کد خبر: ۲۱۴۴۷۱
تاریخ انتشار: ۰۰:۰۳ - ۲۷ آبان ۱۳۹۷ - 2018November 18
گورستان ظهیرالدوله واقع در شمالی ترین نقطه تهران، مدفن بزرگان و مشاهیر ایرانی که گرچه نام و اثرگذاریشان در این مملکت تا همیشه تاریخ روشن است اما محل دفنشان مدت هاست که به خاموشی سپرده شده است
شفاآنلاین> اجتماعی>  گورستان ظهیرالدوله واقع در شمالی ترین نقطه تهران، مدفن بزرگان و مشاهیر ایرانی که گرچه نام و اثرگذاریشان در این مملکت تا همیشه تاریخ روشن است اما محل دفنشان مدت هاست که به خاموشی سپرده شده است.



به گزارش شفاآنلاین: بعضی از مکان ها پس از ورود و حضور افراد مشهوری به آنها، شهرت می یابند. گورستان ظهیرالدوله یکی از همین مکان ها است که شروع شهرت آن به زمانی برمی گردد که «علی خان قاجار دولو» یا «علی خان ظهیرالدوله» (1243-1303) از چهره های سرشناس عرفان و سیاست در دستگاه حکومتی ناصر الدین شاه، در آن جا به خاک سپرده شد.

علی خان ظهیرالدوله ملقب به «صفا علی» که خود از فرزندان رجل سیاسی ایران و پسر «محمد ناصرخان ظهیرالدوله» بود و همین عنوان ظهیرالدوله را به واسطه خدمات و اعتمادی که ناصر الدین شاه به پدرش داشت، دریافت کرده بود. یکی از چهره های شناخته شده و دارای طرفدارانی در زمان خود بود.

یکی از کارهای معروفعلی خان ظهیرالدوله به عنوان یک آزادی خواه، در زمان خودش تاسیس انجمن اخوت متشکل از 110 نفر از روشن اندیشان دوران، در سال 1317 در راستای مبارزه با استبداد و خرافه پرستی بود.

دراویش انجمن اخوت پس از دفن علی خان آن قبرستان عمومی را محصور ساخته و آن را «قبرستان ظهیرالدوله نامیدند».

**چهره هایی که پس از مرگ کم کم به ظهیرالدوله رفتند

پس از مرگ علی خان ظهیرالدوله در سال 1303، او را نزدیک به باغ شخصی خودش در قبرستانی قدیمی و عمومی که به لحاظ جغرافیایی بین تجریش و امامزداه قاسم قرار داشت و بعدها به گورستتان ظهیرالدوله شناخته شد، دفن کردند.

اما این تازه شروعی بر ورود چهره های متوفی تاریخی ایران از آن دوران بود. ظهیرالدوله به دلیل کارهایی که برای مردم در مناصب سیاسی اش انجام داده بود و همینطور به دلیل افکار و عقاید آزادی خواهانه اش، مورد وثوق و اقبال چهره های سیاسی، هنری و اجتماعی و به طور کلی اکثر طبقات اجتماعی زمان خود بود؛ به همین دلیل پس از دفن او در این مکان، بسیاری از هنرمندان، سیاستمداران و چهره های اجتماعی وصیت کردند تا پس از مرگ در این آرامگاه دفن شوند.

البته از سال 1340 دفن عمومی در این قبرستان ممنوع شد و بین دهه 40 تا 50 صرفا تعداد محدودی آن هم با اجازه نامه خاص در این مکان به خاک سپرده شدند که آخرین مورد آن مربوط به سال 1359 است.

پس از دفن علی خان ظهیرالدوله در این مکان در سال 1303، ایرج میرزا شاعر در سال 1304 و درویش خان از اساتید بنام موسیقی سنتی در سال 1305 جزو اولین چهره های معروف زمان خود بودندکه در این مکان به خاک سپرده شدند.

فروغ فرخزاد، رهی معیری، ملک الشعرای بهار، رهی معیری، مرتضی محجوبی، حسین یاحقی، قمرالملوک وزیری، ابولحسن صبا، حسین صبا، محمد مسعود، علی اقبال، جهانبخت توفیق، اسماعیل مرزبان، حسنعلی مستشار و ... بخشی از بزرگترین اسامی و چهره های صاحب نام درعرصه موسیقی، سیاست، هنر و اجتماع در زمان خود و تاریخ ایران هستند که آرامگاه ابدی شان ظهیر الدوله است. چهره هایی که بعضا در زمینه تخصصی خودشان اثرگذار و صاحب سبک بوده و اتفاقات قبلی و بعدی در زمینه تخصشان را می توان متاثر از نام و عملکرد آنان دید.

اوضاع این قبرستان همانند بسیاری از جلوه های فرهنگی ایران معاصر حال خوشی ندارد. سنگ هایی که نه کسی به آنها رسیدگی می کند و نه امکانی برای رسیدگی دارند. اسامی مدفون در ظهیرالدوله وزن سنگینی از تاریخ اجتماعی فرهنگی و سیاسی ایران را به دوش می کشند. چهره های بزرگی که نه تنها به دلیل مباحث فرهنگی و تاریخی که از جهت سهم و نقش آنان در ارتقای فهم جایگاه امروزین ما شایسته بزرگداشت و دیده شدن هستند.

**دردهای ناگفته

یکی از بازدید کنندگان در این باره به پژوهشگر ایرنا گفت: وقتی در صبح پنجشنبه ای گروهی از گردشگران خارجی با مترجم خود به قصد بازدید از این مکان آمده بودند با در بسته و اخم متولی مواجه شدند که به آنها گفت در این ساعت فقط خانم هایتان می توانند وارد شوند و آقایان بروند ساعت یک ظهر به بعد بیایند. مترجمشان سعی می کرد خونسردی خود را حفظ کند و دائم توضیح می داد که هم به لحاظ زمانی امکان رفتن و برگشتن ندارند و هم این که کار درستی نیست که با آنها این گونه برخورد شود.

یک بازدیدکننده ای دیگر در این باره می گوید: من از ده سال پیش به اینجا می آیم. سر قبر فروغ. می آیم برایش شعر می خوانیم با بچه ها که قبلا بیشتر بودند اما حالا خیلی کم شده اند. اما خیلی ها هستند اینجا را نمی شناسند، اینجا یکی از مکان های روشنفکری ایران است که متاسفانه توجهی به آن نمی شود.

بازدیدکننده دیگری که گفت: فقط یک روز برای بازدید آن هم پنجشنبه همینطور سخت بود چه برسد به تفکیک جنسیتی. جدای قشنگ نبودن این حرکت تصور کنید بخواهید از غرب یا شرق به اینجا بیایید، اگر سحرخیز نباشید و صبح زود راه نیفتید همین ترافیک پارک وی و تجریش و گیرکردن در آن ممکن است باعث تاخیر و از دست دادن فرصت بازدید شود. حتی اگر نشود هم هر زمانی که برسید فقط تا ساعت 12 فرصت دارید.

چنین اعمال سیاست و سلیقه ای در سطح ملی هم تاسف آور است حالا تصور کنید قیافه هاج و واج گردشگران خارجی را که با خود می اندشیدند که مگر می شود بازدید از اهل قبور هم جدا باشد آن هم در جامعه ای که زنانش در همه جا آن پابه پای مردانش حضور و وجود دارند.

**یادهای برباد

گورستان ظهیرالدوله و همچنین ملک وی که پس از مرگش وقف انجمن اخوت شده بوده تا سالها زنده و پررفت و آمد و حتی محل اجرای مراسمی از جانب اعضای آن بود که همه اینها پس از مرگ آخرین نفر از این انجمن «درویش رضا» در سال 1366 رو به افول و خاموشی گذاشت.

امروز متولی این مکان همسر درویش رضا و پسرش هستند که با بهانه شخصی بودن ملک، تمایل چندانی به دیدن بازدیدکنندگان ندارند و ترجیح می دهند که همین چند ساعت محدود هفته را هم تعطیل کنند و با اقداماتشان این مساله را بخوبی نشان می دهند؛ مثلا به دلیل فاصله قبر ابولحسن صبا از باقی چهره ها، عمدتا آن را بسته و مانع دیدن این قسمت می شوند.

اگرچه این گورستان به عنوان یک میراث فرهنگی در میراث فرهنگی به ثبت رسیده اما شاید بتوان گفت که این تنها کاری است که در نیم قرن گذشته برای این مکان صورت گرفته است چرا که عدم وجود متولی مشخص و همچنین عدم رسیدگی به وضعیت این مکان باعث تخریب مقبره ها و دلزدگی دوستداران تاریخ و فرهنگ ایران زمین گردیده است.

بی نام و نشانی و گمنام ماندن این قبرستان برای مردم معاصر و تبلیغاتی که برای آن نمی شود، در کنار تعیین تنها یک روز در هفته برای بازدید و بدتر از همه اینها از سال 1396 تفکیک جنسیتی آن به دو ساعت 10 تا 12 برای خواهران و 13 تا 16 برای برادران مسائلی است که با اسم ظهیرالدوله پیوند خورده است.

به نظر می رسد در این زمینه نیازمند ورود یکی از ارکان های اثرگذار چون میراث فرهنگی، وزارت ارشاد، شهرداری تهران و یا هر نهاد دیگی هستیم که بتواند این مکان تاریخی و فرهنگی را از رخوت کنونی خارج کرده و به روزهای شکوهش بازگرداند. ایرنا
نظرشما
نام:
ایمیل:
* نظر: