طی دو دهه اخیر که در عرصه سلامت به عنوان خبرنگار و روزنامه نگار خدمت کردم، بیش از شش وزیر بهداشت و صد ها مدیر و معاون در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همچنین مراکز درمانی وابسته به آن در سراسر کشور را از نظر گذراندم و با عملکرد تک تک آنها آشنا هستم
شفاآنلاین>سلامت> عرصه سلامت، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شاخه ها یا موضوعات مرتبط با آن چندین هزار وجه خرد و کلان دارد که توجه به تمام ابعاد آن نیازمند انواع و اقسام برنامه ریزی ها، پیگیری و داشتن اتاق فکرقوی، مدیران پیگیر و با تجربه است.
البته ارتباطات بین بخشی با سایر ارگانها و حتی در سطح بین المللی، میتواند کامیابی و نتیجه گیری طرح ها و پروژه های پیشنهادی و یا در حال اجرا و اتمام را به حداکثر برساند.
طی دو دهه اخیر که در عرصه سلامت به عنوان خبرنگار و روزنامه نگار خدمت کردم، بیش از شش وزیر بهداشت و صد ها مدیر و معاون در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همچنین مراکز درمانی وابسته به آن در سراسر کشور را از نظر گذراندم و با عملکرد تک تک آنها آشنا هستم.
جالب اینکه هر تصمیم گیر کلان در این حوزه علاوه بر اجرای پلن ها و استراتژی های روتین و مصوب با در نظر گرفتن نیازهای کلان حوزه بهداشت، درمان و ... کشور، اما در حاشیه به تعدادی از مصوبات و دستور العمل هایی که با تخصص دانشگاهی و تجربه خود ارتباط دارد نیز توجه ویژه دارد؛ بگونه ای که در پایان دوران خدمت خود، نتایج مثبت را جزء دستاوردهای کاری و حرفه ای خود میداند.
گاهی اوقات برای رسیدن به نتایج ثمربخش این دستاوردها، ردیف بودجه ای و نیروی مضاعف صرف میکند غافل از اینکه عرصه سلامت، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و شاخه ها یا موضوعات مرتبط با آن چندین هزار وجه دارد و هزاران نقطه تهدید و ضعف میتواند بسیاری از پلن ها، استراتژی های مصوب و منابع مالی را تحت الشعاع قرار دهد.
شاید یکی از علل ناموفق بودن یا نیمه کاره رها شدن طرح های بهداشتی و درمانی خرد و کلان در کشور، محدود بودن منابع مالی در مقایسه با گسترده بودن پروژه های اجرایی یا میزان اهمیت و فراگیری آن است.
اگر نگاهی به عقبه و پشت سر هر دوران وزارت وزراء بهداشت طی دو دهه اخیر داشته باشیم، شاهد برخی دستاوردها و یا متاسفانه حجم فراوانی از پروژه های نیمه تمام و یا در حال اجرا خواهیم بود.
اگر نگاهی به عملکرد وزراء گذشته داشته باشیم به عنوان مثال دکتر سعید نمکی وزیر کنونی بهداشت که متخصص ایمونولوژی است، همزمان با آغاز تصدی خود برخی طرح های غربالگری و پایش سلامت را تحت عنوان "بسیج ملی" در دستور کار خود قرار داد. پایش ملی فشار خون و قند خون با هدف بیماریابی و کمک به کاهش موارد مرگ و میر در دستور کار قرار گرفت ولی اجل (کووید19) مهلت نداد! مدتهاست که اتاق فکر وزارت بهداشت با تمام ابعاد آن به جبهه مقابله با کرونا و حواشی آن تبدیل شده است؛ بودجه ها صرف همین موضوع و نیروها در این مسیر بسیج شده اند.
موضوع
پزشک خانواده و نظام ارجاع از مصوبات و اهداف بزرگی است که این ملت سالهاست منتظر اجرای آن هستند؛ در دوران وزارت دکتر سید حسن قاضی زاده هاشمی همچون دوران وزارت دکتر کامران باقری لنکرانی و دکتر مسعود پزشکیان بر اجرای آن تاکید شد. ولی در دروان دکتر هاشمی به دلایل مختلف آنطور که باید ماندگار و بنیادین باشد، نتوانستیم شاهد اجرای نظام ارجاع و سطح بندی خدمات پزشکی و پزشک خانواده باشیم؛ به قول برخی کارشناسان بودجه بهداشت و درمان در دوران دکتر قاضی زاده هاشمی بابت جلب نظر عوام با ارزان کردن خدمات و پرداخت های کلان به بیمارستان ها و نیروهای درمانی... در چاه ویل ریخته شد! اگر چه پزشکان با درآمدهای نسبتا خوب به نقاط دور افتاده اعزام می شدند ولی نظام ارجاع و سطح بندی خدمات پزشکی، آنطور که در دنیا اجرا شده است در ایران پیاده نشد! آنچه در ذهن مردم ماندگار و شاید خوشایند بود اینکه، بیمارستانهای دانشگاهی مملو از مراجعانی بود که خدمات خود را تقریبا رایگان ارائه می کردند.
هزینه یک مورد عمل جراحی تعویض مفصل زانو اگر با دفترچه بیمه یا بیمه هنگام بستری(بیمه بستری شهری یا دفترچه بیمه ایرانیان) در بیمارستان دولتی انجام می شد خیلی پایین و تعجب آور بود، چیزی که مردم باید بابت انجام آن عمل جراحی در بیمارستان خصوصی بیست تا سی برابر بیشتر پول می پرداختند! این دوران از دیدگاه مردمی که چهاردهه منتظر و نیازمند دریافت خدمات پزشکی ارزان و رایگان بودند، دوران طلایی و نجاتبخش بیماران و افراد ضعیف و فاقد بیمه بود. همین اقدامات، سنجیده یا نا سنجیده موجب بلعیده شدن بودجه بهداشت و درمان شد. برخلاف تبلیغاتی که در رسانه ها به نفع وزیر محترم وقت انجام میشد، اکنون شاهد هستیم که طرح ابتر مانده و هنوز چشم انتظار اجرای این هدف بزرگ یعنی پزشک خانواده، نظام ارجاع و سطح بندی خدمات درمانی در کنار تشکیل پرونده الکترونیک سلامت هستیم.
البته پرونده الکترونیک سلامت که در قانون برنامه پنجم و ششم توسعه بر اجرای آن تأکید شدهاست نیز مورد بی توجهی قرار گرفت. اگر چه وزراء بهداشت همگی معتقد اند که اگر پرونده الکترونیک سلامت، همچنین راهنمای بالینی، نظام ارجاع و پزشک خانواده به درستی و کامل اجرا شود، به شکل قابل توجهی هزینههای نظام سلامت و سازمانهای بیمهگر منطقی خواهد شد.
پس از انتصاب دکتر نمکی به عنوان سرپرست وزارت بهداشت و سپس کسب رای اعتماد از مجلس، اجرای پرونده الکترونیک سلامت یکی از اولویتهای وزارت بهداشت قرار گرفت و در چهارم تیر ۱۳۹۸ با حضور حسن روحانی رئیسجمهور کلید خورد ولی همچنان در انتظار اجرای بدون نقص این طرح هستیم. نسخه الکترونیک پزشکی نیز در همین راستا قرار دارد و برای اجرای آن هنوز هم برخی بیماران، داروخانه ها و پزشکان بخصوص پزشکان قدیمی نا آشنا با فضای مجازی و اینترنت در اجرای آن با مشکل مواجه اند!
دوران دکتر لنکرانی و دکتر علویان معاون سلامت ایشان که هر دو فوق تخصص گوارش و کبد هستند، نیز طرح های مختلفی مصوب و اجرا شد که برخی از آن ها فراموش شده یا نیمه تمام مانده است. شاید مهمترین طرح موفق آنان واکسیناسیون جوانان نوجوانان علیه هپاتیت ب بود. البته در این دوران بر موضوعاتی مانند ترویج تغذیه سالم تاکید شد و مقرر گردید برای سلامت جامعه، قیمت لبنیات افزایش نیابد همچنین خرما و کشمش بجای قند و دوغ بجای نوشابه در ادارات توزیع شود. اما متاسفانه الان اینطور نیست و برعکس عمل میشود!
بیکاری پزشکان عمومی و پرکاری برخی متخصصان و فوق تخصص های پزشکی هنوز معضلی رفع نشده است؛ از وضعیت آموزش پزشکی و تربیت دانشجوی پزشکی و پذیرش دستیار تخصصی چیزی نگوییم بهتر است! همین را بدانیم که امروزه تداخل کاری بین پزشکان عمومی و متخصص و فوق تخصص ها گاهی موجب مشکلات میشود که قرار بود منطبق با کوریکولوم آموزشی هر رشته مورد حیطه بندی قرار گیرد ولی همچنان منتظر نهایی و اجرایی شدن آن توسط کمیسیون ملی تعیین صلاحیت شاغلان حرف پزشکی هستیم.
اینکه برای تعلیم و تربیت یک پزشک عمومی در کشور چه بودجه ای صرف شده بماند ولی نیاز به این دانش آموخته برای ارائه خدمت به بیماران و هموطنان نقاط دور افتاده کشور قابل اغماض نیست؛ متاسفانه سوء مدیریت در بهره گیری از این نیروی انسانی ارزشمند که خط مقدم بهداشت و درمان محسوب میشود باعث شده تا امروزه بسیاری از این عزیزان تمایل دارند در مطب به ارائه خدمات و جراحی های زیبایی، تزریق ژل و بوتاکس، حجامت... بپردازند، بجای اینکه به هموطنان خود در شهر ها و روستا ها خدمت کنند! این یعنی، طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع شکست خورده است.
در مجموع چند نقطه ضعف بزرگ در سکانداری وزارت عریض و طویلی به نام بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وجود دارد، یکی از مهمترین های آن پیگیری نشدن جدی دستور العمل ها ومصوبات مهم و کلانی است که زنجیره وار نقش زیربنایی و موثر در پیشبرد اهداف آتی دارد.
به اعتقاد من یکی از علل ناکام ماندن بسیاری از این طرح های دوران وزارت هر وزیر، نبود پیگیری های اختصاصی بعدی تا هنگام رسیدن به نتیجه نهایی است. بعد از اتمام دوران تصدی هر وزیر در این زمینه چه کسی پاسخگو خواهد بود؟
اینکه یک وزیر بعد از اتمام دوران تصدی خود، هنوز هم در قبال مصوبات و پیگیری طرح های مصوب و محول دوران خود مسئول باشد، خیلی مهم و سرنوشت ساز است. هر وزیر قدیمی باید برای تکمیل برنامه های نیمه تمام خود، صندلی و میز اختصاصی در وزارت خانه تا سر منزل مقصود و نهایی شدن آن توسط وزراء بعدی داشته باشد تا از این مجموعه منفک نباشد.
امید است وزیر بهداشت آینده که بعد از دکتر نمکی، سکاندار این وزارتخانه میشود، خود را در کلاف سردرگم مشکلات روزمره و برنامه های کوچک که فقط نقش رزومه سازی دارند، گرفتار نکند و به فکر اجرای طرح های کلان بر زمین مانده سابق باشد تا از فرصت سوزی و هدر رفت منابع مالی بکاهد. دکتر رضا حسينمردي / خبرنگار حوزه بهداشت و درمان