بدون پژوهش‌های کاربردی در حوزه سلامت، قطعا درمان پزشکی کلاسیک نمی‌توانست به دستاوردهای فعلی برسد. هر پژوهش کاربردی را می‌توان تزریق خون تازه‌ای به کالبد نظام سلامت تعبیر کرد که در نهایت به نفع سلامت جامعه تمام خواهد شد
شفاآنلاین>سلامت> در دوران کرونا شاهد بودیم که پژوهشگران حوزه سلامت، نقش جدی در کنترل پاندمی ایفا کردند. تولید واکسن داخلی را می‌توان شاخص‌ترین دستاورد پژوهشگران حوزه سلامت دانست که یک افتخار بزرگ برای کشور به حساب می‌آید.
به گزارش شفاآنلاین: در عین حال، هم‌اکنون بسیاری از پژوهشگران سلامت با موانع و چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند. محققان حوزه سلامت تاکید دارند که در دولت جدید باید امکانات پژوهشی بیشتری در اختیار آنها قرار داده شود و اراده‌ای برای حل مشکلات آنها وجود داشته باشد تا بتوانند نقش پررنگ‌تری در پیشبرد اهداف کلان نظام سلامت داشته باشند.
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، پژوهش در حوزه سلامت از ارزش معنوی و اقتصادی بسیار بالایی برخوردار است و پژوهشگران این حوزه از بروزترین تجهیزات پژوهشی و تسهیلات رفاهی متعدد بهره می‌برند.
در کشور ما در طی چند دهه اخیر، رشد دانش پزشکی با شتاب بالایی همراه بوده است، طوری که می‌توان گفت ایران از جمله کشورهای شاخص منطقه در حوزه تولید علم و پژوهش‌های پزشکی است، اما با این وجود هنوز پژوهش‌های حوزه سلامت در ایران تا رسیدن به نقطه مطلوب و استاندارد جهانی، فاصله دارد.
در این بین، پژوهشگران حوزه سلامت در ایران از برخی کمبودها و مشکلات، گلایه دارند و معتقدند که هنوز پژوهشگران ایرانی فعال در عرصه بهداشت و درمان نتوانسته‌اند به جایگاه واقعی خود در نظام سلامت، دست پیدا کنند.
در عین حال، سطح علمی بسیاری از مراکز آموزشی و پژوهشی در نظام سلامت ایران، سطح قابل قبولی است و بسیاری از پژوهشگران نظام سلامت با تلاش مضاعف خود بر مشکلات زیرساختی در این حوزه، چیره شده‌اند.
کارشناسان می‌گویند ما در حوزه پژوهش‌های پزشکی، نیروهای انسانی علاقه‌مند، کافی و با استعداد در سطح کشور داریم و اگر بتوانیم سرمایه‌گذاری بیشتری داشته باشیم و بودجه‌های پژوهشی را افزایش دهیم، دستاورد بهتری را شاهد خواهیم بود. علاوه بر تولید علم و تلاش‌هایی که هم‌اکنون در بخش فناوری و نوآوری در تولید داروها و تجهیزات پزشکی موثر داریم، باید در مسیری گام برداریم که این علم را به ثروت تبدیل کنیم. در عین حال باید مشکلاتی که به دلیل تحریم‌ها در کشور به وجود آمده است، با سرمایه‌گذاری‌های مناسب تبدیل به موفقیت‌هایی شود که در آینده موجب پیشرفت و ارتقای کشور شود.
همچنین صاحبنظران نظام سامت تاکید دارند که باید حرکت پژوهشی در نظام سلامت به سمت پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر سوق یابد. مثلا با نیروی انسانی ارزشمندی که در حوزه درمان و پژوهش وجود دارد، ما می‌توانیم تا حد زیادی از بروز سکته‌های قلبی و مغزی در کشور جلوگیری کنیم که این حرکت می‌تواند از دانشگاه‌ها آغاز شود. حتی پژوهش‌های علمی استادان در دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز باید به سمت پیشگیری از بیماری‌ها در کشور سوق یابد.
امکانات پژوهشی و دستمزد پژوهشگران ایرانی با همتایان خود در کشورهای توسعه یافته، اختلاف عمیقی دارد. همچنین یکی از عمده دغدغه‌های پژوهشگران حوزه سلامت، بحث اشتغال و تامین معیشت است. خیلی اوقات، پژوهشگران حوزه سلامت مجبورند برای تامین معیشت خود در چندین حرفه مختلف فعالیت داشته باشند که تمرکز آنها را از حوزه پژوهش، غافل می‌کند.
نباید از خاطر برد که اغلب اعضای هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، همزمان در بحث آموزش، درمان و پژوهش فعالیت دارند که همین مساله نیز مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان حوزه پژوهش‌های پزشکی است، زیرا طبیعی است که یک عضو هیات علمی نمی‌تواند به طور همزمان در سه حوزه آموزش، پژوهش و درمان، کارکرد عالی داشته باشد و به همین دلیل، تفکیک این وظایف می‌تواند به رشد پژوهش‌های پزشکی کشور کمک کند.
همچنین نگاه ویژه به پژوهش‌های پزشکی، تخصیص اعتبارات قابل توجه به پژوهش‌های نظام سلامت و حمایت از معیشت و اشتغال پژوهشگران می‌تواند سطح پژوهش‌های پزشکی کاربردی در کشور را متحول کند. براساس آمارهای منتشر شده، سهم بودجه‌های پژوهشی از تولید ناخالص داخلی کشور به نیم درصد هم نمی‌رسد، در حالی که این سهم در کشورهای کره جنوبی و ژاپن به حدود چهار درصد می‌رسد. نکته قابل توجه این است که با وجود سهم پایین بودجه‌های پژوهش پزشکی در ایران، سقف انتظارات برای دستاوردهای پژوهشی در نظام سلامت بسیار بالاست که این دو موضوع با یکدیگر همخوانی ندارد. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی وزارت بهداشت، بودجه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در مجموع حدود ۲۵۲ میلیارد ریال است که فقط حدود پنج میلیارد ریال آن به حوزه تحقیقات آنها اختصاص دارد. درواقع، بودجه تحقیقاتی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به نسبت کل بودجه آنها حدود ۲.۱ درصد است.
فرید نجفی، معاون پژوهش، تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت هم با اشاره به بودجه‌های اندک پژوهشی در کشور، تصریح می‌کند: «ما به امکانات و بودجه های تحقیقاتی نیاز داریم که متاسفانه این بودجه‌ها بسیار کم است. من همیشه یکی از افرادی بودم که وقتی در دانشگاه یا در جلسات وزارت بهداشت شرکت می‌کردم، همیشه از بودجه تحقیقات گله‌مند بودم. گلایه داشتم که چرا پژوهش سهم ناچیزی در بودجه دارد و چرا در کشور ما خیلی وقت‌ها با نگاه تشریفاتی به بحث پژوهش و فناوری پرداخته می‌شود.»
او یادآور می‌شود: «در عین حال باید این بودجه پژوهشی کم را نیز بسیار خوب و عادلانه در کشور توزیع کنیم. با وجود این مشکلات می‌ببینید که ایران یکی از کشورهایی بوده که در تحقیقات حوزه کووید 19 و بخصوص در حوزه واکسن، بسیار خوب عمل کرده است. درواقع، شما به سهم اندکی که به پژوهش از بودجه کشور اختصاص داده شده توجه کنید و در عین حال به میزان مشارکت کشور ما در حوزه تحقیقات کووید 19 نیز نگاه کنید.»
همچنین علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم از بودجه‌های ناچیز در حوزه‌های پژوهشی انتقاد می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر سهم بودجه تحقیق و پژوهش از تولید ناخالص داخلی بسیار کم است، در حالی که راه خودکفایی کشور افزایش سهم پژوهش از بودجه عمومی کشور خواهد بود. محققان برای استفاده از محصولات خود در صحنه عمل دچار چالش‌هایی هستند و واردات محصولاتی که مشابه داخلی دارد به محصولات تولید شده توسط محققان کشور آسیب می‌رساند. شرکت‌های دانش بنیان در دوران کرونا خوش درخشیدند، اما بسیاری از این شرکت‌ها با مشکلات بودجه‌ای و ریسک‌پذیری روبرو هستند.»
مصطفی معین، رئیس شورای عالی نظام پزشکی هم با اشاره به سهم پایین بودجه‌های پژوهشی در کشور، تاکید می‌کند: «پیشرفت کشورها و رشد و رفاه عادلانه جوامع متناسب با میزان سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و پژوهش و نوآوری از تولید ناخالص داخلی آنهاست. با این وجود در ایران، فقط سه دهم درصد از تولید ناخالص داخلی برای پژوهش و نوآوری است.»
او با اشاره به بودجه‌های پژوهشی در کشورهای توسعه یافته، خاطرنشان می‌کند: « کره جنوبی، قطب تکنولوژی آسیا با صرف ۴.۸۱ درصد از تولید ناخالص داخلی در پژوهش و فناوری، پیشتاز دستیابی به دانش علمی جدید است. همچنین سوئیس با تخصیص ۳.۳۷ درصد از تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه، بالاترین آمار این حوزه را در اروپا دارد. سوئد نیز بیشترین سرمایه‌گذاری را در بیوتکنولوژی انجام داده است. ژاپن هم ۳.۲۶ درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش را در پژوهش هزینه می‌کند.»
همچنین روح‌الله قائد امینی، پژوهشگر حوزه سلامت نیز به چالش‌های متعدد پژوهشگران ایرانی در حوزه سلامت، اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین چالش‌های مراکز تحقیقاتی در حوزه سلامت، تامین منابع است که گاه این تامین منابع به سختی انجام می‌شود. چالش بعدی به مشکلات پیش‌روی مراکز تحقیقاتی نوپا برمی‌گردد. در برخی از این مراکز، چهره‌های شناخته شده وجود ندارند و همچنین مجلات پژوهشی و تحقیقی، بخصوص در حوزه ISI هم ندارند، به همین دلیل، نفوذ آنها در بین جامعه پژوهشی نظام سلامت، کمرنگ است، در حالی که باید چنین نوع نگاهی به مراکز پژوهشی نوپا عوض شود. مشکل دیگر نیز به بحث نبود وحدت روحیه در بین سازمان‌هایی است که با حوزه پژوهش‌های پزشکی سروکار دارند. همکاری‌های بین‌بخشی در این زمینه ضعیف است و نیاز است که برای تقویت پژوهش در نظام سلامت، این همکاری‌ها ارتقا یابد. در عین حال نیاز داریم که برخی انحصارگرایی‌ها در حوزه پژوهش هم شکسته شود و راه برای ورود همه جوانان متخصص در حوزه پژوهش‌های پزشکی باز شود. همچنین نیاز داریم که به بحث اخلاق در پژوهش هم توجه ویژه‌ای داشته باشیم و این موضوع را دست کم نگیریم.»
قائد امینی بر این باور است که در پژوهش‌های پزشکی ایران، گاهی بیش از حد به موضوع چاپ مقاله در ژورنال‌های خارجی اهمیت می‌دهند، در حالی که یک تحقیق ارزشمند، باید کاربردی باشد. او توضیح می‌دهد: «با وجود تحریم‌ها، دسترسی پژوهشگران ایرانی به منابع و متون علمی روز جهان با محدودیت مواجه شده است. اگرچه باید تلاش کنیم که از دانش روز جهان بهره ببریم، اما نباید از کتاب‌ها و مقالات علمی تولید شده از سوی محققان داخلی، غافل شویم. بسیاری از دستاودهای علمی پژوهشگران ایرانی، این ارزش را دارند که به عنوان مرجع مورد استفاده قرار بگیرند. معتقدم صرفا چاپ یک مقاله علمی در ژورنال‌های خارجی نمی‌تواند نشان دهنده اهمیت آن پژوهش باشد، بلکه پژوهش‌های کاربردی باید موجب ارتقای بهره وری و حل مشکلات کشور شود و در حقیقت، تاثیر آن در جامعه ملموس باشد. پژوهشی که گره گشا باشد، ارزشمند است و باید مورد حمایت قرار بگیرد، نه اینکه معیار ما فقط چاپ مقاله علمی در ژورنال‌های خارجی باشد.» او تصریح می‌کند: «یکی از مشکلات عمده حوزه پژوهش‌های پزشکی در ایران این است که بجای کاربردی کردن پژوهش‌ها و تلاش برای خلق محصول و ارائه خدمات حاصل از پژوهش‌ها که در بسیاری از نقاط جهان اتفاق می‌افتد، متاسفانه خیلی از موارد به دنبال این هستیم که فقط نتیجه پژوهش‌هایمان را در قالب مقاله علمی منتشر کنیم و گاهی نیز همین تعداد مقالات هم معیار توزیع بودجه در بین مراکز پژهشی می‌شود.»
نظرشما
آخرین اخبار