باید هوشیارانه لحظه‌ها را شکار کنیم و از هر فرصتی برای صیقل زدن روح و
زدودن ظرف درون از پلشتی‌ها استفاده کنیم. تهذیب نفس و خودسازی در ماه
مبارک رمضان، تنها به روزه گرفتن نیست، تلاوت آیات قرآن، ذکر و دعا و
مناجات با خدا، رسیدگی به نیازمندان و محرومان، کسب صبر و مقاومت و یاد خدا
و قیامت، دوری از بدبینی و مثبت‌اندیشی؛ هرکدام نقش مهمی در خودسازی
دارند. این ماه پربرکت و مبارک بهترین فرصت برای نیکوکاری و الگو گرفتن از
پیامبر عظیم‌الشأن(ص) و ائمه‌اطهار(ع) و دیگر بزرگان معرفت و اخلاق و کسب
رضای الهی است.
احسان و نیکوکاری از جمله فضایلی است که موجب رشد و تعالی نفس می‌شود و
خود زمینه‌ساز رشد دیگر سجایای اخلاقی و صفات پسندیده انسانی می‌شود. نیکی
و احسان به دیگران محور همه خوبی‌ها و دژی است استوار در برابر کژی‌ها و
همین‌طور زکات نعمت‌هاست.
درحقیقت شاید بتوان نیکی را نوعی لبیک گفتن به نیروی ذاتی و درونی به حساب
آورد، زیرا تمایل به انجام کارهای نیک از ویژگی‌هایی است که خداوند در
نهاد انسان قرار داده است. در اصل نیکی و احسان پاسخ گفتن به ندای حق است.
احسان مانند میدانی مغناطیسی با نیروی جاذبه قوی خود سرسخت‌ترین انسان‌ها
را به سمت خود می‌کشاند.
نیکی، نور صفا و صمیمیت را بر قلب‌ها و دل‌ها می‌تاباند، پیوندهای دوستی و
رفاقت را مستحکم می‌سازد و علایق و وابستگی‌های عاطفی را پررنگتر می‌کند.
انعام، انفاق، صدقه، وقف، طعام، یتیم نوازی، رسیدگی به فقرا و درماندگان از
اشکال مختلف نیکوکاری هستند.
به‌طورکلی هر عملی که در مقابل شر و بدی قرار گیرد؛ خیر و نیکی به شمار
می‌آید و انجام دهنده آن، نیکوکار خوانده می‌شود. تمام ادیان و مذاهب این
شیوه را در شمار ارزش‌ها و اصول خود گنجانده‌اند. احسان و نیکوکاری یکی از
نشانه‌های ایمان است، یکی از اثرات ایمان به خدا پا گرفتن حس نیکوکاری و
دگردوستی در انسان و رشد آن است (در ماه مبارک معمولاً شاهد افزایش چشمگیر
اعمال نیک و کاهش قابل ملاحظه جرایم و ناهنجاری‌های اجتماعی هستیم).
نیکوکاری علل زیادی دارد، از جمله اعتقاد به مبدأ و معاد. یکی دیگر از
ریشه‌های نیکوکاری خوش‌بینی است، انسان‌های خوش‌بین باور دارند که دیگران
هم به کمک نیاز دارند (چه مادی چه معنوی) و درصدد رفع نیاز آنها برمی‌آیند.
از طرفی دیگر در مطالعات نوین روان‌شناسی به یقین آشکار شده که خوش‌بینی
می‌تواند امری آموختنی باشد، حتی اگر ما بدبین تربیت شده باشیم، یعنی با
تغییر چارچوب‌ها و الگوهای ذهنی می‌توانیم به سمت خوش‌بینی گام برداریم،
نکته مهم این است که بدبینی و منفی‌نگری برای همیشه در کسی باقی نخواهد
ماند. در ماه مبارک رمضان با دوری گزیدن از منفی‌نگری‌ها و بدبینی‌ها و
تمرین مثبت‌اندیشی می‌توانیم شاهد بروز نشانه‌های خوش‌بینی در ذهن و
اندیشه خود باشیم. یکی از صفات پسندیده مؤمنان حسن‌ظن و امید داشتن به
وعده‌های الهی است، اعم از رزق و روزی، آمرزش گناهان و مانند این‌ها، که
این مهم در ماه رمضان به واسطه احسان و نیکوکاری مضاعف مومنان (سفره‌های
افطاری- پرهیز از گناه- مهار نفس و امثالهم) تشدید می‌شود.
یکی از نتایج احسان و نیکوکاری انعطاف و نرمی درون است، یعنی وقتی یک فرد
خود را قانع می‌کند تا به دیگری احسان کند در حقیقت خشم درون خود را با
نسیم احسان و نیکی تلطیف می‌کند و فردی مهربان‌تر می‌شود.
احسان و نیکوکاری باعث نزدیک‌تر شدن انسان به خدا می‌شود، چون سرچشمه
احسان و نیکوکاری خداوند است. احسان و نیکوکاری نوعی سپاسگزاری عملی هم در
برابر احسان خداوند به ماست، چون خدا به ما نیکی کرده ما نیز به بندگانش
نیکی می‌کنیم.
رمضان ماه بارور کردن خوبی‌ها است، باید در کشتزار اعمال خویش نهال‌های
کاشته شده را آبیاری کنیم تا بتوانیم پس از رمضان زیر سایه آنها بنشینیم.
در ماه رمضان ظرف درون انسان آماده پذیرش نیکی است. با تلاشی الهی روز و شب
خود را لبریز از نیکی و احسان کنیم و گام به گام به سوی خدا حرکت کنیم، تا
بتوانیم با بذل احسان مثبت‌نگری را که سیره انبیاست در جامعه گسترش دهیم.
انفاق واحسان یک قانون عمومی در جهان آفرینش به حساب می‌آید و زندگی
اجتماعی بدون نیکوکاری معنا و مفهوم ندارد، انفاق فقط در محدوده بذل اموال
نیست بلکه در تمام جنبه‌های مادی و معنوی وسعت دارد.
خداوند متعال در ماه رمضان بندگان خود را مورد رحمت و مغفرت قرار داده و شیطان را در غل و زنجیر می‌کشد.
دکتر افشین طباطبایی
نویسنده و پژوهشگر مسائل اجتماعی
