اگر شريك زندگي‌تان در دام اعتياد افتاده بهترين فردي كه مي‌تواند كمك كند كه او از اين مرحله عبور كند قطعا شماييد چون بعد از ازدواج‌تان شما به‌عنوان همسر تنها كسي بوده‌ايد كه در غم، شادي، ناكامي، شكست، پيروزي و تمامي لحظات او را همراهي كرده‌ايد. دكتر عليرضا كافيان‌تفتي، روانپـــــزشك و روان‌درمانگر متخصص در زمينه اعتياد با ارائه توصيفاتي از حالات و روحيات بيماران مبتلا به اعتياد و راهكارها و شيوه‌هاي صحيح برخورد با آنها شما را در اين‌باره راهنمايي مي‌كند.
اعتياد چي هست؟
ما داشته‌ايم همسراني كه بي‌هيچ دليل مشخصي و بدون اينكه علائم خاصي از همسرش ببيند فقط احساس كرده كه او معتاد شده است. بنابراين قبل از هر چيزي بايد اين را بدانيد كه معتاد به چه‌كسي مي‌گويند؟ اعتياد يعني تكرار كردن يك الگوي رفتاري غالب در مدت‌زماني طولاني كه منجر به وابستگي مي‌شود. بنابراين اعتياد يك سير زماني دارد كه فرد مصرف‌كننده مواد در دفعات ابتدايي سوءمصرف مواد احساس سرخوشي و لذت مي‌كند اما با مرور زمان و به‌تدريج هم از نظر جسمي و هم از نظر رواني به موادمخدر وابسته مي‌شود. قطعا در طول اين دوره از فرد مصرف‌كننده رفتارهايي سر خواهد زد كه قبلا شما آن رفتارها را در بين اعضاي خانواده يا افراد عادي ملاحظه نكرده‌ايد. مانند خوشبو كردن مداوم حمام و دستشويي بعد از هر بار استفاده، ماندن‌هاي طولاني در اين مكان‌ها، خروج‌هاي ناگهاني از منزل بدون دليل مشخص، ناراحتي از حضور غيرمنتظره همسر در منزل و... اما اگر اين رفتارها را ديديد چه كار بايد بكنيد؟ آيا اعتياد منزل آخر است و بعد از آن همه‌‌چيز بايد به جدايي ختم شود؟ قطعا نه! ما در ادامه به شما توضيح خواهيم داد كه با اين معضل چگونه روبه‌رو شويد.
انكار و سرپوش گذاشتن ممنوع
نوع نگرش و طرز فكر ما نسبت به موضوعي خاص روي نحوه برخوردمان با آن تأثير مي‌گذارد. اگر به افراد وابسته به مواد مخدر به چشم يك مجرم، يك فرد بي‌مسئوليت و خوشگذران نگاه كنيم نخستين احساسي كه براساس اين قضاوت به ما دست مي‌دهد حس تنفر و نخستين واكنشي كه از خود نشان مي‌دهيم طرد كردن اوست. اما اگر او را يك بيمار بپنداريم در برابرش موضع نمي‌گيريم، رفتار پرخاشگرانه از خود نشان نمي‌دهيم، به مشكلاتش گوش مي‌دهيم و وظيفه خود مي‌دانيم تا جايي كه از دستمان برمي‌آيد در درمان اين بيماري به او كمك كنيم البته نه به اين معنا كه به‌طور ناخودآگاه بيمار را قادر‌سازيم كه به مصرف مواد بپردازد. بنابراين نبايد با عملكردهايتان به او كمك كنيد كه بيشتر به اعتيادش بپردازد. بدون هيچ رودربايستي اما با لحني محترمانه و دوستانه درباره مسئله اعتيادش با او صحبت كنيد؛ بدون اينكه در موردش قضاوت كنيد، او را آزار داده يا تحقير كنيد. بايد طي گفت‌وگو به او بگوييد كه چنين مسئله‌اي وجود دارد و نبايد انكارش كرد. به او بگوييد: «در كنارت مي‌مانم و كمك‌ات مي‌كنم كه درمان شوي».
همسرتان را آماده پذيرش كنيد
هدف از درمان بيماران معتاد ايجاد تغيير در رفتار اعتيادي آنان است و
كليد اصلي درمان ايجاد انگيزه براي تغيير است. به‌طوركلي مي‌توان ايجاد
تغيير را به مراحل زير تقسيم كرد.
اولين مرحله پيش‌تأمل ناميده مي‌شود.
در اين مرحله سوءمصرف مواد به فرد احساس سرخوشي مي‌دهد و فرد در رفتار و
شرايط موجود مشكلي نمي‌بيند.
واكنش مناسب: در اين مرحله در قالب جملاتي
خبري و كوتاه با لحني آرام، بدون تحقير، توهين و پرخاش سعي كنيد درباره
مشكل موجود آگاهي‌هاي لازم را به او بدهيد تا او به‌تدريج درباره بيماري
اعتيادش به بينش برسد.
در مرحله تأمل بيمار وجود مشكل را حس مي‌كند اما هنوز به درمان فكر نمي‌كند.
واكنش
مناسب: اطلاع‌رساني در اين مرحله بايد كاملا واقع‌گرايانه و به دور از
اغراق و دروغ باشد چون سبب كناره‌گيري بيمار مي‌شود. در اين مرحله اگر
بيمار احساس كند كه شما به‌عنوان همسر حامي و پشتيبان او هستيد به تغيير
رفتار و درمان فكر مي‌كند. جملاتي را به‌كار ببريد كه او حس كند در طول
دوره درمان كنار او هستيد.
در اين مرحله بيمار آماده ايجاد تغيير است و تصميم به درمان مي‌گيرد.
واكنش
مناسب: بايد براي شروع درمان او را تشويق كنيد. گفتار و رفتارتان
به‌گونه‌اي باشد كه او حس كند مي‌تواند اين بيماري را شكست دهد. به او اين
اطمينان خاطر را بدهيد كه در اين راه دشوار يار و همراه او خواهيد بود.
بعد از مرحله آمادگي فرد وارد مرحله عمل مي‌شود و تغيير مي‌شود. در اين
مرحله تغيير در رفتار واضح و آشكارا اتفاق مي‌افتد. مصرف مواد را قطع و
وارد مرحله درماني مي‌شود.
واكنش مناسب: در اين مرحله نبايد كار را
تمام‌شده بدانيد و گمان كنيد مشكل حل شده و پرداختن به درمان اعتياد ديگر
لزومي ندارد. همواره او را به كامل كردن دوره درمان سوق دهيد.
در اين مرحله فرد براي حفظ تغيير ايجادشده تلاش مي‌كند.
واكنش
مناسب: در عين حفظ هوشياري و پذيرش احتمال لغزش به او نشان دهيد كه تغيير
ايجادشده تأثيرات مثبت زيادي را به همراه داشته و شما از اين مسئله بسيار
خوشحال و خرسند هستيد. فضايي را ايجاد كنيد كه اگر فرد احيانا لغزشي داشت
به جاي پنهان‌كاري آن را با شما و درمانگر در ميان بگذارد.
اگر مي‌خواهد خودش ترك كند
گاهي پيش مي‌آيد فرد تمايل دارد بدون كمك گرفتن از درمانگر اقدام به ترك وابستگي كند. طبيعتا بايد از همه فرصت‌هايي كه فرد معتاد سعي دارد توانايي‌هاي خود را بسنجد و ظرفيت و ميزان مقاومت خود را براي جلوگيري از مصرف مواد به بوته آزمايش بگذارد، استقبال كرد. بنابراين براي اينكه او بهتر بتواند نقاط ضعف و قوت خود را بشناسد نبايد با او مخالفت كنيد. انتخاب را به‌عهده خودش بگذاريد. به او بگوييد تو و سلامتي‌ات براي ما مهم است و اگر با شناختي كه از خودت داري مي‌داني كه به اين روش مي‌تواني ترك كني من همراه تو هستم و از هيچ كمكي دريغ نمي‌كنم. اگر او اقدام به اين كار كرد بايد همواره موضوع را از او پيگيري كنيد. از او بخواهيد اقداماتي كه انجام داده و نتايجي كه حاصل شده را برايتان توضيح دهد. به‌گونه‌اي كه او حس كند، سلامتي و روند درمان بيماري‌اش برايتان اهميت دارد نه اينكه گمان كند او را زير ذره‌بين و مورد بازخواست قرار داده‌ايد.
او را طرد نكنيد
بعضي‌ها براي ايجاد انگيزه درمان، همسر معتادشان را تهديد به ترك خانه يا طلاق مي‌كنند. چنين برخوردي به‌خصوص در وهله اول و هنگامي كه تازه به اعتياد همسرتان پي برده‌ايد غيرمسئولانه است. اگر اين نگرش كه اعتياد يك بيماري است وجود داشته باشد قطعا تهديد به ترك خانه يا طلاق در مواجهه با يك بيماري منطقي و عاقلانه نيست. همانگونه كه شما از شريك زندگي و همسرتان توقع داريد كه در مواجهه با مشكلات همراه‌تان باشد بهتر است به‌عنوان يك همسر مسئول در جهت درمان بيماري اعتياد او تلاش كنيد و درصدد حل مشكل برآييد. برخورد سلبي نه‌تنها هيچ كمكي به حل مشكل نمي‌كند بلكه نشان‌دهنده اين است كه از زير بار مسئوليت‌هايي كه به‌عنوان همسر به‌عهده داريد شانه خالي مي‌كنيد. تنها گذاشتن او در چنين شرايطي نه‌تنها كمك‌كننده نيست بلكه مي‌تواند آسيب‌زننده هم باشد و سبب تشديد بيماري و دور شدن‌تان از يكديگر و از هم پاشيدن كانون خانواده مي‌شود.
همدلي به جاي نصيحت و سرزنش
گفتار نصيحت‌گونه در ايجاد انگيزه و سوق دادن بيمار به سمت درمان آن هم
بسته به ميزان بينش و پذيرشي كه فرد نسبت به اعتياد خود دارد مي‌تواند نقش
مثبتي داشته باشد اما در رفع مشكلات به‌طور ريشه‌اي و درمان بيماري مؤثر
نيست.
بنابراين سعي كنيد گفتارتان همدلانه و با لحني دوستانه باشد نه
نصيحت‌گونه. چون ممكن است او اينگونه برداشت كند كه شما او و مشكل‌اش را
درك نمي‌كنيد و براي خلاص شدن از او و مشكل‌اش سعي در نصيحت كردن او داريد.
اين نگرش را در او ايجاد كنيد كه مسئول اعمال، رفتار و شرايط ايجادشده است
اما هرگز او را به‌خاطر اعتيادش سرزنش‌نكنيد. سرزنش كردن اعتماد به نفس،
خودكارآمدي و انگيزه او براي درمان را كاهش داده و او را نسبت به تغيير
اوضاع و بهبود شرايط دلسرد مي‌كند.
به سلامتي خود هم اهميت دهيد
اعتياد زن يا شوهر اثرات منفي زيادي مثل انزوا، اضطراب، خستگي مفرط،
افسردگي و... بر اعضاي خانواده به‌ويژه همسر مي‌گذارد. اگر اعتياد همسرتان
سبب بروز چنين عوارضي در شما يا ساير اعضاي خانواده‌تان شده به خدا توكل
كنيد و اميدتان را از دست ندهيد.
سعي كنيد براي جلوگيري از فروپاشي
نظام خانواده درصدد پيشگيري و رفع عوارض سوء ايجادشده در خود برآييد تا
بتوانيد به خوبي به‌عنوان يك همسر مسئول او را حمايت كنيد.
همچنين
مي‌توانيد جهت گرفتن مشاوره و راهكارهاي درماني براي بهبود شرايط جسمي و
اوضاع روحي‌تان به مراكزي كه براي كمك‌رساني و ارائه خدمات درماني به
معتادان تحت نظارت وزارت بهداشت و درمان و همچنين سازمان بهزيستي و
مشاوره‌اي فعاليت مي‌كنند مراجعه كنيد.
برنامه درماني را منظم اجرا كنيد
متأسفانه بعضي‌ها معتقدند كه اعتياد قابل درمان نيست يا اينكه فرد معتاد را غيرقابل اصلاح مي‌دانند از اين‌رو در دوره درمان سريعا مايوس و نااميد مي‌شوند اما اين خود يكي از اصلي‌ترين دلايل شكست در سير درمان است. از آنجا كه اعتياد يك بيماري مزمن است و فرد ناگهاني و يك‌شبه به آن دچار نمي‌شود بلكه به‌صورت تدريجي و آرام‌آرام به سوءمصرف مواد وابسته و معتاد مي‌شود نبايد انتظار داشت كه يك‌شبه نيز روند درماني طي شود و بيمار به بهبودي قطعي كامل برسد. از روزي كه بيمار تصميم به ترك اعتياد مي‌گيرد و اقدام به درمان مي‌كند تا روزي كه درمانگر متخصص تشخيص دهد كه درمان قطعي صورت گرفته طول مدت درمان محسوب مي‌شود. پيگيري مداوم روند درماني و حضور منظم در جلسات مشاوره و روان‌درماني در درمان اعتياد و جلوگيري از بازگشت مجدد بيماري بسيار تأثيرگذار است. از اين‌رو بردبار و شكيبا باشيد و بيمار را تشويق كنيد كه به‌طور منظم در جلسات مشاوره و روان‌درماني شركت كند.
بيماري را به‌طور ريشه‌اي درمان كنيد
سوءمصرف مواد اثراتي روي مغز بيمار مي‌گذارد و در بعضي افراد حتي تا چند سال بعد از ترك اعتياد وسوسه مصرف دوباره مواد وجود دارد. اگر مي‌خواهيد اعتياد همسرتان به‌طور قطعي درمان شود درمان را جدي بگيرد. در طول دوره درمان ارتباط خود را با درمانگر حفظ كنيد. همكاري‌هاي لازم را با تيم درماني به عمل آوريد و راهكارهايي كه ارائه مي‌شود را دقيقا اجرا كنيد. شناسايي و رفع عوامل جسمي و روحي‌اي كه سبب ايجاد بيماري اعتيادشده در جلوگيري از وسوسه مجدد مصرف مواد و بازگشت و عود بيماري بسيار تأثيرگذار است از اين‌رو با صبر، حوصله و دقت هر چه تمام‌تر به كمك درمانگر درصدد شناسايي عوامل ريشه‌اي و سرخوردگي‌هايي كه فرد را به سمت سوءمصرف مواد كشانده بپردازيد و به‌طور ريشه‌اي و اساسي براي رفع و درمان آنها وقت و انرژي صرف كنيد.
امكان فعاليت‌هاي لذتبخش را فراهم كنيد
اثرات سوء ناشي از مصرف مواد روي سيستم هيجاني مغز درك فرد از لذت را تغيير مي‌دهد بنابراين براي جلوگيري از ايجاد خلأ ذهني كه با قطع مصرف مواد در بيمار ايجاد مي‌شود در فرد بايد فعاليت‌هاي لذتبخشي را جايگزين آن كرد. فرد معتاد با شروع درمان رفته‌رفته از اعتياد دور مي‌شود، اهميت جنبه‌هاي ديگر زندگي مثل جنبه‌هاي اجتماعي، خانوادگي، شغلي، تفريحي و... براي او بيشتر مي‌شود و جايگاه خود را در خانواده و اجتماع دوباره بازمي‌يابد. بنابراين به‌عنوان يك همسر آگاه و حمايتگر سعي كنيد امكانات و شرايطي را فراهم كنيد كه او بتواند به فعاليت‌هايي كه برايش جذابيت دارد و لذتبخش است، بپردازد.
همشهری
