خال هاي مادر زادي در موقع توليد ممكن است بسيار كمرنگ باشند و به همين دليل ممكن است مورد توجه واقع نشوند.خالها ضايعه ها خوش خيم هستند ونياز به اقدام درماني ندارند.
انواع خال ها
به طور كلي خال ها به دو گروه بزرگ تقسيم مي شوند:
الف- خال هاي اكتسابي: اكثريت خال ها اكتسابي هستند و به طور طبيعي حدود 80 درصد مردم داراي يك يا چند خال ملانوسيتي هستند مي باشند.اين خال ها بيشتر در دوران كودكي و بلوغ ايجاد مي شوند و پس از سن 35 سالگي پيدايش خال جديد كمتر ديده مي شود. يك فرد سفيد پوست به طور طبيعي در سنين متوسط عمر داراي حدود 20 تا 40 عدد خال است كه كاملا طبيعي است.
خال ها معمولا ابتدا ضايعات قهوه اي رنگ مسطح و صاف شبيه كك مك است (خال جانكشنال) و با گذشت زمان بزرگتر، كم رنگ تر و برجسته مي شود (خال مركب يا خال داخل درمي). همچنين ممكن است در سطح بعضي خال ها موهايي رشد كند. البته بعضي خال ها ممكن است به همان شكل اوليه باقي بماند و تغييري نكند. بعضي خال ها در سنين جواني، هنگام حاملگي، در دوران بلوغ يا در اثر تزريق ACTH تيره تر و بزرگتر مي شود و برخي اوقات خال هاي جديد ممكن است بروز كند.
ب- خال هاي مادر زادي: حدود يك درصد نوزادان، در موقع تولد دچار اين نوع خال هستند. اين نوع خال ها مي تواند در اندازه هاي كوچك، متوسط و بزرگ باشد. خال هاي بزرگ، قطري بالاتر از 20 سانتيمتر دارند و ممكن است گاهي به اندزه اي بزرگ باشند كه قسمتي يا تمامي تنه يا اندام را دربر گيرند. اين نوع خالها در قسمت تحتاني پشت و در ناحيه ران ها ديده مي شوند و 4 تا 6 درصد خطر ايجاد سرطان بدخيم پوست يعني ملانوم در آنها وجود دارد. خال هاي مادر زادي در موقع تولد ممكن است بسيار كمرنگ باشند و به همين دليل ممكن است مورد توجه واقع نشوند. خال هاي ملانوسيتي مادر زادي كوچك و متوسط معمولا سرعت رشد كمتري تسبت به سرعت رشد شير خواران دارند و بنابراين با گذشت زمان كوچك مي شوند. در موقع بلوغ اين خالها تيره تر شده و موهاي خشن روي آنها رشد مي كند.
خال هاي ديگري نيز در بدن وجود دارد كه برخي از انواع آنها شامل موارد زير است:
خال هاله دار
اين نوع خال حاشيه اي از پوست سفيد به پهناي 25 ميليمتر در اطراف دارد و بيشتر در حوالي بلوغ ديده مي شود. شايع ترين محل اين نوع خال در پشت مي باشد. واكنش هاي ايمنولوژيك مي توانند باعث بي رنگ شدن اطراف خال و حتي باعث كنترل و از بين بردن خال گردند. اگر چه اين نوع خال در افراد جوان نيازي به پيگيري ندارد ولي در افراد مسن تر بايستي ملانوم بدخيم را در نظر گرفت و در صورت هر گونه شك بايستي اقدام به نمونه برداري نمود.
خال آبي
برجستگي آبي رنگ با سطح صاف و اندكي برجسته با قطر كمتر از يك سانتيمتر است كه شايعترين محل آن در اندام ها يا كفل و صورت است. يك نوع آن احتمال بدخيمي دارد. در صورتيكه از نظر زيبايي مسئله ساز باشد مي توان آن را به وسيله جراحي خارج كرد. اين خالها بايد به صورت عمقي و تا لايه چربي زير جلدي برداشته شوند تا عود نكنند.
خال ديسپلاستيك
اين خال هاي غير عادي و بدشكل در 2 تا 5 درصد جوانان و بالغين ديده مي شوند اين خال ها، قطري بيش از 5 ميليمتر دارند و داراي حاشيه اي نامنظم هستند و درجاتي از التهاب و تغيير رنگ در آنها ديده مي شود. اهميت اين خال ها از لحاظ استعداد بيشتر آنها براي تبديل به ملانوم بدخيم است و به مجرد هر گونه تغييري بايد اين خالها را برداشت.
ساير ضايعات رنگي پوست كه در تشخيص افتراقي خال مورد توجه هستند:
كك مك شبيه خال اكتسابي جانكشنال است ولي برخلاف خال به ندرت اندازه آنها بيشتر از چند ميليمتر مي شود و بعضي مواقع ممكن است به هم متصل شوند. اين ضايعات در اثر تماس با نور خورشيد تير ه تر شده و ممكن است در زمستانها پاك شوند و برخلاف خال كه تمام نقاط بدن ممكن است باشد، كك مك فقط در نواحي روباز بدن كه در معرض آفتاب هستند مانند صورت و گردن ديده مي شوند.
گاهي ضايعاتي به صورت لكه هاي قهوه اي روي مچ دستها، پشت دستها، ساعد و صورت ظاهر مي شوند كه به آنها لكه هاي آفتابي يا لكه هاي سني مي گويند. همچنين ضايعات برجسته زگيلي شكل روي صورت يا تنه ممكن است ديده شود كه اينها خال نيستند و توسط متخصص پوست تشخيص داده مي شوند.
آيا خال ها را بايد برداشت؟
حقيقت اين است كه اكثريت خال ها و لكه هاي پوستي خوش خيم هستند و خطر ابتلا به سرطان پوست در آنها بسيار كم است.
هر خالي كه داراي يك يا چند نماي غير معمول باشد مانند عدم تقارن ضايعه و نامنظم بودن حاشيه و يكنواخت بودن رنگ خال و يا اندازه آن بيش از هفت ميليمتر بايد برداشته شود. خال هايي كه در سنين بالا به رشد خود ادامه مي دهند و يا دچار تيره رنگي و تغيير شكل مي شوند را بايد برداشت. قبلا بعضي از پزشكان توصيه مي كردند كه خال هايي كه در معرض اصطكاك يا تحريك مداوم هستند مثل خالهايي كه در ناحيه ريش آقايان هستند يا خالهايي كه در ناحيه كمربند يا آرنج قرار دارند به علت اينكه احتمال بدخيم شدن دارند برداشته شود كه امروزه چنين اعتقادي وجود ندارد. بعضي خال ها بد منظره و ناخوشايند هستند و بيمار از لحاظ زيبايي و يا به اصرار اطرافيان جهت عمل جراحي خال صورت مراجعه مي كنند كه برداشتن خال در اين موارد بايد با دقت و رعايت اصول جراحي جهت باقي نماندن يا به حداقل رساندن خطر جوشگاه عمل انجام شود. هر لكه، خال يا ضايعه پوستي كه به طور ناگهاني دچار تغييرات در اندازه، شكل و يا رنگ شود يا دچار خونريزي، خارش، درد يا زخم شود بايستي توسط پزشك مورد بررسي قرار گيرد. ممكن است متخصص پوست به بيمار اطمينان بدهد كه خال مورد نظر خطرناك نيست و نيازي به عمل يا نمونه برداري ندارد و يا اين كه پزشك اقدام به نمونه برداري يا برداشتن ضايعه كند و در صورتي كه مشخص شود كه خال تغييرات بدخيمي دارد بر حسب عمق و پيشرفت ضايعه بايستي با حاشيه مشخصي ضايعه به طور كامل برداشته شود و جهت پاتولوژي فرستاده شود. اگر بعد از برداشتن خال، مجددا عود كرد حتما بايستي به پزشك مراجعه كرد احتمالا اسكار بعد از عمل خال، بستگي به مهارت پزشك و نوع ترميم پوست بيمار دارد بعضي از افراد مستعد تشكيل پوست اضافه در محل عمل جراحي هستند و در بعضي نقاط بدن خطر تشكيل جوشگاه محل عمل زيادتر است. در مورد خال هاي بزرگ روشهايي وجود دارد كه باعث محو كردن كامل خال نمي شود ولي از نظر ظاهري وضعيت بهتري به وجود مي آورد مثل لايه برداري (پيلينگ)، درم ابرژن و ليزر كهباعث كم رنگ تر شدن خال ميشوند ولي معمولا موقت بوده و خطر ابتلا به سرطان (ملانوما) را كم نمي كند.
ملانوم بدخيم
اين سرطان بدخيم ترين سرطان پوست است. اگر چه ملانوم بدخيم فقط 5 درصد سرطانهاي پوستي را تشكيل مي دهد، اما شايعترين علت مرگ در اثر بيماريهاي پوستي است. شيوع ملانوما در دهه هاي اخير رو به افزايش بوده به طوري كه در دنياي صنعتي به عنوان يك سرطان شايع مطرح است و در زنان پس از سرطان ريه مرتبه دوم را كسب كرده است. ملانوم در دوران كودكي و نوجواني نادر بوده و سن شايع آن 60 سالگي است.
در حال حاضر علت اصلي ملانوم ناشناخته است ولي فاكتورهاي متعددي از قبيل فاكتورهاي ژنتيكي، تابش اشعه ماورا بتفش و تماس هاي محيطي در بيماري دخيل است. استفاده از منابع مصنوعي توليد اشعه ماورا بنفش و لامپ هاي نوساني نيز به عنوان فاكتورهاي مساعد كننده محسوب مي شوند. اشعه آفتاب نقش عمده اي در ايجاد ملانوم دارد. بهترين فاكتور محيطي در علل ايجاد ملانوم، اشعه آفتاب است، نوع اشعه بيشتر از نوع اشعه ماورا بنفشنوع B است. تابش متناوب ولي شديد آفتاب به ويژه در كودكي كه منجر به آفتابسوختگي مي شود، فرد را مستعد ابتلا به ملانوم مي كند.
ارتباط خال ملانوستيك و ملانوم بدخيم
درباره سرطاني شدن خال هاي ملانوستيك مطالعاتي در سراسر جهان انجام شده است. حدود 25 تا 50 درصد ملانوم ها روي خالهاي ملانوستيك اكتسابي ايجاد مي شود ولي از آنجا كه هر انسان بالغ 20-30 خال اكتسابي دارد در مقايسه با شيوع ملانوم بدخيم مي توان گفت كه اغلب خال هاي اكتسابي در شرايط معمولي، سرطاني نمي شوند. دو گروه از خالهاي ملانوستيك بيشتر خطر سرطاني شدن دارند كه از اين خالها همان خال هاي مادرزادي يا خال هايي است كه در موقع تولد وجود دارد. هر خال مادرزادي اعم از كوچك و بزرگ مي تواند به سرطان تبديل شود اما اين خطر در خالهاي خيلي بزرگ مادرزادي به خصوص خالهايي كه قسمت وسيعي از تنه را پوشانده اند بيشتر است. گروه دوم نيز خالهاي ديسپلاستيك است كه قبلا توضيح داده شد.
به طور كلي خطر ايجاد ملانوم بدخيم در نژاد سفيد پوست، افرادي كه تماس بيش از حد با نور خورشيد دارند، حساسيت به نور خورشيد، ضعف سيستم ايمني، سابقه ملانوم جلدي يا وجود سابقه ملانوم در خانواده، بيشتر از گروه هاي ديگر است.
در خاتمه اين كه خالها داراي انواع گوناگوني هستند ودر تشخيص آنها حتما بايد به ملانوم بدخيم توجه داشت، خال اصولا خوش خيم است و به جز خالهاي مادرزادي و خالهاي غير كلاسيك (ديسپلاستيك)، ساير خالها اغلب بدون خطر هستند، در صورت هر گونه تغييري در اندازه، رنگ، قوام سطحي خال و پيدايش درد، خارش و خونريزي حتما بايد مورد توجه قرار گيرد و در صورت بروز هر يك از تغييرات فوق بايستي به متخصص پوست مراجعه شود كه در صورت شك پزشك به بدخيمي خال، نمونه برداري يا برداشتن ضايعه انجام خواهد گرفت.
دکتر محمدعلی نیلفروش زاده-فوق تخصص پوست ومو
