چشم پزشکی،میراث خانواده شمس برای ایرانی ها

دکتر هرمز شمس متولد سال 1317 است که تحصیلات عالی خود را در رشته پزشکی در پاریس آغاز کرد و بعد از اخذ درجه تخصصی چشم پزشکی از پاریس به ایران آمد. سال‌های سال رئیس انجمن چشم پزشکی ایران و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران بود.علاقه به رشته چشم پزشکی امری موروثی در این خانواده است و پدر وی مرحوم محمد قلی شمس بنیانگذار بیمارستان فارابی بود که این امر خطیر را به فرزند خود سپرد تا قله‌های علم چشم پزشکی را به امید پیشرفت و ترقی بپیماید و بینایی را به زندگی بیماران هدیه دهد. با دکتر شمس بعد از دریافت جایزه ملی علامه طباطبایی از سوی مقام معظم رهبری به عنوان نخبه‌ای برجسته به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم تا در خصوص مقایسه پیشرفت علم چشم پزشکی در ایران با سایر کشورهای دنیا و درمان‌های جدید در کشور مطلع شویم و خاطرات 42 سال تدریس را در این رشته از زبانش بشنویم.


ë بهترین الگویی که در زندگی،  مسیر موفقیت را پیش پایتان قرار داد چه کسی بود؟
در خانواده مان فقط پدرم چشم پزشک نبود بلکه پدر بزرگم و یکی از برادرانم هم چشم پزشک بودند و در کل بیشتر اقوام مان چشم پزشک و پزشک در تخصص‌های مختلف بودند. به همین علت هم تمایل داشتم دنبال علم و دانش بروم در ابتدا سعی داشتم رشته میکروبیولوژی و پاتولوژی را شروع کنم که همین کار را کردم و این رشته‌ها را در امریکا ادامه دادم. بعدها رشته چشم پزشکی را شروع کردم. احساس می‌کردم این ژن که همه اقوام و خانواده‌ام چشم پزشک هستند در من وجود دارد و با این رشته بیشتر آشنا هستم چون در اطرافم همه چشم پزشک بودند و من با آنها بیشتر در تماس بودم و پدرم بنیانگذار علم نوین چشم پزشکی در ایران بود که می‌خواستم راه او را ادامه دهم.
ë دنیای چشم چقدر با رشته‌های دیگر پزشکی متفاوت است؟
دنیای چشم دنیایی عجیب است. این دنیا نسبت به رشته‌های دیگر پزشکی کاملاً متفاوت است و یک پزشک با دنیایی پیچیده رو به رو می‌شود. هر سلول و قسمت چشم یک پاتولوژی بسیار غنی دارد در صورتی که همه انسان‌ها تصور می‌کنند که فقط از دور یک توپ می‌بینند اما واقعاً دنیای عجیبی دارد و از نظر علم فیزیک، ‌شیمی، آناتومی و همه جراحی‌ها دنیای خود را دارد. از این رو یک فرد باید وارد این دنیا شود تا ببیند که چقدر حائز اهمیت است به همین علت است که چشم واقعاً با اعضای دیگر بدن فرق می‌کند.
ë با توجه به اینکه بینایی برای همه انسان‌ها مهم است چقدر تلاش کرده‌اید تا در درمان بیماران موفق باشید و بینایی را به آنها هدیه کنید؟
اینکه افراد می‌توانند دنیای اطراف خود را ببینند حس خوبی را در وجود یک پزشک خلق می‌کند. هدف هر چشم پزشکی این است که بینایی را به بیماران خود هدیه کند. همیشه تلاش کرده‌ام تا آن دسته از افرادی که بینایی ندارند بینا شوند به طور کلی هدف اصلی‌ام همیشه همین بوده است. به هر حال خوشحال هستم که این راه را انتخاب کرده‌ام، زیرا شادی بیماران باعث لذت بردن از کار و زندگی‌ام می‌شود. لذت همه چشم پزشکان این است که در درمان موفق باشند و بیماران را از نابینایی نجات دهند و زندگی را به آنها ببخشند.
ë در گذشته بیماری‌های چشمی زیاد بود و به دلیل رعایت نکردن بهداشت مردم بیشتر به این بیماری‌ها مبتلا می‌شدند، در زندگی مدرن چقدر افراد درگیر مشکلات چشمی هستند؟
مسائل چشمی و بیماری در هر دوره‌ای وجود داشته است و افراد در هر دوره‌ای نسبت به سن خود در جامعه با این مسائل رو به رو بوده‌اند اما در گذشته افراد به دلیل نداشتن آگاهی و نبودن علم و درمان صحیح عمرشان کوتاه بود. به طور مثال برخی بیماری‌های چشمی مانند ماکولا پدیا مربوط به سن است و با بالاتر رفتن سن ایجاد می‌شود و الان این بیماری در ایران و کشورهای پیشرفته جهان رشد داشته است، زیرا عمر افراد در عصر جدید افزایش یافته است. در حالی که در 50 سال گذشته چون عمر افراد کم بود و بیماران زود فوت می‌کردند این بیماری چشمی خیلی شایع نبود. در صورتی که برخی بیماری‌ها بومی و محلی بود و الان هم در برخی کشورهای فقیر مانند آفریقا بیشتر دیده می‌شود.
ë در سبک زندگی مدرن و با توجه به اینکه تغییراتی در زندگی ایجاد شده است چقدر بیماران درگیر بیماری‌های جدید چشمی هستند؟
در ایران زیاد درگیر مسائل و بیماری‌های چشمی نیستیم. با توجه به امکاناتی که در ایران مهیاست بیمارانی از کشورهای دیگر مانند عربستان برای درمان به ایران می‌آیند. در گذشته مردم بیشتر درگیر بیماری‌های چشمی بودند و آن هم به علت نبود امکانات چشم پزشکی و درمان مناسب بود. امروزه در ایران بیش از امریکا و هر کشور دیگری درگیر بیماری‌های چشمی هستیم که وابسته به ارث هستند در ایران افراد بیشتر به خاطر ازدواج‌های فامیلی و شیوع بیماری دیابت مشکلات چشمی را تحمل می‌کنند. انواع سرطان‌های چشم به دلیل وجود ارث است که این موارد در امریکا و اروپا دیده نمی‌شود. اما به طور کلی شایع‌ترین بیماری که در کل جهان وجود دارد و وابسته به سن است بیماری چشمی کاتاراگ(آب مروارید) است و علت اینکه برخی افراد در این بیماری نابینا می‌شوند استفاده نکردن از عینک است. در حالی که برای اصلاح دید باید از عینک استفاده کنند.
ë بیماری‌هایی مانند آب سیاه، آب مروارید و سرطان‌های چشمی چقدر قابل درمان است؟
در دوره‌های گذشته مردم بر اثر بیماری دیابت و درمان نشدن بموقع نابینا می‌شدند اما امروزه درمان‌های بسیار متعددی وجود دارد که طول عمر بیمار را نیز افزایش می‌دهد اما در کشورمان بیماری‌هایی چون آب سیاه، ‌آب مروارید و... براحتی قابل درمان است و به حدی تجهیزات پزشکی در این زمینه مهیاست که هیچ مشکلی نسبت به درمان بیماران وجود ندارد.
ë شایع‌ترین سرطان چشم که مبتلایان را از سن کم درگیر می‌کند چیست؟
متأسفانه سرطان چشم رتینوبلاستوم در بین کودکان شایع شده است که با مشاهده علائم اولیه این بیماری می‌توان از رشد آن جلوگیری کرد، زیرا شفافیتی در چشم دیده می‌شود و به حدی مردمک چشم بزرگ می‌شود که والدین با کمی توجه به چشم فرزندان خود می‌توانند متوجه علائم این بیماری شوند چنانچه به این علائم توجهی نشود مردمک چشم سفید شده و تومور در پشت عدسی ایجاد می‌شود این کودکان دیدشان ضعیف می‌شود و ممکن است به حدی مردمک چشم سفید شود که پدر یا مادر تصور کنند چشم کودکشان به آب مروارید مبتلا شده است.
بنابراین می‌توان گفت بیماری رتینوبلاستوم ارثی است و اگر حتی یک نفر هم در اقوام و فامیل به این بیماری مبتلا بوده باید بعد از آن هر کودکی که در خانواده متولد می‌شود مورد معاینه قرار گیرد البته این کار باید در سطح وسیع و در تمام بیمارستان‌ها شکل بگیرد تا نوزادان تازه متولد شده مورد معاینه قرار گیرند و اگر علامتی هم دیده شد زودتر تحت درمان قرار گیرند.
ë میزان شیوع بیماری‌های چشمی چقدر در زنان و مردان متفاوت است؟
به طور تقریبی تفاوتی بین این دو جنس وجود ندارد و تقریباً بیماری ماکولا پدیا و کاتاراگ در بین زنان و مردان برابر است. اما برخی از این بیماری‌ها در سن پایین شروع می‌شوند و برخی دیگر بیماری‌های مربوط به سن بالاست. بیماری کاتاراگ در ایران شیوع بالایی دارد، زیرا در ایران به دلیل شدید بودن نور آفتاب مردم بیشتر مبتلا می‌شوند.
ë در ایران نسبت به کشورهای دیگر چقدر در درمان بیماری‌های چشمی موفق بوده‌ایم و تجهیزات چشم پزشکی‌مان در چه حدی است؟
در ایران به وسایل و امکانات چشم پزشکی مجهز هستیم و خیلی از امکانات را در اختیار داریم. حتی از لحاظ وسایل جراحی هم دچار کمبود نیستیم خوشبختانه در یک دوره امکانات فقط در تهران بود اما الان در همه استان‌ها وسایل و امکانات درمانی فراهم است و پزشکان نیز در امر درمان حاذق هستند.
ë در علم چشم پزشکی با چه مشکلاتی رو به رو هستیم که به عنوان نقاط ضعف به شمار می‌رود؟
تنها مشکلی که در ایران به عنوان یک ضعف شناخته می‌شود بحث تحقیقات است که هنوز در این زمینه پیشرفتی نداشته‌ایم. البته سال‌های اخیر رشد چشمگیری در این زمینه داشته‌ایم اما هنوز در سطح جهانی مطرح شده نیست و در مقایسه با اروپا و امریکا در جایگاه پایین تری قرار داریم.
ë درمان بیماری‌های چشمی با عمل‌هایی مانند لازک، لیزیک و...  چقدر در بینایی تأثیر دارد؟
افرادی که مبتلا به بیماری‌های چشمی هستند و تمایلی به استفاده از عینک ندارند می‌توانند با داشتن شرایط خاص برای این نوع عمل‌ها کاندیدا شوند. اگر آناتومی قرنیه مناسب باشد و فرد بیماری خاصی نداشته باشد و شرایط سنی‌اش اجازه این عمل را بدهد برای این نوع عمل‌ها مناسب است. این نوع درمان‌ها، ‌درمان‌های موفقی در چشم پزشکی به شمار می‌رود و علم چشم پزشکی روز به روز پیشرفت بهتری داشته است.
ë خودتان از چند سالگی عینک به چشم دارید؟
در دوره کودکی درمان‌های جدی وجود نداشت و من از 7 سالگی عینک می‌زنم. البته همه این درمان‌های ذکر شده برای همه افراد مناسب نیست و افزایش این عمل‌های جراحی به این علت است که مردم ایران دوست ندارند عینک به چشم داشته باشند و در ایران از این نوع جراحی‌ها استقبال زیادی می‌شود در حالی که در کشورهای دیگر مردم بیشتر عینک می‌زنند، زیرا عینک به نوعی محافظ چشم است و افرادی که نزدیک بین هستند بعد از گذشت چهل سالگی می‌توانند عینک خود را برداشته و بدون عینک مطالعه داشته باشند.
ë هدف و انگیزه تان از این همه تلاش و مطالعه در تمام این سال ها چه بود؟
در تمام این سال‌ها فقط درس خواندم و مشغول علم اندوزی بودم و سعی کردم آموزش‌های لازم را ببینم تا بتوانم خاطرات خوشی داشته باشم. همیشه دوست داشتم علم چشم پزشکی در ایران پیشرفت کند و شاهد آن باشم که مردم خیلی راحت درمان می‌شوند.
ë جایزه ملی علامه طباطبایی را در چه سالی کسب کردید؟
جایزه ملی علامه طباطبایی به نخبگان تعلق دارد و این جایزه را نه تنها من بلکه تیم تحقیقاتی که در فارابی فعالیت دارد دو سال پیش از سوی مقام معظم رهبری دریافت کردیم به خاطر شاگردانی که برای پست دکترا تربیت کرده و قدم بزرگی در پیشرفت علم داشته‌ایم. در مرکز تحقیقات بیمارستان فارابی هر ساله جشنواره‌ای به نام پدرم برگزار می‌شود که بهترین مقالات و کارهای تحقیقاتی و بهترین کتاب‌ها برگزیده می‌شود و این تشویقی است تا جوانان بیشتر به مسائل علمی توجه داشته باشند از این رو باید بنیادی تشکیل بدهیم تا کارهای تحقیقاتی در سطح منطقه‌ای شکل بگیرد.
ë وقتی یادی از دوران جوانی می‌کنید چه فکری ذهن تان را مشغول می‌کند؟
از خودم خیلی احساس رضایت ندارم هر چه کسب کرده‌ام از گذشته و دوران جوانی بوده است گاهی اوقات تأسف می‌خورم به روزهای جوانی و با خود می‌گویم ای کاش در جوانی بیشتر تلاش می‌کردم، جوانی دیگر تکرار نمی‌شود اما همیشه دوست دارم به آن روزها بازگردم و فعالیت هایم را گسترده‌تر کنم، زیرا در جوانی می‌توانیم بیشتر فعالیت کنیم و بیشتر بیاموزیم. کهنسالی دوره خوبی نیست زیرا انسان زود فراموش می‌شود.
ë هنوز هم مانند سابق فعالیت دارید؟
البته فعالیت هایم محدودتر شده است و دیگر جراحی نمی‌کنم بیشتر در مجله چشم پزشکی فعالیت دارم از 4 سال پیش جراحی را کنار گذاشته‌ام و در مرکز تحقیقات فارابی و مرکز تحقیقات روماتولوژی فعالیت می‌کنم.
ë بزرگترین آرزویتان چیست؟
همیشه آرزویم این است که هیچ وقت ماشینم پنچر نشود اما خیلی وقت‌ها آرزویم برآورده نشده و در عین ناباوری با پنچری خودروام مواجه شده‌ام. چون به نظرم سخت‌ترین کاری که باید انجام دهم گرفتن پنچری لاستیک ماشینم است.اییران