روزنامه‌نگاری جرم نیست

نامه انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران به رییس عدلیه
گفتنی است به ‌دنبال بیانیه وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه که در آن اتهاماتی نسبت به نیلوفر حامدی و الهه محمدی دو تن از روزنامه‌نگاران ایران نسبت داده شد، انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران نامه‌ای به ریاست قوه قضاییه نوشت. متن این نامه به این شرح است: «ریاست محترم قوه قضاییه، احتراما همانگونه که استحضار دارید روز گذشته در بیانیه‌ای که با امضای وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه صادر شد، در خصوص دو نفر از همکاران ما خانم‌ها الهه محمدی و نیلوفر حامدی که بیش از یک ماه است در بازداشت به سر می‌برند نسبت‌هایی داده شده است که غیر از اینکه مغایر با اصول حرفه روزنامه‌نگاری است، متضمن نقض حقوق متهمان در مرحله تحقیقات مقدماتی نیز هست. بنا به اطلاعات موجود دو روزنامه‌نگار فوق هم اینک تحت تحقیقات مقدماتی قرار دارند. اقتضای دادرسی منصفانه این است که تحقیقات به شکل بی‌طرفانه انجام شده و از انتشار نکاتی که قطع نظر از درستی و نادرستی آنها ممکن است به زیان متهم تلقی گردد اکیدا خودداری شود. متاسفانه مشاهده می‌کنیم در این بیانیه نه تنها این اصل رعایت نشده است بلکه حتی به شکلی قضاوت و حکم نهایی نیز به جامعه القا می‌شود و این مغایر با دادرسی عادلانه است. نکته مهم‌تر آن فعلی که به عنوان مستند اتهامی ذکر کرده‌اند دقیقا انجام وظیفه حرفه‌ای و عادی آنان است و هر روز در حال اجرایش هستند و برای روزنامه‌نگار فرقی میان انداختن عکس یا تهیه گزارش از مرگ یک نفر یا یک تصادف وجود ندارد آنچه که در پی انتشار خبر می‌آید مربوط به عوامل اجتماعی دیگر است.» این روزنامه‌نگاران تاکنون در بازداشت چندان از حقوق متهم بهره‌مند نبوده‌اند و این فرآیند ما را از سرنوشت پرونده قضایی آنان نگران ساخته است. لذا از جنابعالی به عنوان ریاست محترم دستگاه قضا خواهشمندیم:
۱- دستور فرمایند نسبت به تخلفی که در خصوص انتشار برخی مفاد پرونده صورت گرفته است رسیدگی عاجل صورت گیرد.
۲- حقوق متهمان از حیث ارتباط مستمر و موثر با وکیل رعایت شود.
۳- شرایطی تهیه شود تا متهمان در اسرع وقت از بازداشت آزاد شوند.
۴- ترتیبی مقرر فرمایند تا نمایندگان این انجمن با متهمان ملاقات کرده و از وضعیت عمومی آنان اطلاع حاصل شود. از توجه و مساعدتی که مبذول می‌فرمایند سپاسگزاریم.
وظیفه روزنامه‌نگاری زیر تیغ
«غلامحسین کرباسچی» مدیرمسوول روزنامه «هم‌میهن» با اشاره به وظایف روزنامه‌نگاری گفت: افرادی که وارد شغل روزنامه‌نگاری می‌شوند، باید در انتقال خبر و تحلیل سرعت عمل داشته باشند. یکی از وظایف روزنامه‌نگاران راستی‌آزمایی و بیان حقیقت در حادثه رخ داده است. روزنامه‌نگاران باید در هر اتفاق و بحرانی از قبیل زلزله، ریزش ساختمان مانند متروپل، تجمعات، سیل، بیمارستان، زندان و در اصل هر نوع اتفاقی را به سرعت و دقیق بدون هیچ قضاوتی پوشش دهند. به نظرم هر خبرنگاری که در صحنه‌ای برای تهیه گزارش می‌رود، آموزش دیده است. به همه خبرنگاران در دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های رسانه‌ای آموزش می‌دهند و هر خبرنگاری تلاش می‌کند اولین خبر را بدهد، زیرا انتشار خبر، صحنه رقابت با سایر رسانه‌های دیگر است. وی افزود: از طرفی با محدودیت و تضعیف رسانه‌های داخلی، زمینه مراجعه افکار عمومی به رسانه‌های خارجی تقویت می‌شود. برخلاف تصورات هیچ‌گاه روزنامه‌نگاری تعطیل نمی‌شود، در هر صورت با چنین اقدام‌هایی خبرنگاران از تحرک و فعالیت کاری خودشان باز نمی‌مانند و کارشان را انجام می‌دهند. اما نکته مهم حفظ مرجعیت خبری رسانه‌های داخلی است. با تضعیف مرجعیت رسانه‌های داخلی بیشترین ضربه به امنیت کشور وارد می‌شود، زیرا وجود خبرنگاران داخلی با هر انگیزه سیاسی بهتر از تقویت رسانه‌های خارجی است. گزارش‌های خبرنگاران داخلی اگر مطابق با چارچوب قانون نباشد، قابل بررسی است اما در بیرون از مرزها نمی‌توان درخصوص خبر دروغ خبرنگاران، رسانه‌های خارجی را مورد بازخواست قرار داد. این صاحب‌نظر رسانه‌ای تصریح کرد: در این حال لازم است افکار عمومی را به سمت خبرهای داخلی سوق دهیم، البته آنان نیز باید از صحت خبر منتشر‌شده اطمینان داشته باشند. مردم باید خیالشان بابت انتشار واقعیت در رسانه داخلی راحت باشد. در غیر این صورت به دنبال واقعیت در رسانه‌های خارجی می‌گردند. کرباسچی درخصوص اطلاعیه اخیر نهادهای امنیتی و پیامدهای آن برای روزنامه‌نگاران بیان کرد: در واقع پیامدهای این امر را در میان روزنامه‌نگاران نمی‌دانم. اما نوع نگاه به رسانه و خبرنگاران نگاه ارتقاءبخشی نیست؛ زیرا تلقی کردن کار خبرنگاران به این شکل، به نفع جریان رسانه داخل کشور نیست. محتوای کامل متن را متوجه نشدم. تا آنجایی که به ما اطلاع دادند هیچ ارتباطی به مسائل روزنامه‌نگاری و خبرنگاری ندارد. اما آن چیزی هم که در اطلاعیه آمده، مربوط به همین فعالیت روزنامه‌نگاری و تهیه گزارش درباره ماجرای اخیر بوده است. حالا منتظر هستیم تا ببینیم مقام‌های قضایی چه قضاوت و مدارکی دارند. اما اینکه خبرگزاری یا روزنامه‌ای گزارشی را تهیه و منتشر می‌کند، بازتاب آن در رسانه‌های داخلی و حتی خارجی کاملا طبیعی است. بارها خبری در رسانه‌های رسمی دولت مانند ایرنا منتشر شد که توسط رسانه‌های خارجی بازنشر می‌شود. منبع بسیاری از تحلیل‌های رسانه‌های خارجی، خبرگزاری‌های رسمی کشور است. حال اینکه چطور درخصوص دو گزارش چنین سوءتفاهمی برداشت شده است. عجیب است. او ادامه داد: «الهه محمدی» تنها وظیفه روزنامه‌نگاری خود را انجام داده است. هنوز دلیل سوءتفاهم‌ها را نمی‌دانیم. این در حالی است که الهه محمدی به سقز رفت تا گزارشی برای روزنامه تهیه کند و مشابه آن گزارش نیز در خبرگزاری‌های فارس و دیگر خبرگزاری‌ها به تفصیل و با جزئیات بیشتر تهیه شده است. از لحاظ کاری چیزی که ما دیدیم، همین تهیه گزارش بود، اما غیر از این اگر موضوع دیگری است، باید اسناد و مدارک آن به دادگاه و مراجع قضایی ارائه شود. بعد از آن منتظر باشیم و ببینیم این ادعاهایی که مطرح شده به چه نتایجی خواهد رسید. بنابراین شخصا منتظر نظرات دستگاه قضایی هستم، زیرا دستگاه امنیتی به دلیل ملاحظاتی که دارد، سوءتفاهم‌هایی برای آنها ایجاد می‌شود یا برخی اطلاعات اشتباهی به آنها می‌دهند. در هر صورت اتکای ما به دستگاه قضایی است. امیدواریم دستگاه قضایی در خصوص روزنامه‌نگاران بازداشتی بررسی عادلانه‌ای انجام دهد. اگر غیر از کار خبرنگاری و خبررسانی اتفاق دیگری رخ داده است، باید در چارچوب قانون و مدارک بررسی شود، چرا که روزنامه‌نگارانی که در ایران علی‌رغم تمام کمبود‌ها و فشارها فعالیت می‌کنند باید دلگرمی نسبت به قوه قضاییه داشته باشند. قوه قضاییه با قضاوت صحیح و رفع سوءبرداشت‌ها می‌تواند به تمامی روزنامه‌نگارها دلگرمی دهد. در هر صورت امیدوار هستیم دستگاه‌های قضایی که این موارد را بررسی می‌کنند و نظر نهایی می‌دهند، واقعیت مطلب را دریابند، قضاوت داشته باشند و نتیجه درست را اعلام کنند.
روزنامه‌نگاری جرم نیست
دکتر «کامبیز نوروزی» حقوقدان نیز با انتقاد از اینکه بیانیه صادرشده در مورد روزنامه‌نگاران بازداشتی فعلا نظر یک مرجع غیرقضایی است، به گفت: نهادهای تصمیم‌گیرنده در ایران باید با ساختار فعالیت روزنامه‌نگاری و خبرنگاری بیشتر آشنا شوند. اگر چه به نظرم می‌دانند شغل خبرنگاری دارای چه وظایف سنگینی است. وظیفه حرفه‌ای روزنامه‌نگاری این است که خودش را به سرعت به میدان خبر برساند و خبر را منتشر کند، اگر خبرنگاری برای سوژه مورد نظرش نیاز به عکس داشته باشد، باید بتواند به راحتی عکس تهیه کند. این رفتار طبیعی و ذات حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است و نمی‌تواند محل اتهام قرار گیرد. بنابراین اخبار و یا تصاویری که این روزنامه‌نگاران منتشر کردند اصولا جزو اخبار طبقه‌بندی و محرمانه نبوده است که قابلیت انتشار نداشته باشد. آن چیزی که از نظر حقوقی قابل استنباط است این است که مستندات قابل اعتنایی برای جرمی که به این روزنامه‌نگاران نسبت داده می‌شود، منتشر نشده است.
وی افزود: به نظرم در این میان سوءتفاهم و بدبینی‌هایی نسبت به خبرنگاران وجود دارد که منجر به فشارهایی به آنها می‌شود. به همین دلیل بسیاری از روزنامه‌نگاران نمی‌توانند به صورت حرفه‌ای فعالیت کنند. همین امر به فضای رسانه‌ای داخلی آسیب وارد می‌کند، زیرا وقتی روزنامه‌نگار بنا به یک ماموریت حرفه‌ای از سوی موسسه رسانه‌ای خود اقدام به کسب خبر می‌کند، در واقع وظیفه حرفه‌ای و سازمانی خودش را انجام داده است؛ نمی‌شود به او خرده گرفت که چرا به میدان خبر رفته و خبرگیری کرده است. خبرنگار و هرکسی که در یک سازمان و یا مجموعه مطبوعاتی و غیرمطبوعاتی کار می‌کند نمی‌تواند از دستورات مسوول خودش سرپیچی کند. بنابراین نوع نگاه نهادهای تصمیم‌گیرنده نسبت به طبیعت روزنامه‌نگاری باید تغییر کند. این روزها جهان به سوی عصر اطلاعات آزاد پیش می‌رود. همچنین رقابت بین رسانه‌ها اعم از داخلی و خارجی بسیار است. اما رقابت بین رسانه‌های داخلی و رسانه‌های فارسی زبان خارجی به زیان فضای رسانه‌ای داخلی است و چنین موضوعی به صلاح کشور نیست.
این حقوقدان با اشاره به اینکه روزنامه‌نگاری جرم نیست اظهار کرد: برخلاف تصورات، روزنامه‌نگاری جرم نیست، بلکه یک حرفه است. روزنامه‌نگاری یکی از مهم‌ترین حرفه‌های اجتماعی است. اما شیوه برخورد با روزنامه‌نگاران به شکلی است که انگار روزنامه‌نگاران خلافی انجام می‌دهند. بنابراین حرفه روزنامه‌نگاری نه تنها جرم نیست بلکه یکی از مهم‌ترین مشاغل اجتماعی است.
او ادامه داد: هر اتهامی که به فردی وارد می‌شود، دارای چند شرط است؛ یکی از آنها جرم‌انگاری آن رفتار در قانون است. دوم، رکن مادی آن جرم محقق شده باشد. سوم، آن فرد آگاهانه مرتکب آن عمل شده باشد. براساس تجربه‌های ما در تمام این سال‌ها، در بسیاری از موارد این ارکان محقق نشده و اتهامات فاقد مستندهای قانونی و کافی بوده است.
رسالت خبری خود را انجام داده‌ایم
در همین راستا مهدی رحمانیان مدیرمسوول روزنامه شرق نیز درباره بیانیه مشترک نهاد‌های امنیتی کشور و اتهام جاسوسی و آموزش نیلوفر حامدی (خبرنگار شرق) در خارج از کشور به نیت اغتشاش به گفت: اینها خبرنگار هستند و کار خبری خود را کرده‌اند. می‌گویند این خبرنگاران توسط بیگانگان آموزش دیده‌اند که بروند خبر تهیه کنند! خب چرا بیگانگان آنها را آموزش بدهند؟
وی در پاسخ به این پرسش که نیلوفر حامدی برای انتشار خبر و گزارش سقز با شما هماهنگ بوده است، اظهار کرد: هر چه درباره او می‌گویند دروغ است. ایشان اولین بار عکس مهسا امینی را منتشر نکرده و قبل از او عکس‌هایی منتشر شده بود. نیلوفر از ابتدا تا انتهای این موضوع با من هماهنگ بود. انتشار عکس و خبر توسط خبرنگار و نشریه ما کار درستی بوده و رسالت خبری خود را انجام داده‌ایم. مدیرمسوول موسسه خبری شرق درباره ادعایی مبنی بر اینکه این خبرنگاران در خارج از کشور آموزش دیده‌اند، گفت: مگر برای آموختن کار خبر حتما باید به خارج بروند؟ در همین کشور هم امکانات آموزشی فراوان است.
مهدی رحمانیان اضافه کرد: در عجبم چگونه دو جریان مهم امنیتی کشور وقت خود را صرف اینگونه مطالب می‌کنند.
گفتنی است در تهیه این گزارش کوشیدیم از نظرات کارشناسان بیشتری در حوزه رسانه بهره‌مند شویم اما متاسفانه بسیاری از صاحب نظران و حتی پیشکسوتان رسانه از گفت‌وگو با ما سرباز زدند. دلیل این رفتار از سوی آنان، برخی پیامدهای احتمالی بود که ممکن است دامنگیرشان شود. در واقع همین نگرانی از اظهارنظر، یکی از مواردی است که سبب می‌شود تفسیر یا تحلیل در این باره به سمت منابع خارجی کشیده شود و آنان همان‌گونه تفسیر و تحلیل کنند که دلخواه‌شان است.

انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران:
روزنامه‌نگاری را ممنوع کنید
انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران، در واکنش به بیانیه دو نهاد اطلاعاتی که در آن اتهاماتی به الهه محمدی و نیلوفر حامدی نسبت داده شده بود، بیانیه‌ای صادر کرد.
متن این بیانیه به این شرح است:
بیانیه مشترک دو نهاد اصلی اطلاعاتی کشور درباره تحلیل رویدادهای اخیر، مضمونی نداشت جز اینکه باید روزنامه‌نگاری را جرم و ممنوع اعلام کرد، زیرا فعالیت عادی دو نفر از همکاران ما در انجام وظیفه حرفه‌ای را مصداق اتهامی قرار داده‌اند که به معنای پایان کار روزنامه‌نگاری است. دو فعالیت خبری مورد اشاره نهاد‌های اطلاعاتی، جزو ابتدایی‌ترین و بدیهی‌ترین وظایف روزنامه‌نگاری محسوب می‌شود، این در حالی است که یکی از ریشه‌های مشکلات کشور، فقدان یا خطیر بودن انجام همین فعالیت‌های خبری است. آنچه را این بیانیه درد دانسته، در واقع درمان رسانه‌های داخلی است. به علت فقدان همین فعالیت است که مرجعیت رسانه‌ای از داخل به خارج از کشور منتقل شده و امروز با چنین وضعی مواجه‌اید، به‌طوری که اگر تمام روز خود را صرف تکذیب اخباری کنید که غلط و دروغ می‌پندارید، باز هم وقت کم می‌آورید، چون رسانه نداریم. از این رو، برخورد با فعالیت ابتدایی دو خانم روزنامه‌نگار حرفه‌ای، ناشی از عصبانیتی است که نسبت به رسانه‌های برون‌مرزی وجود دارد و ضرورت دانستن این نکته که مقابله با آن رسانه‌ها، اتفاقا به رسمیت شناختن و احترام و دفاع از حرفه‌ روزنامه‌نگاری است.
انتقام از برنامه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان خارج ایران را از روزنامه‌نگاران زحمتکش و خدمتگزار مردم نمی‌گیرند. این نه قانونی است، نه اخلاقی و نه حتی مفید و تاثیرگذار. این اتهام که همکاران ما برای آموزش بدیهیات و اصول اولیه روزنامه‌نگاری به خارج از ایران رفته و در کلاس‌های روزنامه‌نگاری شرکت کرده‌اند، فارغ از صحت و سقم اصل وجودی چنین برنامه‌هایی، توهین به شعور مخاطب و جامعه روزنامه‌نگاری محسوب می‌شود؛ آن هم دو روزنامه‌نگاری که از حرفه‌ای‌ترین روزنامه‌نگاران کشور هستند. بیانیه دو نهاد اطلاعاتی به معنای آن است که همه ما روزنامه‌نگاران متهم و حتی مجرم هستیم و از آن مهم‌تر اینکه، حرفه روزنامه‌نگاری را در داخل کشور منتفی تلقی می‌کنند. از این‌رو معتقدیم باید مجموعه نهادهای مدنی و صنفی مرتبط با رسانه و روزنامه‌نگاری در این مورد چاره‌اندیشی کنند و اعتراض خود را به این رویکرد ویرانگر که ریشه تضعیف نهاد رسانه و فرستادن مرجعیت رسانه‌ای به خارج از مرزها را دربر دارد ابراز کنند. متاسفانه رویکرد اطلاعاتی مزبور درد خود را از جایی می‌داند که در واقع درمان و چاره بیماری کشور است. انجمن صنفی روزنامه‌‌نگاران استان تهران، این رویکرد امنیتی را نسبت به حرفه‌ روزنامه‌نگاری نه تنها غیرقانونی و در تقابل با آزادی قانونی می‌داند، بلکه آن را عامل اصلی یا دست‌کم یکی از عوامل بحران‌زای جامعه ایران محسوب می‌کند. ضمن آنکه شکست‌ آن از پیش قابل مشاهده است. همچنین معتقدیم براساس آنچه در اطلاعیه مزبور آمده‌، اقدامات دو‌ همکار حرفه‌ای ما خانم‌ها الهه محمدی و نیلوفر حامدی جزو وظایف ‌اصلی هر روزنامه‌‌نگاری است. مگر قرار بر این بوده که تصویری از خانم مهسا امینی یا خبر مراسم آن مرحومه منتشر نشود که آنان خلاف آن عمل کرده باشند؟ این حق آنان و از آن مهم‌تر وظیفه حرفه‌ای‌شان بوده است، ضمن اینکه مدیران رسانه‌ای آنان نیز در جریان ماموریت‌ کاری آنها بوده‌اند.
با توجه به جمیع جهات، انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران معتقد است که ایرادات حقوقی گوناگونی از نظر شکلی و ماهوی در مورد اتهامات وارده به اقدامات حرفه‌ای دو همکار خبرنگار و نیز رویکرد نهاد‌های اطلاعاتی به حرفه روزنامه‌نگاری وجود دارد که این موارد نیز طی نامه‌ای جداگانه‌ به اطلاع ریاست محترم قوه قضاییه خواهد رسید. جهان صنعت