شفاآنلاین-هدف اصلی ارایه خدمات پزشکی و سلامت، افزایش امید به سلامتی و تندرستی در جامعه است؛ رویکردی که نیازمند برقراری رابطه نزدیک و مشاوره محور میان پزشکان و بیماران و به نوعی بومی سازی محدوده ی عملکرد پزشکان در قالب طرح پزشک خانواده است.
به گزارش شفا آنلاین،نزدیک به یک دهه است که بحث و چالش در وزارت بهداشت و درمان برای اجرای طرح
پزشک خانواده در کشور ما آغاز شده است، اما کمتر دیده می شود که مسوولان
یا مردم شناخت درستی از مزایای پیاده سازی این طرح در کشور داشته باشند.
حذف مشکلات در خصوص مسایل مالی میان بیمار و پزشک، اقدامات پیشگیرانه در برابر بیماری، کاهش هزینه های بی رویه و ایجاد نظام ارجاع به سطح های بالاتر همچون پزشکان متخصص و بستری در بیمارستان ها، نمونه هایی از فایده های پذیرش و اجرای این برنامه در نظام سلامت است.
تجربه ی پزشک خانواده در غرب در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم و زمانی که مسایل بهداشتی، مرگ و میر و شیوع بسیاری از بیماری ها گریبانگیر جوامع شده بود، آغاز شد. از طرف دیگر طرح مساله ی تخصص و فوق تخصص در مراتب پزشکی، گرایش مردم به پزشکان عمومی را تحت الشعاع قرار داد و به این ترتیب مساله ی اشتغال و انزوای آنان نیز به یکی از مشکلات نظام های پزشکی-سلامت کشورها تبدیل شد.
بدیهی است که ایجاد و گسترش ارتباط با بیماران زمینه ی مناسبی را برای ارایه ی خدمات و پاسخگویی به نیازهای سلامتی-بهداشتی جامعه بر مبنای مهارت و دانش روز فراهم می آورد؛ محوریت پزشکان خانواده در نظام سلامت، کنترل هزینه های ناشی از خدمات تکراری، افزایش توجه به بیمار و حس مسوولیت پذیری پزشک در قبال وی، امکان پیگیری خدمات ارایه شده به بیمار، تشکیل پرونده ی سلامتی برای همه ی مردم، افزایش امکان کنترل کیفیت خدمات، ایجاد انضباط مالی و حرکت هدایت شده ی بیمار در فرایند درمان را فراهم می آورد.
*** ویژگی مشترک نظام پزشک خانواده در کشورهای مختلف
در اصول و چارچوب های قانونی برنامه ی پزشک خانواده در کشورهای مختلف، شباهت ها و تفاوت های زیادی دیده می شود؛ اما به طور کلی می توان تعریفی مشترک برای همه ی آنها ارایه داد.
«میشاییل اشپالک» کارشناس پزشکی وزارت سلامت اتریش در بخش مدیریت کیفیت و اقتصاد سلامت این وزارتخانه، عملکرد دقیق این شکل از سازماندهی نظام سلامت را این چنین تعریف می کند: طرح پزشک خانواده عبارت است از نظام سلامتی که در آن پزشکان در مرحله ی نخست مراقبت ها و خدمات پزشکی، وظیفه ی هدایت بیماران و فراهم آوردن امکان دستیابی مستقیم و بلادرنگ آنها به مرحله های دوم و سوم درمان را بر عهده دارند.
در کشورهای مختلف شکل های مختلفی از این نظام وجود دارد، اما اشپالک در گزارشی که برای وزارت سلامت اتریش درتوجیه پیاده سازی نظام پزشک خانواده در این کشور تنظیم کرده است، دو شاخصه ی مشترک در بین اشکال این نظام در کشورها را «آموزش و جهت دهی بیماران» و «عملکرد دروازه بانی پزشکان خانواده» عنوان کرده است.
در زمینه ی خدمات آموزشی-راهبردی بیماران، بیمه شدگان بر اساس محل زندگی خود می توانند در حوزه ی خدمت رسانی یک پزشک خانواده قرار گیرند یا امکان انتخاب یک پزشک از فهرست پزشکان خانواده ی قابل دسترسی در یک منطقه را در اختیار دارند. تغییر دادن پزشک خانواده تنها پس از گذشت یک بازه ی زمانی مشخص و تنها با درخواست کتبی امکان پذیر خواهد بود. پزشک خانواده ی انتخاب شده نخستین مخاطب در بهره گیری از نظام سلامت است و همه ی اعمال، جریان درمان و پرونده های پزشکی بیمار را بررسی و در مسیر تشخیص داده شده هدایت می کند.
بر اساس این گزارش نیز، منظور از عملکرد دروازه بانی پزشک خانواده این است که وی در آن واحد تا حد امکان تعداد زیادی از موارد بیماری و پرونده های پزشکی بیماران را مورد بررسی قرار می دهد. تنها بیماران صعب العلاج یا بیمارانی که به روش های خاص تشخیصی-درمانی نیاز دارند، در مرحله ی دوم درمان به پزشک متخصص یا در مرحله ی سوم به بیمارستان ارجاع داده می شوند. بهره گیری مستقیم از مراقبت های تخصصی یا بستری در بیمارستان، بدون ارجاع به پزشک خانواده تنها در موارد اورژانسی یا با پرداخت آزاد (از جیب خود بیمار) امکان پذیر خواهد بود.
*** مزایای بکارگیری نظام پزشک خانواده
اگر چه برخی از کشورهای پیشرو در نظام پزشک خانواده چندان توفیقی برای به جریان انداختن آن حاصل نکرده اند، اما می توان ادعا کرد که دلایل خوبی برای پیاده کردن این نظام در کشور ما وجود دارد. در ادامه به نمونه یی از مزایای به کارگیری این نظام اشاره خواهد شد.
«اولا کراوزه» دانشجوی رشته ی سلامت عمومی دانشگاه «برمن» آلمان، در رساله ی دکتری خود با عنوان «مدل های پزشک خانواده در آلمان؛ از آرزو تا واقعیت» به بررسی همه جانبه ی مزایا و معایب این نظام می پردازد.
در این رساله می خوانیم: خدمات طولانی مدت از طریق پزشک خانواده مبتنی بر اعتماد دوجانبه بین پزشک و بیمار است؛ پزشک خانواده بیماران خود را به خوبی می شناسد و از این جهت می تواند به شکلی همه جانبه (از لحاظ بیولوژیکی، فیزیکی و روانی) آنها را مورد معاینه و درمان قرار دهد. از سوی دیگر بیمارانی که اعتماد بیشتری به پزشک خود دارند آمادگی بیشتری برای پیروی و دنبال کردن توصیه های پزشکی و مصرف داروهای تجویز شده دارند. مشکلات و مسایلی همچون تشخیص بی اساس، تشخیص های اضافی یا چند تشخیصی (Doctor shopping/double doctoring) نیز اتفاق نمی افتد.
در این نظام، بیماران معمولا با پزشک خانواده ی خود که شناخت طولانی مدت از وی دارند، سریعتر و بهتر تبادل اطلاعات و پرسش و پاسخ دارند و نگرانی ها و مشکلات خود را در میان می گذارند. پزشک خانواده نیز با توجه به درآمد تضمین شده و کافی (حاصل از برداشت درصد پرداختی بیماران ثبت شده به نام او از بیمه های درمانی) می تواند زمان بیشتری را برای گفت و گوی مشاوره یی با تک تک بیماران اختصاص دهد. با تشخیص نیاز بیماران به درمان های تخصصی از سوی پزشک خانواده، زمان انتظار پزشکان متخصص در مطب ها نیز برای ویزیت کاهش پیدا می کند.
افزون بر این، زمان انتظار برای انجام عمل های جراحی گزینشی در بیمارستان ها نیز کاهش می یابد؛ به عنوان نمونه در کشور اتریش که از نظام پزشک خانواده برخوردار نیست، میزان پذیرش بیمار در بیمارستان ها 28 درصد است که بالاترین میزان در سطح اتحادیه اروپا است. این میزان در هلند و دانمارک که این نظام وجود دارد، به ترتیب 8.8 درصد و 17.8 درصد است.
پزشک خانواده بیش از یک پزشک غریب و ناآشنا می تواند بیماران خود را به داشتن سبک زندگی سالم ترغیب کند؛ به این ترتیب با اجرای این طرح، تمایل به شرکت در معاینات غربالگری و برنامه های واکسیناسیون افزایش پیدا می کند. با اتخاذ اقدامات پیشگیرانه از سوی پزشکان خانواده در برابر انواع بیماری ها، بیماران بیشتری سالم مانده و پزشکان نیز، فشار کار کمتری خواهند داشت؛ این در حالی است که حقوق دریافتی آنان با توجه به درصد پرداختی بیماران به بیمه های درمانی بدون تغییر خواهد ماند و کسر نخواهد شد.
آموزش و هدایت بیماران این امکان را ایجاد می کند که جریان درمان بر اساس تازه ترین یافته های علمی و با به کارگیری خط مشی و برنامه ی مدیریت بیماری (Program Disease Management) انجام گیرد. از این منظر، از خواسته های نادرست بیمار، منافع بخش دارو و امکان ایجاد بازار سیاه در این بخش و اتلاف وقت و هزینه برای پزشکان متخصص و بیمارستان ها (به ترتیب در مرحله های دوم و سوم درمان) که می تواند به ضرر بیمه های تامین اجتماعی منجر شود، جلوگیری به عمل خواهد آمد.
در همه ی خدمات پزشکی (تشخیص و درمان) خطر عوارض جانبی و پیچیدگی هایی همچون آسیب های شدید تا مرگ بویژه در بخش بستری (همچون خطاهای دارویی، عفونت های بیمارستانی، اشتباه گرفتن بیمار، عوارض پس از عمل و غیره) وجود دارد. این آسیب ها بویژه زمانی جدی خواهند بود که برای درمان به صورت بستری اساسا نشانه یی وجود نداشته باشد. یک پزشک خانواده با عملکرد دروازه بانی می تواند در جلوگیری از چنین اتفاقات و مواردی موثر باشد.
نظام پزشک خانواده همچنین در کاهش هزینه ها نقش موثری دارد. در نظام پزشک خانواده بیشتر بیماران از سوی پزشکان عمومی و در مطب معاینه و درمان می شوند که از نظر مالی به صرفه تر است. در دانمارک و انگلیس به ترتیب 90 درصد و 88 درصد از بیماران به وسیله ی پزشک خانواده درمان می شوند. این میزان در اتریش تنها حدود 50 درصد است. حذف معاینه های اضافی، هزینه ی ویزیت پزشک متخصص و بیش از هر چیز پذیرش در بیمارستان ها باعث کاهش چشمگیر در هزینه ها می شود. به این ترتیب هزینه ها در نظام سلامت هلند در سال 2010 تا 12 درصد کمتر از نظام سلامت در اتریش بود؛ این به معنای صرفه جویی 3140 میلیون یورو در سال است.
پاداش پزشکان با درصد حاصل از پرداخت بیماران به بیمه- بدون قایل شدن تفاوت براساس ساختار اجتماعی و تراکم جمعتی منطقه- درآمد خوبی را برای همه ی پزشکان خانواده تضمین می کند. از طرف دیگر، بیمه نیز قادر است محرکه های هدفمندی را برای تامین مناطق حاشیه یی و از نظر اجتماعی در معرض آسیب را فراهم آورد.
*** معایب نظام پزشک خانواده
اگرچه بکارگیری و پیاده سازی طرح پزشک خانواده نیازمند صرف هزینه در بخش های مختلف نظام سلامت است، اما تجربه نشان داده است که مزایای اجرای آن همچون تقویت پزشکی پیشگیرانه و جلوگیری از آسیب های ناشی از درمان های اضافی، وزن و اهمیت بیشتری دارد.
«یورگن وازم»، «اشتفان گرس» و «فرانتس هسل» پژوهشگران دانشگاه «دوئیسبورگ-اسن» آلمان در پروتکل مباحث خود در گروه علوم اقتصادی این دانشگاه نمونه هایی از معایب پزشک خانواده را برشمرده اند؛ بر اساس مطالعات آنها، در این نظام امکان انتخاب آزادانه ی پزشک عمومی، پزشک متخصص و بیمارستان براساس علاقه و صلاحدید بیماران وجود نخواهد داشت. معایبی همچون هزینه های بالای ناشی از پیاده کردن این نظام و پیچیدگی های احتمالی ناشی از درمان بیش از حد در ارایه ی این خدمات وجود دارد.
پزشکان خانواده برای درک بهتر وظایف تعریف شده برای شغل خود، به آموزش های منسجم و ایجاد آمادگی های هدفمند نیاز دارند. به این ترتیب برگزاری دوره های آموزشی تجربی چندساله و پیوسته با تامین بودجه از صندوق های مالی ادامه ی تحصیل، ضروری است. البته باید گفت که هزینه های ناشی از این آموزش به مراتب کمتر از صرفه جویی های احتمالی در نظام پزشک خانواده است.
برای تضمین صورت گرفتن نخستین ویزیت بیمار از سوی پزشک خانواده نیاز است که مراقبت های پزشکی اولیه در جامعه توسعه یابد؛ این در پاره یی از موارد پزشک خانواده در هر ساعتی از شبانه روز در دسترس بیمار نیست. در چنین مواردی مردم ناگزیر هستند برای معالجه در ساعات پایانی شب و در روزهای آخر هفته (به علت نبود گزینه های دیگر) به سراغ مراکز درمانی گران قیمت بروند. البته در بسیاری از کشورها با نظام پزشک خانواده برای حل این مشکل، مطب های گروهی که در آن سه تا پنج پزشک به صورت 24 ساعته به بیماران خدمات ارایه کنند، راه اندازی می شود. در منطقه های حاشیه یی و غیرمرکزی پزشکان می توانند به یکدیگر پیوسته و هر کدام از آنها خارج از ساعات کاری مطب ها، حوزه ی درمانی مشترک خود را پوشش دهند.
امروزه شاخص میزان «امید به زندگی بدون از کارافتادگی» (یا امید به سلامتی) در سطح بین المللی برای ارزیابی قابلیت و توانمندی نظام های سلامت درنظر گرفته می شود. این شاخص متفاوت ازشاخص قدیمی «امید به زندگی» است. امید به زندگی تنها نشان دهنده ی تعداد سال هایی است که افراد جامعه فارغ از کیفیت زندگی عمر می کنند، اما شاخص تازه ی امید به سلامتی بیان کننده ی این است که انسان ها به طور متوسط چند سال، سالم و بدون از کارافتادگی زندگی می کنند.
در حالی که انتظار می رود شاخص امید به سلامتی در کشورهای برخوردار از طرح پزشک خانواده بیشتر باشد، اما نتایج تحقیقات یاد شده خلاف این را نشان می دهد. در مقایسه ی میان کشورها، شاخص امید به سلامتی در چهار کشور با نظام پزشک خانواده پایین تر از کشورهای بدون نظام پزشک خانواده بوده است. البته کارشناسان بر این باورند که متغیرهای زیادی می توانند در آفرینش این نسبت عکس تاثیرگذار باشند؛ متغیرهایی که فضا را برای گمانه زنی باز می گذارد. از دید کارشناسان شاید عوامل جغرافیایی ( واقع شدن در شمال یا جنوب)، فرهنگی (کاتولیک یا پروتستان) یا ژنتیکی (ژرمنی یا رومانیایی) در اروپا روی شاخص امید به سلامتی تاثیرگذار باشند.
*** آیا طرح پزشک خانواده کارآمد است؟
بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت در بین 15کشور اتحادیه اروپا (پیش از 2004)، دانمارک، فنلاند، یونان، ایرلند، ایتالیا، هلند، پرتغال، سوئد، اسپانیا و انگلیس از نظام پزشک خانواده برخوردار بودند. در برابر، در بلژیک، آلمان، فرانسه و اتریش بیماران می توانستند به طور آزادانه پزشک خود را انتخاب کنند.
مقایسه ی هزینه های درمان در کشورهای عضو اتحادیه ی اروپا نشان می دهد که هزینه ها در نظامی پیچیده مانند نظام سلامت به مجموعه یی از عامل های قابل هدایت (مانند تعداد بیمارستان ها، تراکم پزشکان، حقوق، رفتار سلامتی و غیره) و عامل های غیرقابل هدایت مانند (وضعیت سلامتی، تفاوت های ژنتیکی، اقلیم و غیره) بستگی دارد. با این وجود به نظر می رسد که هزینه های بخش سلامت در کشورهایی که از نظام پزشک خانواده برخوردار هستند، کمتر از کشورهای دیگر است.
با ملاحظه و قیاس ارتقای شاخص امید به سلامتی (خروجی نظام سلامت) و هزینه های درمان (ورودی نظام سلامت) می توان به «مخارج سلامتی سرانه و سالهای تندرستی در زندگی» دست یافت. این پارامتر بیانگر کارآمدی نظام سلامت در یک کشور است.
معیار مهم دیگر برای کیفیت سنجی نظام سلامت «رضایت شهروندان» است. پرسشی که اینجا مطرح می شود این است که آیا بیماران در نظام سلامت با پزشک خانواده به علت نبود آزادی در انتخاب پزشک رضایت کمتری دارند؟
آمار موسسه ی تحقیقاتی «یوروبارومتر» نشان می دهند که در مجموع نسبت میزان رضایت با مخارج سلامتی به صورت خطی افزایش پیدا می کند؛ علت این است که با هزینه های بالاتر استاندارهای درمان بالاتر، نهادهای پزشکی بهتر و پرسنل کاردان تر و با انگیزه تر و ... فراهم آورده خواهد شد.
*** جمع بندی
مهمترین مزیت نظام پزشک خانواده افزایش کیفیت خدمات و کاهش هزینه ها در نظام سلامت است. هدف از اجرای این طرح، دستیابی به مناسبترین شیوه ی ارایه ی خدمات سلامت و قابلیت دسترسی و حداکثر استفاده از منابع در دسترس است. به این ترتیب بالاترین استاندارد سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برای بیماران ایجاد و بهترین پاسخگویی به نیازهای پزشکی آنها صورت می گیرد. اجرای این طرح نیازمند همکاری بین بخشهای مختلف، مشارکت مردمی و استفاده از علم و فن آوری روز است.
ایرنا
حذف مشکلات در خصوص مسایل مالی میان بیمار و پزشک، اقدامات پیشگیرانه در برابر بیماری، کاهش هزینه های بی رویه و ایجاد نظام ارجاع به سطح های بالاتر همچون پزشکان متخصص و بستری در بیمارستان ها، نمونه هایی از فایده های پذیرش و اجرای این برنامه در نظام سلامت است.
تجربه ی پزشک خانواده در غرب در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم و زمانی که مسایل بهداشتی، مرگ و میر و شیوع بسیاری از بیماری ها گریبانگیر جوامع شده بود، آغاز شد. از طرف دیگر طرح مساله ی تخصص و فوق تخصص در مراتب پزشکی، گرایش مردم به پزشکان عمومی را تحت الشعاع قرار داد و به این ترتیب مساله ی اشتغال و انزوای آنان نیز به یکی از مشکلات نظام های پزشکی-سلامت کشورها تبدیل شد.
بدیهی است که ایجاد و گسترش ارتباط با بیماران زمینه ی مناسبی را برای ارایه ی خدمات و پاسخگویی به نیازهای سلامتی-بهداشتی جامعه بر مبنای مهارت و دانش روز فراهم می آورد؛ محوریت پزشکان خانواده در نظام سلامت، کنترل هزینه های ناشی از خدمات تکراری، افزایش توجه به بیمار و حس مسوولیت پذیری پزشک در قبال وی، امکان پیگیری خدمات ارایه شده به بیمار، تشکیل پرونده ی سلامتی برای همه ی مردم، افزایش امکان کنترل کیفیت خدمات، ایجاد انضباط مالی و حرکت هدایت شده ی بیمار در فرایند درمان را فراهم می آورد.
*** ویژگی مشترک نظام پزشک خانواده در کشورهای مختلف
در اصول و چارچوب های قانونی برنامه ی پزشک خانواده در کشورهای مختلف، شباهت ها و تفاوت های زیادی دیده می شود؛ اما به طور کلی می توان تعریفی مشترک برای همه ی آنها ارایه داد.
«میشاییل اشپالک» کارشناس پزشکی وزارت سلامت اتریش در بخش مدیریت کیفیت و اقتصاد سلامت این وزارتخانه، عملکرد دقیق این شکل از سازماندهی نظام سلامت را این چنین تعریف می کند: طرح پزشک خانواده عبارت است از نظام سلامتی که در آن پزشکان در مرحله ی نخست مراقبت ها و خدمات پزشکی، وظیفه ی هدایت بیماران و فراهم آوردن امکان دستیابی مستقیم و بلادرنگ آنها به مرحله های دوم و سوم درمان را بر عهده دارند.
در کشورهای مختلف شکل های مختلفی از این نظام وجود دارد، اما اشپالک در گزارشی که برای وزارت سلامت اتریش درتوجیه پیاده سازی نظام پزشک خانواده در این کشور تنظیم کرده است، دو شاخصه ی مشترک در بین اشکال این نظام در کشورها را «آموزش و جهت دهی بیماران» و «عملکرد دروازه بانی پزشکان خانواده» عنوان کرده است.
در زمینه ی خدمات آموزشی-راهبردی بیماران، بیمه شدگان بر اساس محل زندگی خود می توانند در حوزه ی خدمت رسانی یک پزشک خانواده قرار گیرند یا امکان انتخاب یک پزشک از فهرست پزشکان خانواده ی قابل دسترسی در یک منطقه را در اختیار دارند. تغییر دادن پزشک خانواده تنها پس از گذشت یک بازه ی زمانی مشخص و تنها با درخواست کتبی امکان پذیر خواهد بود. پزشک خانواده ی انتخاب شده نخستین مخاطب در بهره گیری از نظام سلامت است و همه ی اعمال، جریان درمان و پرونده های پزشکی بیمار را بررسی و در مسیر تشخیص داده شده هدایت می کند.
بر اساس این گزارش نیز، منظور از عملکرد دروازه بانی پزشک خانواده این است که وی در آن واحد تا حد امکان تعداد زیادی از موارد بیماری و پرونده های پزشکی بیماران را مورد بررسی قرار می دهد. تنها بیماران صعب العلاج یا بیمارانی که به روش های خاص تشخیصی-درمانی نیاز دارند، در مرحله ی دوم درمان به پزشک متخصص یا در مرحله ی سوم به بیمارستان ارجاع داده می شوند. بهره گیری مستقیم از مراقبت های تخصصی یا بستری در بیمارستان، بدون ارجاع به پزشک خانواده تنها در موارد اورژانسی یا با پرداخت آزاد (از جیب خود بیمار) امکان پذیر خواهد بود.
*** مزایای بکارگیری نظام پزشک خانواده
اگر چه برخی از کشورهای پیشرو در نظام پزشک خانواده چندان توفیقی برای به جریان انداختن آن حاصل نکرده اند، اما می توان ادعا کرد که دلایل خوبی برای پیاده کردن این نظام در کشور ما وجود دارد. در ادامه به نمونه یی از مزایای به کارگیری این نظام اشاره خواهد شد.
«اولا کراوزه» دانشجوی رشته ی سلامت عمومی دانشگاه «برمن» آلمان، در رساله ی دکتری خود با عنوان «مدل های پزشک خانواده در آلمان؛ از آرزو تا واقعیت» به بررسی همه جانبه ی مزایا و معایب این نظام می پردازد.
در این رساله می خوانیم: خدمات طولانی مدت از طریق پزشک خانواده مبتنی بر اعتماد دوجانبه بین پزشک و بیمار است؛ پزشک خانواده بیماران خود را به خوبی می شناسد و از این جهت می تواند به شکلی همه جانبه (از لحاظ بیولوژیکی، فیزیکی و روانی) آنها را مورد معاینه و درمان قرار دهد. از سوی دیگر بیمارانی که اعتماد بیشتری به پزشک خود دارند آمادگی بیشتری برای پیروی و دنبال کردن توصیه های پزشکی و مصرف داروهای تجویز شده دارند. مشکلات و مسایلی همچون تشخیص بی اساس، تشخیص های اضافی یا چند تشخیصی (Doctor shopping/double doctoring) نیز اتفاق نمی افتد.
در این نظام، بیماران معمولا با پزشک خانواده ی خود که شناخت طولانی مدت از وی دارند، سریعتر و بهتر تبادل اطلاعات و پرسش و پاسخ دارند و نگرانی ها و مشکلات خود را در میان می گذارند. پزشک خانواده نیز با توجه به درآمد تضمین شده و کافی (حاصل از برداشت درصد پرداختی بیماران ثبت شده به نام او از بیمه های درمانی) می تواند زمان بیشتری را برای گفت و گوی مشاوره یی با تک تک بیماران اختصاص دهد. با تشخیص نیاز بیماران به درمان های تخصصی از سوی پزشک خانواده، زمان انتظار پزشکان متخصص در مطب ها نیز برای ویزیت کاهش پیدا می کند.
افزون بر این، زمان انتظار برای انجام عمل های جراحی گزینشی در بیمارستان ها نیز کاهش می یابد؛ به عنوان نمونه در کشور اتریش که از نظام پزشک خانواده برخوردار نیست، میزان پذیرش بیمار در بیمارستان ها 28 درصد است که بالاترین میزان در سطح اتحادیه اروپا است. این میزان در هلند و دانمارک که این نظام وجود دارد، به ترتیب 8.8 درصد و 17.8 درصد است.
پزشک خانواده بیش از یک پزشک غریب و ناآشنا می تواند بیماران خود را به داشتن سبک زندگی سالم ترغیب کند؛ به این ترتیب با اجرای این طرح، تمایل به شرکت در معاینات غربالگری و برنامه های واکسیناسیون افزایش پیدا می کند. با اتخاذ اقدامات پیشگیرانه از سوی پزشکان خانواده در برابر انواع بیماری ها، بیماران بیشتری سالم مانده و پزشکان نیز، فشار کار کمتری خواهند داشت؛ این در حالی است که حقوق دریافتی آنان با توجه به درصد پرداختی بیماران به بیمه های درمانی بدون تغییر خواهد ماند و کسر نخواهد شد.
آموزش و هدایت بیماران این امکان را ایجاد می کند که جریان درمان بر اساس تازه ترین یافته های علمی و با به کارگیری خط مشی و برنامه ی مدیریت بیماری (Program Disease Management) انجام گیرد. از این منظر، از خواسته های نادرست بیمار، منافع بخش دارو و امکان ایجاد بازار سیاه در این بخش و اتلاف وقت و هزینه برای پزشکان متخصص و بیمارستان ها (به ترتیب در مرحله های دوم و سوم درمان) که می تواند به ضرر بیمه های تامین اجتماعی منجر شود، جلوگیری به عمل خواهد آمد.
در همه ی خدمات پزشکی (تشخیص و درمان) خطر عوارض جانبی و پیچیدگی هایی همچون آسیب های شدید تا مرگ بویژه در بخش بستری (همچون خطاهای دارویی، عفونت های بیمارستانی، اشتباه گرفتن بیمار، عوارض پس از عمل و غیره) وجود دارد. این آسیب ها بویژه زمانی جدی خواهند بود که برای درمان به صورت بستری اساسا نشانه یی وجود نداشته باشد. یک پزشک خانواده با عملکرد دروازه بانی می تواند در جلوگیری از چنین اتفاقات و مواردی موثر باشد.
نظام پزشک خانواده همچنین در کاهش هزینه ها نقش موثری دارد. در نظام پزشک خانواده بیشتر بیماران از سوی پزشکان عمومی و در مطب معاینه و درمان می شوند که از نظر مالی به صرفه تر است. در دانمارک و انگلیس به ترتیب 90 درصد و 88 درصد از بیماران به وسیله ی پزشک خانواده درمان می شوند. این میزان در اتریش تنها حدود 50 درصد است. حذف معاینه های اضافی، هزینه ی ویزیت پزشک متخصص و بیش از هر چیز پذیرش در بیمارستان ها باعث کاهش چشمگیر در هزینه ها می شود. به این ترتیب هزینه ها در نظام سلامت هلند در سال 2010 تا 12 درصد کمتر از نظام سلامت در اتریش بود؛ این به معنای صرفه جویی 3140 میلیون یورو در سال است.
پاداش پزشکان با درصد حاصل از پرداخت بیماران به بیمه- بدون قایل شدن تفاوت براساس ساختار اجتماعی و تراکم جمعتی منطقه- درآمد خوبی را برای همه ی پزشکان خانواده تضمین می کند. از طرف دیگر، بیمه نیز قادر است محرکه های هدفمندی را برای تامین مناطق حاشیه یی و از نظر اجتماعی در معرض آسیب را فراهم آورد.
*** معایب نظام پزشک خانواده
اگرچه بکارگیری و پیاده سازی طرح پزشک خانواده نیازمند صرف هزینه در بخش های مختلف نظام سلامت است، اما تجربه نشان داده است که مزایای اجرای آن همچون تقویت پزشکی پیشگیرانه و جلوگیری از آسیب های ناشی از درمان های اضافی، وزن و اهمیت بیشتری دارد.
«یورگن وازم»، «اشتفان گرس» و «فرانتس هسل» پژوهشگران دانشگاه «دوئیسبورگ-اسن» آلمان در پروتکل مباحث خود در گروه علوم اقتصادی این دانشگاه نمونه هایی از معایب پزشک خانواده را برشمرده اند؛ بر اساس مطالعات آنها، در این نظام امکان انتخاب آزادانه ی پزشک عمومی، پزشک متخصص و بیمارستان براساس علاقه و صلاحدید بیماران وجود نخواهد داشت. معایبی همچون هزینه های بالای ناشی از پیاده کردن این نظام و پیچیدگی های احتمالی ناشی از درمان بیش از حد در ارایه ی این خدمات وجود دارد.
پزشکان خانواده برای درک بهتر وظایف تعریف شده برای شغل خود، به آموزش های منسجم و ایجاد آمادگی های هدفمند نیاز دارند. به این ترتیب برگزاری دوره های آموزشی تجربی چندساله و پیوسته با تامین بودجه از صندوق های مالی ادامه ی تحصیل، ضروری است. البته باید گفت که هزینه های ناشی از این آموزش به مراتب کمتر از صرفه جویی های احتمالی در نظام پزشک خانواده است.
برای تضمین صورت گرفتن نخستین ویزیت بیمار از سوی پزشک خانواده نیاز است که مراقبت های پزشکی اولیه در جامعه توسعه یابد؛ این در پاره یی از موارد پزشک خانواده در هر ساعتی از شبانه روز در دسترس بیمار نیست. در چنین مواردی مردم ناگزیر هستند برای معالجه در ساعات پایانی شب و در روزهای آخر هفته (به علت نبود گزینه های دیگر) به سراغ مراکز درمانی گران قیمت بروند. البته در بسیاری از کشورها با نظام پزشک خانواده برای حل این مشکل، مطب های گروهی که در آن سه تا پنج پزشک به صورت 24 ساعته به بیماران خدمات ارایه کنند، راه اندازی می شود. در منطقه های حاشیه یی و غیرمرکزی پزشکان می توانند به یکدیگر پیوسته و هر کدام از آنها خارج از ساعات کاری مطب ها، حوزه ی درمانی مشترک خود را پوشش دهند.
امروزه شاخص میزان «امید به زندگی بدون از کارافتادگی» (یا امید به سلامتی) در سطح بین المللی برای ارزیابی قابلیت و توانمندی نظام های سلامت درنظر گرفته می شود. این شاخص متفاوت ازشاخص قدیمی «امید به زندگی» است. امید به زندگی تنها نشان دهنده ی تعداد سال هایی است که افراد جامعه فارغ از کیفیت زندگی عمر می کنند، اما شاخص تازه ی امید به سلامتی بیان کننده ی این است که انسان ها به طور متوسط چند سال، سالم و بدون از کارافتادگی زندگی می کنند.
در حالی که انتظار می رود شاخص امید به سلامتی در کشورهای برخوردار از طرح پزشک خانواده بیشتر باشد، اما نتایج تحقیقات یاد شده خلاف این را نشان می دهد. در مقایسه ی میان کشورها، شاخص امید به سلامتی در چهار کشور با نظام پزشک خانواده پایین تر از کشورهای بدون نظام پزشک خانواده بوده است. البته کارشناسان بر این باورند که متغیرهای زیادی می توانند در آفرینش این نسبت عکس تاثیرگذار باشند؛ متغیرهایی که فضا را برای گمانه زنی باز می گذارد. از دید کارشناسان شاید عوامل جغرافیایی ( واقع شدن در شمال یا جنوب)، فرهنگی (کاتولیک یا پروتستان) یا ژنتیکی (ژرمنی یا رومانیایی) در اروپا روی شاخص امید به سلامتی تاثیرگذار باشند.
*** آیا طرح پزشک خانواده کارآمد است؟
بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت در بین 15کشور اتحادیه اروپا (پیش از 2004)، دانمارک، فنلاند، یونان، ایرلند، ایتالیا، هلند، پرتغال، سوئد، اسپانیا و انگلیس از نظام پزشک خانواده برخوردار بودند. در برابر، در بلژیک، آلمان، فرانسه و اتریش بیماران می توانستند به طور آزادانه پزشک خود را انتخاب کنند.
مقایسه ی هزینه های درمان در کشورهای عضو اتحادیه ی اروپا نشان می دهد که هزینه ها در نظامی پیچیده مانند نظام سلامت به مجموعه یی از عامل های قابل هدایت (مانند تعداد بیمارستان ها، تراکم پزشکان، حقوق، رفتار سلامتی و غیره) و عامل های غیرقابل هدایت مانند (وضعیت سلامتی، تفاوت های ژنتیکی، اقلیم و غیره) بستگی دارد. با این وجود به نظر می رسد که هزینه های بخش سلامت در کشورهایی که از نظام پزشک خانواده برخوردار هستند، کمتر از کشورهای دیگر است.
با ملاحظه و قیاس ارتقای شاخص امید به سلامتی (خروجی نظام سلامت) و هزینه های درمان (ورودی نظام سلامت) می توان به «مخارج سلامتی سرانه و سالهای تندرستی در زندگی» دست یافت. این پارامتر بیانگر کارآمدی نظام سلامت در یک کشور است.
معیار مهم دیگر برای کیفیت سنجی نظام سلامت «رضایت شهروندان» است. پرسشی که اینجا مطرح می شود این است که آیا بیماران در نظام سلامت با پزشک خانواده به علت نبود آزادی در انتخاب پزشک رضایت کمتری دارند؟
آمار موسسه ی تحقیقاتی «یوروبارومتر» نشان می دهند که در مجموع نسبت میزان رضایت با مخارج سلامتی به صورت خطی افزایش پیدا می کند؛ علت این است که با هزینه های بالاتر استاندارهای درمان بالاتر، نهادهای پزشکی بهتر و پرسنل کاردان تر و با انگیزه تر و ... فراهم آورده خواهد شد.
*** جمع بندی
مهمترین مزیت نظام پزشک خانواده افزایش کیفیت خدمات و کاهش هزینه ها در نظام سلامت است. هدف از اجرای این طرح، دستیابی به مناسبترین شیوه ی ارایه ی خدمات سلامت و قابلیت دسترسی و حداکثر استفاده از منابع در دسترس است. به این ترتیب بالاترین استاندارد سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برای بیماران ایجاد و بهترین پاسخگویی به نیازهای پزشکی آنها صورت می گیرد. اجرای این طرح نیازمند همکاری بین بخشهای مختلف، مشارکت مردمی و استفاده از علم و فن آوری روز است.
ایرنا
نظرشما
آخرین اخبار