فوران آتشفشان دماوند از شایعه تا واقعیت

شفا آنلاین>اجتماعی> پژوهشگران اعلام کردند که دور جدید فعالیت‌های آتشفشانی کره زمین در راه بوده و این فوران‌ها می‌توانند در مقیاسی گسترده و قدرتمند باشند. گفتنی است یکی از قله‌های پرخطر آتشفشانی در فهرست تهیه ‌شده توسط دانشمندان، قله دماوند<Damavand Peak> است.

به گزارش شفا آنلاین:دماوند یک کوه آتشفشانی مطبق و نیمه‌فعال است که عمدتا در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده و اولین فوران آن هزاران سال قبل رخ داده ‌است. وجود چندین چشمه گوگردی و چشمه‌های آب گرم از شواهد نیمه فعال‌ بودن این آتشفشان است. بیشترین و عمده‌ترین فعالیت آتشفشانی این کوه که باعث شکل‌گیری آن شده در حدود ۱۰ هزار سال قبل روی داده ‌است. قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است که دریاچه‌ای از یخ آن را پوشانده‌ است و دودخان‌هایی در اطراف آن وجود دارد. همچنین نشانه‌هایی از وجود دهانه‌های قدیمی و کاسه‌های آتشفشانی در پهلوهای جنوبی و شمالی کوه ملاحظه می‌شود که قطر کاسه شمالی به ۹ کیلومتر می‌رسد.

اخيرا افزايش گازها، تغييرات حرارتی آب اين ناحيه و همچنین وقوع سیلاب‌های اخیر در روستای گزانه و شهر گزنک، شايعه فعاليت مجدد آتشفشان اين كوه را تقويت كرده است. سیدرمضان موسوی، مدیرگروه مهندسی آبخیزداری دانشگاه کشاورزی در واکنش به این موضوع گفت: وقوع سیلاب‌های اخیر در روستای گزانه و شهر گزنک در بخش لاریجان آمل، یک پدیده طبیعی است که هرساله در فصل تابستان اتفاق می‌افتد بنابراین دلیل کافی برای فعالیت آتش فشان دماوند محسوب نمی‌شود.

این زمین شناس تصریح کرد: دماوند یک قله آتشفشانی است که بیش از ۲ میلیون سال قدمت دارد و 10 ها بار در طول تاریخ فوران داشته و هر بار رفتار خاصی از خود بروز داده است اما این شواهد دلیل کافی برای احتمال وقوع آتشفشان نیست.

وی با بیان اینکه شهر گزنک و روستای گزانه به وسیله انباشته شدن رسوبات سیلاب از قله دماوند در طی سال‌های طولانی شکل گرفته است، ادامه داد: چنین حوادثی در دهه‌های مختلف تاریخ تکرار شده است و نمی‌تواند ناشی از حرارت شروع فعالیت آتشفشان باشد.

موسوی خاطرنشان کرد: امسال بارش برف خوبی را در در فصل بهار داشتیم که این برف ها به دلیل گرمای فصل تابستان، ذوب و موجب بروز سیلاب شده است. وقوع چنین سیلابی در این حد، در ادوار و دهه‌های مختلف نیز بوده و پدیده جدید و نگران کننده‌ای مبنی بر تاثیر گرمای قله دماوند و وقوع آتشفشان نیست.

ضرورت مطالعه فعالیت‌های دماوند

فریبرز مسعودی، عضو هیات علمی دانشکده علوم زمینی دانشگاه شهید بهشتی در این باره به خبرنگار باشگاه خبرنگاران گفت: شناخت کافی در مورد کوه دماوند وجود ندارد. دماوند شبیه مریضی است که هیچ‌ خبری از حالش نداریم. باید بررسی‌ها و آزمایش‌های کافی صورت بگیرد تا وقتی با چنین اخبار مثبت یا منفی در مورد آتشفشان دماوند مواجه می‌شویم، بتوانیم با قاطعیت اظهار نظر کنیم اما در حال حاضر اطلاعات ما کافی نیست.

وی با بیان این که مطالعات کافی در این باره صورت نگرفته است، افزود: این مطالعات حتی هزینه زیادی هم نمی‌خواهد، بلکه فقط باید به این مساله اهمیت داد، هر چند یک‌ سری اقدامات و مطالعات توسط سازمان زمین‌شناسی در حال انجام است. با این حال هیچ‌ پایگاه دایمی‌ای برای مطالعه، پایش و برنامه‌ریزی طراحی نشده است.

وی گفت: تحولات زمین‌شناسی همواره وجود داشته است و مطالعاتی که انجام می‌شود، نشان می‌دهد گاه فعالیت‌ها حادتر می‌شود و همین بی‌اطلاعی از شرایط دماوند است که موجب شده تا خبری مطرح شود و برخی شروع به اظهار نظر کنند که در چنین شرایطی از نظر روحی و روانی به مردم فشار می‌آید.

وی در پاسخ به این سوال که آیا امکان غافلگیری نسبت به فوران آتشفشان در دماوند وجود دارد یا خیر، گفت: وقتی اطلاعات نداریم نمی‌توانیم با قاطعیت آن را رد یا تایید کنیم. متاسفانه هر اتفاقی که می‌افتد مثل زلزله یا انتشار گاز آن را به فوران آتشفشان دماوند ربط می‌دهند و ما توانایی اظهارنظر نداریم.

فریبرز مسعودی با بیان این که آتشفشان دماوند نیمه فعال است، گفت:‌ این نیمه فعال‌ بودن به این معنا نیست که گدازه ایجاد می‌کند اما اثرها و تبعات دیگری همچون تاثیرگذاری روی زلزله، آب شدن برف‌ها و ایجاد سیلاب و تولید گاز دارد و از همه مهم‌تر این است که به علت نزدیکی به پایتخت دارای اثرات روانی بوده و همین ضرورت مطالعه روی دماوند را افزایش می‌دهد.

اثرگذاری فعالیت دماوند بر گسل‌های اطراف خود

مهدی زارع، استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله کشور درباره علت فعال شدن آتش فشان دماوند، اظهار کرد: بر این اساس آخرین فوران این کوه به هفت هزار و 300 سال قبل مربوط می‌شود و برخی پژوهشگاه ها از فوران مهم و انفجار قله در اوایل آخرین عصر یخبندان(WURF) حدود 24 هزار سال قبل خبر می‌دهند. اکنون از نظر انفجار و فوران، کوه دماوند خاموش است اما فعالیت این آتش فشان با توجه به خروج گازها و بخارهای فومرولی از آن همچنین وجود چشمه‌های آب گرم به عنوان یک سامانه فعال شناخته می‌شود.

عضو وابسته فرهنگستان علوم افزود:‌ در شرایط خاص وقوع زمین لرزه‌های مهم می‌تواند به انفجار در قله‌های آتش فشانی هم بینجامد. مشاهده‌ها نشان می‌دهد، وقتی آزاد شدن تنش بر اثر فعالیت‌های ورکانیکی به حد 5تا 7 درصد افت تنش هنگام گسیختگی گسلش برسد احتمال تحریک گسل‌های اطراف سامانه آتش فشانی و وقوع زمین لرزه وجود دارد بنابراین لازم است تا تحریک احتمالی گسل‌های اطراف سامانه آتش فشانی دماوند( گسل‌های مشا، لار، فیروزکوه، شمال تهران، کندوان، بلده و شمال البرز) بر اساس فعالیت دایمی چنین سامانه‌ای با دقت سنجیده شود.

وی بیان کرد: تحریک وقوع زمین لرزه بر اثر فعالیت سامانه آتش فشانی از خطر انفجار در قله آتش فشانی دماوند مهمتر است چرا که ممکن است خطر انفجار در مخروط دماوند و خروج گدازه به عنوان خطری فوری مطرح نباشد ولی خطر زمین لرزه شدید به دلیل وجود گسل‌های فعال و تغییر شکلی که در پوسته دایما رخ می‌دهد خطری دایمی محسوب شده که احتمال فعالیت‌های سامانه دماوند را افزایش می‌دهد.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا این فعالیت های اخیر لرزه‌خیزی مناطق اطراف آتش‌فشان موجب فعال شدن دماوند می‌شود یا خیر؟ گفت: دماوند لرزه‌های آتش‌فشانی دارد که به دلیل کوچک بودن بزرگی آن اکثرا در گزارش‌های پژوهشگاه زلزله و موسسه ژئوفیزیک ثبت نمی‌شوند، اگرچه به ندرت در برخی گزارش‌ها شاهد ثبت لرزه‌های دماوند هستیم.

زارع ادامه داد: لرزه‌های آتش‌فشانی کاملا قابل تفکیک از زلزله‌های تکتونیکی (مربوط به گسل ها) هستند و در بررسی های دهه اخیر شواهدی مبنی بر احتمال انفجار فوری در مخروط آتش‌فشانی دماوند نیافتیم اگرچه در اطراف منطقه دماوند لرزه‌های متعددی رخ داده و می‌دهد اما این لرزه‌ها الزاما گواهی برای وقوع سریع انفجار این مخروط نیستند تا پس از آن شاهد آتش‌فشانی با خروج مواد مذاب باشیم.

عضو وابسته فرهنگستان علوم گفت: البته باید به این سوال هم پاسخ داده شود که آیا فعالیت و سیستم کوه دماوند بر گسل‌های اطراف تاثیرگذار است؟ واقعیت این است که فعالیت دماوند بر گسل‌های اطراف خود اثرگذار بوده و پژوهش‌ها نشان داد که سامانه آتش‌فشانی دماوند از نظر میزان جابه‌جایی، تغییر ریتم و تعداد وقوع زمین‌لرزه بر گسل‌های فعال اطراف اثرگذار است.

وی با اشاره به اینکه آتش‌فشان دماوند می‌تواند موجب ایجاد زلزله‌ ای بزرگ در گسل‌های اطراف خود شود و براثر آن گسل شمال تهران، مشا، لار، ‌بلده، لاسم، کندوان، ایوانکی و... فعال شوند، گفت: فعال شدن این گسل‌ها از لحاظ تئوری ثابت شده است و آتش‌فشان‌ها می‌توانند موجب تحریک گسل‌ها و سپس فعالیت آنها و وقوع زمین‌لرزه شوند، تاثیرات بزرگ آتش‌فشان دماوند برگسل‌های تهران مورد توجه مردم قرار می‌گیرد زیرا در صورت تاثیر آتش‌فشان بر گسل‌ها زلزله‌ ای بزرگ رخ می‌دهد.