طبق روال متعارف جهانی به ازای هر بیمار، باید دو پرستار اقدامات مراقبتی
وی را انجام دهند این در حالی است که در ایران به طور متوسط به ازای هر
بیمار یک پرستار وجود دارد. البته آمار وجود پرستار در ایران براساس تعداد
پرستاران مشغول به فعالیت در کشور است. در حالی که با توجه به نحوه توزیع
نیروی پرستاری در کشور، بعضاً در برخی بیمارستان‌های دولتی به ازای 20 تا
30 بیمار فقط 2 پرستار ارائه خدمت می‌کنند. این آمار در مناطق محروم که از
تعداد نیروی انسانی کمتری برخوردار هستند جدی‌تر از این است به طوری که
وجود پرستار در شهرستان‌های محروم چیزی در حدود 5/7 درصد برآورد شده است.
قبل از اجرای طرح تحول نظام سلامت بیمارستان‌های دولتی با مشکل کمبود
پرستار به صورت جدی مواجه بود. با اجرای طرح تحول نظام سلامت که در قدم
نخست کاهش پرداختی مردم از جیب را به دنبال داشت، مراجعات مردم و میزان
بستری در بیمارستان‌های بخش دولتی به صورت چشمگیر افزایش یافت به طوری که
به اذعان وزیر بهداشت، مراجعات به بیمارستان‌های دولتی 10 درصد افزایش
یافته است. این در حالی است که تعداد کادر پرستاری این مراکز درمانی مانند
گذشته باقی مانده است. در نتیجه این موضوع نه تنها افزایش بیش از حد فعالیت
پرستاران حاضر در مراکز درمانی را به دنبال داشته، بلکه منجر به نارضایتی
این قشر زحمتکش شده است.
مریم غلامحسینی که 17 سال از تجربه کاری‌اش در شغل پرستاری می‌گذرد و در
حال حاضر در بیمارستان مشغول فعالیت است، در خصوص مشکلات موجود در حوزه
پرستاری که از سال‌ها پیش گریبانگیر این فرشته‌های سفیدپوش بوده است به
ایران می‌گوید:«کمبود نیرو به اضافه وعده‌های مالی که به پرستاران داده
شده و قانون تعرفه‌گذاری پرستاری که سال هاست دست نخورده مانده است گلایه
همه پرستارانی است که در مراکز درمانی دولتی در حال فعالیت هستند.»
وی می‌افزاید:« بعد از گذشت 5 ماه از آغاز سال می‌گویند قرار است برای
فشار کاری که پرستاران متحمل می‌شوند بسته‌های تشویقی در نظر گرفته شود اما
این وعده جدید در پی وعده‌ای است که قرار بود براساس آن از نیمه اول
سال‌جاری 40 درصد حقوق ما پرستاران افزایش پیدا کند که هیچ وقت محقق نشد و
وقتی پرس و جو کردیم گفتند: به دلیل کمبود اعتبارات نمی‌توانیم این طرح را
اجرا کنیم. این در حالی است که وعده افزایش 50 درصدی حقوق کارمندان برخی
از دوایر دولتی محقق و معوقات و مابه التفاوتشان نیز پرداخت شد. »
این پرستار باسابقه اذعان می‌دارد: « یکی دیگر از مشکلات ما قانون
تعرفه‌گذاری خدمت پرستاری است که سال هاست خاک می‌خورد. یادم هست که در
زمان تصویب این قانون به صورت آزمایشی این مصوبه در یک بیمارستان به اجرا
در آمد و در نهایت کارانه پرستار در آن سال ماهانه 600 هزار تومان برآورد
شد. در صورتی که هر چه تورم بالاتر می‌رود، درآمد بیمارستان کاهش یافته، در
نتیجه کارانه پرستاران نیز رو به افول می‌رود.»
غلامحسینی می‌گوید:« به این دلیل که کارانه پرستاران ماهانه بر اساس درآمد
بیمارستان تعیین می‌شود، با 17 سال سابقه کار، کارانه من به صورت ماهانه
170 هزار تومان است. البته ممکن است درآمد بیمارستانی بیشتر باشد و کارانه
پرسنل آن نیز بیشتر باشد. مثلاً بیمارستانی که از درآمد بالاتری نسبت به
بیمارستان دیگر برخوردار است، کارانه پرستاری که در آنجا خدمت می‌کند، چیزی
در حدود یک میلیون تومان در ماه است. این بسته به شانس ما است که در کدام
بیمارستان مشغول به کار باشیم.»
وی درباره وضعیت بیمارستان‌ها بعد از اجرای طرح تحول می‌گوید:« با توجه به
اینکه طرح تحول نظام سلامت در بیمارستان‌های دولتی به اجرا درآمده است،
تعداد بیماران مراجعه‌کننده به بیمارستان‌ها افزایش یافته است، به طوری که
حتی یک ساعت هم تخت‌های بیمارستانی خالی نمی‌ماند و کمبود نیرو در چنین
شرایطی برای پرستاران وضعیت اسفناکی را به دنبال داشته است. تمامی نیروهایی
که برای گذراندن طرح به بیمارستان شریعتی مراجعه می‌کنند، بعد از گذراندن
طرح از بیمارستان می‌روند و حاضر نیستند با چنین شرایطی کار کنند.»
به اعتقاد غلامحسینی، جبران کمبود نیرو وکاهش حجم بالای کار و اصلاح درآمد
پایین پرستاران، بزرگترین مطالبه پرستاران از مسئولان نظام سلامت است.
ز- سهیلی نیز که بعد از گذشت 15 سال خدمت در شغل شریف پرستاری، امروز در
یک بیمارستان تک تخصصی مشغول خدمت است، در خصوص وضعیت پرستاران به ایران
می‌گوید: «کارانه ما دو برابر شده اما کارانه برخی پرستاران در دیگر
بیمارستان‌های دولتی با وجود جنرال بودن بیمارستان، دست نخورده است. به
عنوان مثال کارانه ما 230 هزار تومان بود که امسال دو برابر شده و به 430
هزار تومان رسیده است و وعده داده‌اند که بیشتر از این هم بشود اما همکاران
من در بیمارستان‌های دیگر وضعیت نامناسبی را به لحاظ کاری و درآمدی
دارند.»
وی می‌افزاید: «خیلی از همکاران من با شرایط بسیار سختی در حال گذراندن دوره خدمت‌شان هستند.
غفلت در کیفیت در اجرای طرح تحول
به گفته کورش نادری عضو شورای عالی نظام پرستاری، کاهش هزینه‌های مردم به
عنوان یکی از برنامه‌های اصلی طرح تحول نظام سلامت محقق شد، در حالی که به
کیفیت توجهی نشد. این غفلت موجب بروز مشکلات جدید در بیمارستان‌ها شده است.
بی‌تردید یک پرستار در زمان واحد، توانایی رسیدگی به یک یا در نهایت دو
بیمار را دارد و با وضع موجود، بیماران بستری علاوه بر تحمل رنج بیماری
باید در بخش برای دریافت خدمت منتظر بمانند تا نوبتشان شود یا پرستار مجالی
برای خدمت بیابد. گرچه به صورت منطقی کاری از دست پرستار بر نمی‌آید، اما
بی‌تردید این تراکم و گستردگی کار، علاوه بر خستگی بیش از حد نیروی
پرستاری، خطراتی را برای بیمار به دنبال خواهد داشت.
وی در خصوص به کارگیری دانشجویان پرستاری برای جبران کمبود نیرو در
بیمارستان‌ها می‌افزاید:« گرچه تاکنون در برخی از شهرستان‌های کشور با
استفاده از این ظرفیت پرستار مورد نیاز تأمین شده است، اما به طور کلی به
کارگیری دانشجویان مانند مسکنی است که تا مدت زمان کوتاهی می‌تواند درد را
التیام ببخشد. به این دلیل که این دانشجویان در زمان امتحانات مجبور هستند
دست از کار بکشند بنابراین بازگشت به بحران طبیعی است. »
نادری راهکار نجات از وضع موجود را به کارگیری کمک پرستاران آموزش دیده
برای ارائه خدمات مراقبتی و اولیه بیماران دانسته، می‌گوید: « از 2 سال
گذشته سازمان نظام پرستاری برای جبران کمبود نیرو درصدد آموزش کمک پرستار
برای انجام اقدامات مراقبتی، غیرتخصصی و اولیه بیماران برآمد. به طوری که
براساس آمار در حال حاضر 10 هزار نفر آموزش دیده آماده به کار هستند. براین
اساس پیشنهاد می‌شود با توجه به اینکه 4 سال نیاز است تا نیروی پرستار
تربیت شود، برای گذر از بحران فعلی، به کارگیری نیروهای آموزش دیده در این
زمینه می‌تواند راهگشا باشد.»
قانونی که 7 سال است خاک می‌خورد
بیشترین دلخوری پرستاران به دلیل افزایش نیافتن تعرفه‌ها با گذشت 7 سال از
تصویب قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری است. در حالی که تعرفه پزشکان
همزمان با اجرای طرح تحول نظام سلامت 4 برابر شده است، پرستاران برای
دریافت دستمزد اضافه به دلیل ارائه خدمات مازاد با مشکل مواجه هستند. این
موضوع سبب شده است پرستاران به ترک شغل، مهاجرت، تغییر شغل و در نهایت خانه
نشینی رو بیاورند.
به اعتقاد عبدالله صفری عضو شورای عالی نظام پرستاری بهتر است مسئولان
قانون تعرفه‌گذاری خدمت پرستاری را اجرا کنند چون با اجرای قانون
تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری، طرح تحول نظام سلامت پشتیبانی بهتری می‌شود.
صفری معتقد است تاکنون کمبود اعتبارات سدی در برابر اجرای این قانون بوده
است اما حالا که میلیاردها تومان به دانشگاه‌های علوم پزشکی تزریق شده ،
براحتی می‌توان قانون تعرفه خدمت پرستاری را اجرا کرد. اجرای این قانون
موجب می‌شود پرستاران با انگیزه بیشتری نقش خود را در طرح ایفا کنند.
افزایش و توسعه بیمارستان‌ها، بدون افزایش کادر پرستاری
دکتر محمد میرزا بیگی رئیس کل سازمان نظام پرستاری در این رابطه
می‌گوید:« کمبود پرستار و قانون تعرفه‌گذاری، موضوعاتی است که به گذشته
باز می‌گردد. این کمبود پرستار مفرط و مزمن از چندین سال گذشته گریبانگیر
نظام سلامت کشور است. دلیل این موضوع این بود که در بسیاری نقاط بیمارستان
ساختیم و بخش‌های ویژه مانند CCU، ICU، NIC و سوانح و سوختگی و اورژانس را
در بیمارستان‌های موجود توسعه دادیم که هر کدام از این بخش‌ها به اندازه 2
تا 3 برابر یک بیمارستان معمولی نیاز به نیرو و خدمات داشت اما هیچ نیرویی
اضافه نکردیم.»
وی در توضیح بیشتر می‌افزاید:« به عنوان مثال در یک بخش معمولی، بیمار در
24 ساعت 6 ساعت به مراقبت نیاز دارد این در حالی است که در بخش ویژه بیمار
در طول 24 ساعت شبانه روز نیازمند مراقبت است. براین اساس در هر جایی که
این بخش‌ها راه‌اندازی شد باید به فکر پرستار آن نیز می‌بودیم اما این
اتفاق نیفتاد. براین اساس حجم پذیرش نیروی پرستار به اندازه توسعه‌ها نبود و
این موضوع باعث کمبود نیروی مفرطی در بخش پرستاری شد و با اجرای طرح تحول
باتوجه به افزایش 10 درصدی مراجعات مردمی به بیمارستان‌های دولتی، نیاز به
کادر پرستاری بیش از پیش احساس می‌شود. »
معاون وزیر بهداشت در ادامه با اشاره به روش محاسبه نادرستی که نیاز کادر
پرستاری را برآورد می‌کند، اذعان می‌دارد:« علی رغم اینکه محاسبه کمبود
پرستار به ازای تخت، روش درستی نیست اما در کشور نیروی پرستاری طبق این
روش نادرست هم تأمین نشده است. به طوری که در حال حاضر 4دهم نفر پرستار به
ازای هر تخت در طول 24 ساعت فعالیت دارند و در برخی بیمارستان‌ها که وضع
بهتری داریم یک نفریا 9 دهم نفر به ازای هر تخت نیروی پرستاری وجود دارد.
در حالی که طبق این روش باید به ازای هر تخت 8/1 دهم یا 2 نفر پرستار در 24
ساعت ارائه خدمت کنند.»
وی با بیان این مطلب که روش درست محاسبه نیاز نیروی پرستاری، 2 پرستار به
ازای هر بیمار است، ادامه می‌دهد:« در وضع موجود اگر بتوانیم 17 هزار نفر
پرستار جذب کنیم، مقداری از این کمبودها فروکش خواهد کرد.»
میرزا بیگی درباره اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمت پرستاری می‌گوید:
«تعرفه‌گذاری قانونی است که سال‌ها پیش در مجلس تصویب شد و باید در همان
سال‌ها به اجرا درمی‌آمد اما به بهانه قبول بیمه و تأمین منابع و هزینه‌ها،
متأسفانه تاکنون به اجرا در نیامده است. در دوره قبل به مرحله آزمایشی هم
رسید، اما اجرای آزمایشی آن هم موفق نشد.»
وی می‌افزاید: «خوشبختانه در جلسه‌ای که نمایندگان جامعه پرستاری با وزیر
بهداشت داشتند، وزیر تأکید کرد که باید این قانون اجرا شود، اما پیش از آن
باید منابع آن به صورت واقع‌بینانه دیده شود. براین اساس مقرر شد این
قانون به صورت پایلوت در چند بیمارستان دولتی در تهران و چند استان دیگر
کشور به اجرا درآید. امیدواریم با اجرای طرح آزمایشی، زمینه اجرای این
قانون در همه کشور فراهم شود.
افزایش 40 درصدی حقوق پرستاران
به دنبال افزایش شیفت و حجم‌کاری پرستاران، مسئولان وزارت بهداشت برای
دلگرم کردن نیروی پرستاری بویژه بعد از اجرای طرح تحول نظام سلامت، خبر
افزایش حقوق جامعه پرستاری را تا میزان 40 درصد و زمان اجرای آن را از
ابتدای سال 93 اعلام کردند.
خبری که امید را به دل پرستاران بازگرداند. به طوری که ایرج حریرچی معاون
توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت، در گفت‌و‌گو با یکی از رسانه‌ها اعلام
کرد:« در سال جدید به نیروهای وزارت بهداشت افزوده و علاوه بر آن در دسته
پرستاری، پرداخت‌های بیشتری انجام خواهد شد.
این به این معنی است که حقوق پرستاران چیزی در حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد
افزایش خواهد یافت.» این مقام مسئول در وزارت بهداشت زمان اجرای افزایش
حقوق پرستاری را حداکثر تا آخر خرداد و اوایل تیر ماه سال‌جاری اعلام کرد.
اما به این وعده نیز جامه عمل پوشانده نشده است.
رئیس کل سازمان نظام پزشکی دراین باره می‌گوید: « افزایش 40
درصدی به عنوان افزایش حقوق کارکنان در نظر گرفته شد که تحقق نیافت.» البته
بنا است طبق گفته وزیر و معاونان ایشان در اجلاس رؤسای بیمارستان‌ها بسته
تحولی خدمات پرستاری، به طور ویژه دیده شود. این موضوع جدا از مسائل
تعرفه‌گذاری خواهد بود به این دلیل که اجرای قانون تعرفه‌گذاری خدمات
پرستاری جزو قوانین دیر بازده است و ممکن است تا اجرای کامل آن زمان زیادی
نیاز باشد.
از طرفی پرستاران هم انتظار رسیدگی زودرس به وضعشان را دارند. براین اساس
بنا شد افزایش کارانه به عنوان مشوق‌هایی برای جامعه پرستاری در نظر گرفته
شود.
فاطمه احمدزاده
ایران
