آن روی سکه بهره هوشی!

عوامل موثر بر بهره هوشی
یکی از دغدغه‌های هر والدی برای فرزندش در کودکی این است که چگونه می‌تواند بهره هوشی او را بالا ببرد؟ برای افزایش بهره هوشی قبل از هرچیزی باید بدانیم، چه عواملی در میزان آن موثر است.
بهره هوشی پدر و مادر
همیشه تصور می‌شد فرزندان به یک اندازه از پدر و مادر خود باهوش بودن را به ارث می‌برند اما تحقیقات جدید نشان می دهد که هوش از طریق ژن خاصی که روی کروموزوم  X وجود دارد به کودک منتقل می‌شود و از آن جایی که مادر دو کروموزوم  X و پدر یک کروموزوم X  و یک کروموزوم Y دارد، بنابراین از نظر تئوری، احتمال آن‌که زنان بر عملکرد شناختی تاثیر بگذارند، بیشتر از مردان است. این تحقیقات می‌گوید پسرها هوش شان را از مادرشان به ارث می برند و دخترها هوش شان را هم از پدر و هم از مادر به ارث می برند. به عبارت دیگر اگر این ژن از طرف مادر باشد دقیقا به همان جایی می رود که مورد نیاز است ولی اگر از طرف پدر باشد، این طور نیست. بنابراین اگر دلتان می‌خواهد فرزند باهوشی داشته باشید، در قدم اول باید خودتان باهوش باشید.
دانشمندان می‌گویند که دوران طلایی رشد مغز همان دو سال اول زندگی است و عوامل محیطی مثل محیط زندگی، آب‌و‌هوا، والدین و استرس روی هوش کودک تاثیر مستقیمی دارند.
تنش بین والدین یکی عوامل محیطی که بر هوش تاثیرگذار است، شرایط خانوادگی پرفشار است. تنش بین والدین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند بر هوش کودک تاثیر بدی بگذارد.
آلودگی هوا و دود سیگار   تحقیقات جدید نشان داده که قرار گرفتن در معرض ذرات معلق کوچک‌تر  از ۱۰ میکرون، با کاهش بهره هوشی در کودکان مرتبط است. به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند ضریب هوشی در کودکان ایرانی رو به کاهش خواهد بود. همچنین مادر اگر در دوران بارداری در معرض دود سیگار قرار بگیرد یا دخانیات استعمال کند، باعث کاهش ضریب هوشی جنین خواهد شد.
استرس و خشونت   هیچ وقت از نقش تأثیرگذار استرس نباید غافل شد. مطالعات نشان داده است، کودکانی که در معرض خشونت قرار می‌گیرند، نمرات تحصیلی و بهره هوشی ضعیف‌تری دارند. در یک پژوهش، جمعیت بزرگی از کودکان بررسی شدند و پژوهشگران دریافتند قرارگیری خردسالان در معرض خشونت و فشار روانی ناشی از ضربات عاطفی با افت قابل ملاحظه بهره هوشی و ضعف در خواندن مرتبط است.
نوع تغذیه‌ افراد در طول زندگی تأثیر بسزایی بر میزان هوش آن‌ها دارد. تحقیقات نشان می‌دهد کودکانی که دچار سوء تغذیه می‌شوند به‌طور میانگین از دیگر کودکان دارای هوش کمتری هستند. بیشترین زمانی که تغذیه می‌تواند بر میزان هوش کودک تاثیرگذار باشد، زمان رشد و تکامل مغز کودک است. پس برای این که فرزندان باهو‌ش‌تری داشته باشید، باید به تغذیه در دوران بارداری اهمیت زیادی بدهید. مهم‌ترین تغذیه‌ اثبات شده بر بهره هوشی کودکان، تغذیه با شیر مادر تا پایان 2 سالگی است؛ شیر مادر به‌واسطه سرشار‌بودن از انواع ویتامین‌، پروتئین‌ و املاح مغذی، نقش قابل توجهی بر تقویت سیستم عصبی و سلول‌های مغزی دارد. همچنین اضافه کردن مواردی چون ماهی به دلیل داشتن پروتئین و اسیدهای چرب امگا۳، سیب‌زمینی برای آنتی‌اکسیدان و ویتامین Aو همچنین تخم‌مرغ  که یک منبع غنی گروه ویتامین B  و آهن است در افزایش هوش کودک بسیار موثر خواهد بود.
 

میانگین بهره هوشی کشورهای جهان
کتاب «ضریب هوشی و ثروت کشورها» یکی از کتاب‌های بحث‌برانگیزی بود که در سال 2002 میلادی منتشر شد و حاشیه‌های آن هنوز ادامه دارد. ریچارد لین استاد روان‌شناسی در ایرلندشمالی و دکتر تتو ون‌هانن استاد علوم سیاسی دانشگاه فنلاند نویسنده‌های این کتاب هستند و خلاصه حرف‌شان در این کتاب این است که ضریب هوشی یکی از عوامل مهم در تفاوت‌های موجود بین ثروت ملی و ضریب رشد اقتصادی کشورهاست، هرچند تنها عامل تعیین‌کننده این تفاوت نیست. آن‌ها در این کتاب، میانگین ضریب هوشی کشورهای مختلف جهان را براساس تحلیل گزارش‌های منتشر شده و همچنین نرخ رشد اقتصادی و سرانه تولید ناخالص داخلی کشورها را از سال 1950 تا 1990 بررسی و مشاهداتشان از وابستگی ضریب هوشی ملی به این عوامل را گزارش کرده‌اند. جدول رتبه‌بندی میانگین بهره‌هوشی کشورها یکی از پربحث‌ترین بخش‌های این کتاب است. هنگ‌کنگ و سنگاپور با میانگین ضریب هوشی 108 در رتبه اول این جدول قرار دارند. لین و ون هانن در این کتاب برای تهیه این جدول به جای این‌که خود به مطالعه بهره هوشی کشورها بپردازند به آمار و گزارش‌های منتشر‌شده درباره آن‌ها اکتفا کردند که با این کار مورد نقد جدی قرار گرفتند. کتاب «بهره هوشی و نابرابری جهانی» که 4 سال بعد از این کتاب چاپ‌شد در واقع دنباله‌ای شامل نقدهای صاحب‌نظران به داده‌ها، روش‌ها و نتیجه‌گیری‌های این کتاب است.

بهره هوشی ایرانی‌ها از زبان آمار
صادقانه که نگاه‌کنیم رتبه ایران در جدول میانگین ضریب هوشی کشورهاکه به تازگی منتشر شده برخلاف آن‌چه فکر می‌کنیم، معمولی است و نه فوق‌العاده. طبق رتبه‌بندی این جدول ایران با میانگین ضریب‌هوشی 84 در رتبه 119 کشورهای جهان قرار دارد. این جدول در سال 2022 بر اساس پژوهش های دانشمندی به نام «ریچارد لین» تهیه شده است. رتبه‌بندی این جدول به این صورت است که کشورهای دارای ضریب‌هوشی یکسان در یک جایگاه قرار می‌گیرند و ایران در این جدول با کشورهایی مانند افغانستان، اردن، مراکش، نیجریه، ونزوئلا، اوگاندا، عربستان و... هم‌نمره ولی با رتبه متفاوت است. این مسئله نقدهای بیشتری را به این پژوهش وارد کرده است. به طور مثال برای 104 کشور از 185 کشور ذکرشده در کتاب «ضریب هوشی و ثروت کشورها» مطالعات قبلی وجود نداشت و نویسنده‌های کتاب از مقادیر ضریب هوشی همسایه‌های آن کشور یا کشورهای مشابه میانگین گرفته‌اند. همچنین برای ضریب‌هوشی برخی کشورها مانند آفریقای جنوبی از مطالعات ضریب هوشی روی قومیت‌های مختلف این کشور استفاده کرده‌اند که برخی آن را نژادپرستانه و غیرقابل استناد می‌دانند. در مواردی هم رتبه کشورها از میانگین ضریب‌هوشی کشورهای غیرهمسایه با آن‌ها به دست آمده است. مثلاً ضریب هوشی قرقیزستان از میانگین ضریب هوشی ایران و ترکیه که هیچ‌کدام همسایه آن نیستند به دست‌آمده است چون آن‌ها به زبان ترکی و فارسی صحبت می‌کنند نه به زبان چینی!

معتبرترین تست‌های تشخیص بهره هوشی
با یک جست‌و‌جوی ساده به انواع تست‌های هوش برمی‌خوریم که نمی‌دانیم چقدر معتبر هستند یا کدام یک برای ما مناسب است. در این‌جا تست‌های ضریب هوشی معروف را خیلی مختصر معرفی می‌کنیم.
تست هوش ریون   یکی از استانداردترین و به‌روزترین آزمون‌های سنجش هوش که منطبق بر آخرین تحقیقات علمی دنیاست. این آزمون غیرکلامی چندگزینه‌ای، مهارت‌های حل مسئله و استدلال را ارزیابی می‌کند و برای این کار از فرد شرکت‌کننده می‌خواهد الگوهای اشکال هندسی را شناسایی و قطعه جاافتاده را از میان گزینه‌ها انتخاب کند. ریون هم برای نوجوانان و هم برای بزرگ سالان باهوش بالاتر از حد متوسط مناسب است و در تحقیقات و مطالعات بالینی و روند استخدام در شرکت‌ها کاربرد دارد.
تست هوش استنفورد بینه  این آزمون توانایی‌های ذهنی را در ۵ حوزه مختلف می‌سنجد و ارزیابی می‌کند و برای این کار، از ۱۰ تست استفاده می‌شود. آن‌چه ما امروز به نام بهره هوشی یا ضریب هوشی یا IQ می‌شناسیم، بر اساس این تست تعیین می‌شود. مثلا اگر کسی ۱۰ سال داشته باشد و بتواند امتیازی معادل متوسط افراد با سن ۱۰ ساله کسب کند، بهره هوشی او ۱۰۰ فرض می‌شود. عملکرد بهتر از متوسط به عنوان بهره هوشی بالاتر از ۱۰۰ و عملکرد پایین‌تر از متوسط، زیر ۱۰۰ تفسیر می‌شود.
تست هوش کتل  سه سطح از افراد می‌توانند از این آزمون برای سنجش هوش خود استفاده کنند که کودکان در دو رده سنی و بزرگ سالان را شامل می‌شوند. انجام این آزمون تصویری، اطلاعات خوبی درباره هوش به شما می‌دهد و خوب است بدانید که شرایط محیطی و ذهنی شما می‌تواند روی نتیجه آن اثر بگذارد، بنابراین حتما شرایط را برای انجام درست آزمون فراهم کنید. این آزمون به گونه‌ای طراحی شده که تحت تأثیر توانایی کلامی، جو فرهنگی یا سطح تحصیلی قرار نمی‌گیرد.
تست هوش گاردنر   یا همان تست هوش چندگانه، برای سنجش استعداد و توانایی افراد به کار می‌رود. نحوه ساده انجام آزمون و نتیجه‌گیری آن نشان می‌دهد که هیچ پیچیدگی ندارد و در نتیجه می‌توان روی اعتبار نتیجه تست حساب کرد. طراح این تست هوش اعتقاد داشت که هوش افراد به 8 زیرشاخه تقسیم می‌شود و افراد باهوش تنها دارای ضریب هوشی بالا نیستند. در حالی که یک فرد ممکن است در زمینه خاصی مانند هوش موسیقایی قوی باشد، به احتمال زیاد دارای طیف وسیعی از دیگر توانایی‌ها هم هست.
تست هوش وکسلر   این تست برای سنجش نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان در زمینه هوش و توانایی ذهنی و شناختی به کار می‌رود و کودکان همسن و سال را با هم مقایسه می‌کند. گرچه این آزمون به خوبی می‌تواند میزان بهره هوشی کودکان را اندازه‌گیری کند، اما موفقیت در آن نمی‌تواند تضمینی برای موفقیت یا شکست دانش‌آموزان در تحصیل و موقعیت‌های شغلی آینده‌شان باشد.

ترفندهای افزایش بهره هوشی کودک
ورزش و بازی   انجام ورزش یا حتی بازی‌هایی که سبب حضور کودکان در فضای باز و شرکت در یک کار گروهی می‌شود، در افزایش هوشمندی آن‌ها بسیار موثر است.
نواختن موسیقی   براساس آخرین تحقیقات انجام شده در دانشگاه تورنتوی کانادا، مشخص شد کودکانی که در یادگیری نواختن نوعی ساز درگیر بوده‌اند از IQ بیشتری نسبت به همسالان خود برخوردار هستند.
خوردن صبحانه   تحقیقات همواره نشان داده است که خوردن صبحانه سبب بهبود حافظه، تمرکز و یادگیری می شود.
مطالعه  مطالعه روشی است که قدرت شناخت کودک را بسیار تقویت و در هر سنی به افزایش هوش  او کمک می‌کند.

از نابغه نبودن‌مان شرمنده باشیم؟
بهره هوشی دقیقا چه کارکردی در زندگی ما دارد؟ آیا خوشبختی یا تیره‌روزی ما را عددی تعیین می‌کند که آزمون‌های هوش بهمان می‌گویند؟ خب آزمون‌های آی‌کیو می‌گویند تقریبا 70 درصد مردم جهان در منحنی ضریب هوشی، جایی آن وسط‌ها قرار دارند و با بهره هوشی بین 85 تا 115 نرمال محسوب می‌شوند. جمعیت دو سر طیف، طبعا بسیار کم است. بنابراین نیازی نیست که بابت نابغه نبودن‌مان، نگران یا شرمنده باشیم چون مثل خیلی‌های دیگر ازنظر بهره هوشی، در جایگاه معمولی‌ها قرار داریم. از این گذشته، اطلاعات درباره بهره هوشی کسانی که به‌عنوان نابغه می‌شناسیم، معمولا آمیخته به اغراق و افسانه است؛ «آی‌کیوی اینشتین 160 بوده‌». این نوع اظهارنظرها تقریبا درباره هر آدم مشهوری که می‌شناسیم، وجود دارد اما واقعیت این است که این اعداد اغلب تخمین زده شده‌اند. هیچ مدرک و سندی وجود ندارد که ثابت کند نوابغِ سرشناس، در آزمون هوشی شرکت و نتیجه آن را در ملأعام اعلام کرده باشند. درک این موضوع کمک می‌کند پرده‌های اسرارآمیز را از روی مفهوم هوش کنار بزنیم و به عواملی ضریب بیشتری بدهیم که متخصصان روان‌شناسی سال‌هاست سعی دارند توجه عموم مردم را به آن‌ها جلب کنند؛ سختکوشی، پشتکار، انگیزه و مانند این‌ها. عواملی که به‌نظر می‌رسد در تقویت و بهبود آن‌ها اختیار و آزادی بیشتری داریم و تحقیقات ثابت کرده‌اند که ربط و نسبت قابل‌اعتناتری با میزان موفقیت و پیشرفت دارند.