پرسش هایی که مدعیان «گفتمان جهان پساکرونایی» را به چالش می کشد
منتقدان و مخالفان گفتمان جهان پساکرونایی معتقدند که ویروس کرونا انقلاب بنیادینی در جهان ایجاد نخواهد کرد و برخی تغییرات ایجاد شده در زندگی و فعالیت‌های فردی و اجتماعی انسان‌ها امری بدیهی و طبیعی و البته امری موقتی و گذرا است که در ماههای آینده همه چیز به روال عادی خود باز خواهد گشت
شفاآنلاین>سلامت>ویروس کرونا در بیشتر مناطق جهان شیوع یافته و تقریباً تمامی مردمان جهان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. آخرین آمارها از سه میلیون و 700 هزار نفر مبتلا و 255 هزار نفر فوتی در جهان خبر می‌دهد، بسیاری از کسب و کارها به حالت تعلیق درآمده‌اند و بسیاری از رویدادهای علمی، ورزشی، هنری، دینی و فرهنگی تعطیل شده‌اند.
شهروندان مناطق آلوده به ویروس کرونا همچنان در قرنطینه خانگی بسر می‌برند و از همه بدتر اینکه با نوعی ترس و اضطراب روزگار سپری می‌کنند. در این میان اما فکر کردن به این پرسش که پس از پایان شرایط کرونایی جهان چگونه خواهد شد از آن دست پرسش‌های بنیادینی است که این روزها ذهن و روان بسیاری از مردمان جهان را گرفتار کرده است.
کرونا آنچنان بر جهان و جهانیان اثر گذاشته است که حالا از جهان پیشاکرونایی و پساکرونایی سخن می‌رود و تو گویی که این ویروس توانسته است تاریخ را به دو مقطع پیشاکرونا و پساکرونا بدل کند و زندگی و بود و باش ساکنان کره خاکی در این دو مقطع تفاوتهای عمده‌ای خواهد یافت.
همچنین تاکنون تحلیلهایی توسط روشنفکران و تحلیلگران اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در خصوص جهان پیشاکرونا و پساکرونا ارائه شده است و فارغ از درست یا نادرست بودن این تحلیل‌ها که در جای خود نیازمند واکاوی و بررسی همه‌جانبه است اینگونه به نظر می‌رسد که حالا دیگر چه بخواهیم و چه نخواهیم گویا بار دیگر تاریخ دو پاره شده است.
آنگونه که در گذشته نیز این دوپاره سازی‌های تاریخی صورت گرفته بود مانند تاریخ پیشا قرون وسطی و پسا قرون وسطی، پیشامدرن و پسامدرن، پیشا جنگ جهانی دوم و پسا جنگ جهان دوم، پیشا انقلاب و پسا انقلاب و این هم نمونه جدید از آن دوپاره سازی‌ها.
***
مدعیان جهان پساکرونایی ادعا می‌کنند که شیوع ویروس کرونا در جهان آنچنان بر تمام شئون زندگی انسان‌ها و جوامع تأثیر گذاشته است که جهان پس از پایان کرونا دیگر آن جهان پیش از آن نخواهد بود به گونهای که بسیاری از ابعاد زندگی نظیر تعاملات میان فردی و اجتماعی، تعاملات تجاری و اقتصادی، تعاملات سیاسی، روابط بین‌الملل، فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، مسابقات و رویدادهای ورزشی، رویدادهای هنری و فرهنگی، امور گردشگری و جهانگردی و به‌طور کلی سبک زندگی انسان‌ها، دیگر همانند دوران پیشاکرونا نخواهد بود.
برای نمونه بسیاری از فعالیت‌های تجاری و اقتصادی حتی در سطح خُرد چنان به شبکه‌های مجازی وابسته خواهد شد که پس از آن نیز افراد ممکن است دیگر تمایلی به فعالیت‌های فیزیکی و حضوری نداشته باشند یا برخی فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی به فضای مجازی مرتبط می‌شود و ممکن است این مراکز در دوران پساکرونایی همین رویه را ادامه دهند.همچنین در بخش گردشگری با فعال شدن و گسترش گردشگری مجازی که طی آن می‌توان بسیاری از مناطق دیدنی جهان را از طریق فضای مجازی بازدید نمود ممکن است به روندی غالب و مسلّط بدل شود.
در بحث سینما امروزه بسیاری از شبکه‌های مجازی در حال ارائه و پخش فیلم‌های سینمایی مطرح هستند و بینندگان در خانه‌های خود براحتی به این فیلم‌ها دسترسی یافته و دیگر نیازی به حضور در سینما نمی‌بینند و باز هم ممکن است این روند ادامه یابد، یا در بخش‌های سازمانی و اداری برخی امور از طریق دورکاری انجام می‌شود و امکان اینکه چنین روندی دست کم برای کارکنانی مانند زنان متأهل و دارای فرزند تداوم یابد نیز وجود دارد.
از همه مهمتر اینکه شیوع ویروس کرونا موجب تعطیلی کسب و کارهای نسبتاً زیادی مانند دستفروشی و برخی مشاغل آزاد شده است و اکنون این افراد بیکار شده‌اند و موجب افزایش روند بیکاری شده و همین مشکل خود به مشکلات بسیار زیاد دیگری مانند افزایش آسیب‌ها و مسائل اجتماعی مانند طلاق، سرقت، کارتن خوابی، خشونت و حاشیه‌نشینی منجر خواهد شد.
به‌عبارت دیگر، بروز یک مشکل حتی کوچک در بخش مثلاً اقتصادی موجب بروز و ظهور انواع مشکلات اجتماعی و فرهنگی در بخش‌های دیگر شده و به‌صورت زنجیرهای مشکلات و مسائل میتوانند تداوم یافته و اساساً جامعه و تعاملات اجتماعی را از بیخ و بن دگرگون کنند!!
در همین رابطه حضور و تداوم ویروس کرونا تا زمان نامعلوم به احتمال زیاد منجر به ایجاد روند فرسایشی در تمامی شئون زندگی شهروندان شده و تاب‌آوری فردی و اجتماعی را تا حد ممکن پایین آورد و در نتیجه انواع گرفتاری‌ها و مشکلات جدیدی سر برخواهند آورد که در گذشته نظیرش را ندیده‌ایم.در مجموع مبتنی بر «گفتمان جهان پساکرونایی» می‌توان گفت که مدعیان چنین جهانی بحث تغییرات بنیادی در زندگی و زیست انسان‌ها را دو وجه «سلبی» و «ایجابی» دیدهاند که البته به نظر می‌رسد وجه سلبی غلبه بیشتری بر وجه ایجابی داشته باشد.
در وجه سلبی برای مثال می‌توان به مواردی چون تغییر عادتوارههای زندگی آدمیان از دشمن پنداری دیگران و تا فرو رفتن در ذهنیتهای عجیب، سوءظن و بدگمانی به‌همه چیز و همه کس، وابستگی بیش از پیش به فضاهای مجازی، جامعه گریزی، بیاعتمادی، ترس و اضطراب، نابودی بسیاری از کسب و کارها، افزایش روند بیکاری، افزایش خشونت‌های خانگی و خشونت‌های خیابانی در فضاهای عمومی، فروپاشی اقتصادی، فروپاشی خانوادهها، گسستهای اجتماعی، افزایش توطئهپنداری، تغییر در روابط بین‌الملل اشاره کرد.
اما در وجه ایجابی از فردگرایی بهداشتی گرفته تا توجه بیشتر به حفظ محیط زیست، بازگشت به روستاها و افزایش مهاجرت معکوس، در پیش گرفتن صرفهجویی و قناعت در زندگی، خوداتکایی، عشق ورزی و شفقتورزی بیشتر در قبال انسان‌ها، حیوانات و گیاهان مورد توجه این دیدگاه است.در نقد و بررسی این دیدگاه یا گفتمان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1- پرسش اول این است که آیا اساساً ویروس کرونا واقعاً در عمل آنچنان تغییراتی در روند بود و باش و زیست فردی و اجتماعی انسان‌ها به‌وجود میآورد که بتوان یا باید از جهان پساکرونایی سخن گفت؟
2 - چنین پیشبینیهایی تا کجا می‌تواند با واقعیتهای زندگی انسان‌ها در تطابق باشد و مهمتر اینکه آیا درواقع می‌توان چنین پیشبینیهایی ارائه نمود. تا کجا و چگونه می‌توان به این پیشبینیها اعتماد کرد؟
3 - نکند این فقط نوعی گمانهزنیها و حدسهای از سر تفنن باشد و شرایط کرونایی عدهای را بر آن داشته است که دست به پیشبینیهایی برای آینده بزنند و نوعی تصویرسازی از جهان پس‌از پایان یافتن شرایط کرونایی ارائه کنند.
4 - چنین پیشبینیهایی تا کجا می‌تواند با شرایط گذشته و امروزین زندگی فردی و اجتماع انسان‌ها مطابقت داشته باشد و اینکه تا کجا مبتنی بر برخی دادههای تجربی و عینی زندگی آنان است؟
5 - آیا نمی‌توان گفت این ویروس نیز همانند بسیاری از حوادث طبیعی و غیرطبیعی دیگری که تاکنون در جهان روی داده است مانند زلزله، سیل، طوفان، وبا، طاعون و جنگ مشکلاتی برای انسان‌ها ایجاد کرده و عدهای را به کام مرگ میکشاند و برای مدتی تغییراتی در زندگی و بود و باش آنان ایجاد میکند و پس از آن ماجرا به پایان می‌رسد و بشر به زندگی عادی و همیشگی خود در این جهان ادامه می‌دهد؟
6 - منتقدان و مخالفان گفتمان جهان پساکرونایی معتقدند که ویروس کرونا انقلاب بنیادینی در جهان ایجاد نخواهد کرد و برخی تغییرات ایجاد شده در زندگی و فعالیت‌های فردی و اجتماعی انسان‌ها امری بدیهی و طبیعی و البته امری موقتی و گذرا است که در ماههای آینده همه چیز به روال عادی خود باز خواهد گشت. همچنین سخن گفتن از جهان پساکرونایی با توجه به دادهها و شرایط موجود چندان معقول و منطقی به نظر نمیرسد و بحث درباره چنین گفتمانی اندکی عجولانه است و در اینجا از نوعی توهم سخن می‌گویند و توصیه می‌کنند با دقت و تأمل بیشتری آن را مورد نقد و واکاوی قرار دهند.
7 - موافقان گفتمان جهان پساکرونایی البته معتقدند که جهان پساکرونا بسیار متفاوت از جهان پیشاکرونا خواهد بود و اتفاقاً باید برای چنان جهانی که بسیار زود از راه خواهد رسید سیاستگذاریها و برنامهریزیهای مناسبی را تنظیم و ارائه کرد و هرگونه تأخیر و غفلت در این زمینه پیامدهای جبران‌ناپذیری به‌دنبال خواهد داشت. موافقان این گفتمان در تأیید این مدعا می‌گویند از هم‌اکنون شواهد تجربی در دست است که می‌توان مبتنی بر آن از جهان پساکرونایی سخن گفت.
8 - باری، باید در انتظار نشست و دید که آیا واقعاً جهان آینده در حقیقت جهان پساکرونایی خواهد بود یا ادامه جهانی که اکنون در آن زیست می‌کنیم البته با اندکی تغییر و تحول در برخی عرصهها و زمینهها.ایران آنلاین
دکتر محمد باقرتاج الدین
جامعه شناس و استاد دانشگاه
نظرشما
آخرین اخبار