در پیشگیری وضعی، دورکردن عوامل جرمزا از دسترس افراد مورد نظر است که پلیس و نهادهای قضایی در این حالت نقش مهمی ایفا میکنند.
در پیشگیری اجتماعی و فرهنگی که به وسیله خانوادهها و نهادهای متولی انجام
میشود، فرد با مهارتهای مختلف زندگی از قبیل دوستیابی و مهارت نه گفتن به
دعوتها و خواستههای غیرمنطقی آشنا میشود و در جریان تمرین آن میتواند با
سلامت روان وارد جامعه شود. این در حالی است که متأسفانه نهادهای
پیشگیریکننده در کشور ما طی 30 سال گذشته نتوانستهاند آنچنان که باید از
آسیبهای اجتماعی و بزهکاریها پیشگیری کنند. در این خصوص باید به این سخن
امام صادق(ع) توجه داشت که فرمودهاند: « یک درهم برای پیشگیری بهتر از هزار
درهم برای درمان و معالجه است. » این سخن امام صادق(ع) تاریخیترین سند
برای تأثیر پیشگیری از وقوع جرم است.
از آنجا که در کشور ما 22 سازمان و نهاد مسئول پیشگیری هستند اما به علت
فعالیت جزیرهای و تعدد مراکز سیاستگذاری و تصمیم گیری، افزایش آمار جرایم
نشانگر موفق نبودن سیاست گذاریهای مربوط است.
از سه سال پیش نیز معاونت پیشگیری در قوه قضائیه شروع به کار کرد، حال
آنکه بر اساس اصل 15 و 16 قانون اساسی، پیشگیری وظیفه ذاتی قوه قضائیه است.
فعالیتهای مؤثر و مفید این معاونت در این زمان کوتاه بیانگر این واقعیت
است که باید سیاست گذاریها و برنامهریزیها در یک نقطه متمرکز و امکانات سخت
افزاری و نرم افزاری در یک جا قرار گیرند تا بتوان با شکلهای مختلف
ناهنجاریها مقابله کرد.
نباید فراموش کرد که آسیبهای نوپدید مانند عرفانهای کاذب، شیطان پرستی،
فضای سایبری و شبکههای اجتماعی بر آسیبهای قبلی نظیر اعتیاد، طلاق و کودکان
خیابانی افزوده و آمار بالای زندانیان بیانگر این حقیقت تلخ است که زندان
ابزار مؤثر و مفیدی برای پیشگیری نیست یعنی نه تنها مفید نیست بلکه به مرکز
مبادله و کسب تجارب بزهکاران نیز تبدیل شده است.
بنابراین به نظر میرسد بدون فوت وقت باید نهادهای پیشگیری با تشکیل اتاق
فکر مشترک و تمرکز امکانات با موج فزاینده آسیبهای اجتماعی مقابله کنند،
چرا که پیشگیری نخستین در صورت توفیق نیافتن باید جای خود را به پیشگیری
ثانویه یعنی مجازاتهای اصلاحکننده بدهد و به جای زندان، مجازاتهای جایگزین
تعریف شود و پس از آن نیز پیشگیریهای بعدی باید بعد از انجام مجازاتها در
نظر گرفته شوند.
گفتنی است، اشتغالزایی و آموزشهای کارآفرینی در کنار اصلاح رفتاری و
بازپروری شخصیتی میتواند از بازگشت بزهکاران به چرخه جرم جلوگیری کند.
بنابراین تا وقتی پیشگیری به عنوان یک ابزار جدی، مورد توجه قرار نگیرد نمیتوان به کاهش آسیبهای اجتماعی امیدوار بود.
مجید ابهری
متخصص علوم رفتاری
