور هستند و فرار جامعه
پزشکی از کشور هم شدت پیدا کرده است. قبلا پزشکان بسیاری از اقصی نقاط جهان
به دلیل شرایط مطلوبی که کشورمان داشت وارد ایران می شدند اما این روند
الان برعکس شده است. امید است تا با دولتی که دکتر پزشکیان تشکیل دهد،
شرایطی فرهم شود تا نخبگان ایرانی مجبور نشوند تا به مهاجرت فکر کنند.»/آرمان امروز
