اهرم ناکارآمد مالی برای حضور پزشکان در مناطق محروم

قانون فعلی چه می گوید؟
دکتر کاظم قهرمان زاده، رئیس مرکز خدمات آموزشی وزارت بهداشت، جزئیات این تصمیم را در گفت‌وگو با مهر تشریح کرده است:
* طبق «قانون خدمات پزشکان و پیراپزشکان» مصوب 1373، کسانی که از آموزش رایگان استفاده می‌کنند، باید به ازای آموزش و هزینه‌ای که کشور برای تربیت دانشجو می‌پردازد، بعد از فارغ‌التحصیلی خدمت کنند. بر این اساس، با توجه به طول دوره پزشکی که ۷ سال است، دانش‌آموخته منطقه یک باید۵/۳سال خدمت کند که اگر آن محل یا دانشگاه نیازی نداشت، می‌تواند این ۵/۳سال را خریداری کند. دانش‌آموختگان سهمیه مناطق ۲ و ۳ نیز باید دوبرابر طول دوره آموزش رایگان، خدمت کنند که یک برابر آن الزامی است و می‏توانند باقی آن را خریداری کنند.
برداشت اشتباه از قانون؟
آن‌طور که قهرمان‌زاده توضیح داده، برداشت غلط سال‌های گذشته این بود که خدمت به معنی استخدام در بخش دولتی دانشگاه‌ها، دانشکده‌ها، مراکز خدمات سلامت و مراکز بهداشتی محسوب می‌شده و به همین دلیل بسیاری از دانشگاه‌ها به سبب اعلام  «عدم نیاز»، فرصت خرید خدمت را ایجاد کرده‌اند، در حالی که قانون‌گذار تصریح کرده دانش آموخته باید در جایی که امکانش باشد، به بهداشت و سلامت جامعه خدمت کند.
برای هر سال پزشکی: آموزش 137 میلیون، خرید 1.2 میلیون
رئیس مرکز خدمات آموزشی وزارت بهداشت، آسیب نظام سلامت از این برداشت را هم این‌طور تحلیل کرده است: «دلیل سهمیه‌های لحاظ شده در قانون این بوده که ما در مناطق محروم برای تأمین پزشکان و پیراپزشکان مشکل داریم و اگر قانون به درستی اجرا می‌شد، نیروی انسانی آن مناطق تأمین می‌شد». او همچنین گفته: «طبق اعلام مرکز آمار، تربیت یک پزشک در سال ۱۴۰۰، عدد ۱۳۷ میلیون تومان به ازای هر سال – 959 میلیون برای 7 سال آموزش پزشکی- هزینه دربردارد در حالی که برای خرید هر سال تعهد خدمت، فقط 1.2 میلیون دریافت می‌شده و به دلیل همین ارزانی، اکنون 4200 پرونده خرید تعهدات در وزارت بهداشت موجود است».
سالانه 14 تا 38 میلیون
حالا وزارت بهداشت تعرفه‌های خرید تعهدات پزشکی را به‌روزرسانی کرده است و طبق جدول، دانشجویان رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی باید برای خرید تعهدات خود، سالانه 30 تا 38 میلیون تومان پرداخت کنند.
این مبالغ برای دانش‏آموختگان یک دهه اخیر رشته های کاردانی و کارشناسی رشته های پزشکی هم 14 و 15 میلیون تومان به ازای هر سال تعیین شده است. البته این ارقام تا پایان سال 1402 مورد استناد است و بعد از آن داستان تغییر خواهد کرد.
حق انتخاب در کنکور
بر اساس مذاکرات وزارت بهداشت و سازمان سنجش، احتمالا از کنکور 1403، به متقاضیان رشته پزشکی این حق داده می‌شود که یا آموزش رایگان دولتی همراه با تعهد خدمت را انتخاب کنند یا انتخاب آموزش پولی بدون تعهد خدمتی؛ موضوعی که همین حالا برای دانشجویان برخی دانشگاه های علوم پزشکی که شهریه آموزش را پرداخت می کنند هم فراهم است.
اهرم مالی، راهکار اشتباه
تجربه نشان داده استفاده از اهرم پولی برای جبران برخی کاستی ها و نیازهای کشور جوابگو نیست و در این موضوع هم نمی توان با افزایش چندبرابری تعرفه خدمتی مانند پزشکی، کمبودهای آن به ویژه در مناطق محروم را جبران کرد. هرچند قطعا همانند معافیت سربازی، موارد استثنا مانند
تک فرزندی، بیماری های خاص و ... می تواند یک پزشک را هم از تعهد خدمتی معاف کند اما در مجموع تجربه نشان داده استفاده از اهرم مالی یک راهکار غلط است.
راهکار، نظام ارجاع و کاهش زمان تعهد خدمت
اما این‌که چگونه می توان مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم را جبران کرد، پاسخ هایی دارد که بارها توسط کارشناسان مطرح شده است. اولین راهکار، اجرای کامل نظام ارجاع خدمات پزشکی است که سبب می شود از طرفی، حضور یک پزشک در منطقه محروم برای او مقرون به‌صرفه باشد و از طرف دیگر، متخصصان رشته های پزشکی هم به دلیل حضور در مناطقی که تعداد بیمار کم خواهد شد، احساس هدررفت وقت، هزینه و عمر نکنند. راهکار دیگر، کاهش زمان تعهد خدمتی است که می تواند انگیزه حضور همه فارغ‌التحصیلان رشته های پزشکی برای حضور در مناطق محروم را افزایش دهد؛ به عنوان مثال لحاظ کردن یک سال خدمت به جای 3 تا 5 سال، می تواند همه دانش آموختگان را برای انجام تعهد خدمتی، متقاعد سازد.
 
 
 
   تبعیض و ناعدالتی به جای ایجاد انگیزه
دکتر محمد جهانگیری معاون سابق سازمان نظام پزشکی کشور هم در این باره می گوید: معتقدم این گونه مصوبات به جای افزایش انگیزه خدمت در جامعه پزشکی، باعث تبعیض و ناعدالتی می شود، چرا که طبیعتا فقط برخی که توان مالی مناسبی دارند تعهد خدمتی خود را خواهند خرید. وی می افزاید: قطعا دانشجویانی که از خدمات رایگان آموزشی پزشکی استفاده می کنند، باید به تامین نیازهای جامعه هم کمک کنند و اگر قرار باشد تعهد خدمت وجود نداشته باشد، مشکلات حوزه سلامت بیشتر خواهد شد؛ اما پزشکان هم باید برای مشارکت در انجام این مسئولیت اجتماعی احساس عدالت کنند.