دوپینگ خونی، افزایش مصنوعی تعداد گلبول‌های قرمز در جریان خون به‌منظور افزایش کارایی بدن ورزشکار است.
شفا آنلاین>سلامت>دوپینگ یک روش غیراخلاقی، غیراصولی و غیرقانونی برای افزایش توان جسمانی در ورزشکاران است که به شیوه‌های گوناگون انجام می‌شود. یکی از خطرناک‌ترین این روش‌ها معروف به دوپینگ خونی <Blood doping>است.دوپینگ خونی، افزایش مصنوعی تعداد گلبول‌های قرمز در جریان خون به‌منظور افزایش کارایی بدن ورزشکار است. با توجه به اینکه گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را از ریه‌ها به ماهیچه‌ها منتقل می‌کنند بنابراین افزایش این سلول‌های اکسیژن‌رسان موجب افزایش حجم هوای جذبی در ریه‌ها شده و به دنبال آن توان عضلانی و استقامت ورزشکار نیز افزایش می‌یابد. تاکنون سه روش برای افزایش مصنوعی توان اکسیژن‌رسانی خون شناخته‌شده است. این سه روش تزریق اریتروپویتین EPO، تزریق حامل‌های اکسیژن مصنوعی و درنهایت انتقال خون هستند. اریتروپویتین یک فاکتور رشد گلیکوپروتئینی است که از کلیه‌ها ترشح‌شده و به تولید بیشتر گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند. این ماده یک سیتوکین است که نوعی عامل خون‌ساز است.
اریتروپویتین انسانیEPO یک هورمون گلیکوپروتئینی است که بیشتر توسط کلیه‌ها و کبد ترشح‌شده و عامل موثر در تولید و ترشح طبیعی این محرک با کاهش سطح گلبول‌های قرمز خون و اکسیژن‌رسانی به بافتها تحریک می‌شود. تولید و ترشح EPO در بدن در شرایط پاتولوژیک مثل آسیب پارانشیم کلیه و کم‌خونی کاهش می‌یابد. اگرچه اریتروپویتین ازنظر درمانی یک داروی مناسب برای کم‌خونی و بیماری‌های کلیوی محسوب می‌شود، اما ورزشکارانی که از این دارو بدون توجه به در صحیح و در دفعات کنترل نشده استفاده می‌کنند در معرض عوارض جانبی خطرناکی همچون بیماری‌های قلبی، سکته و درنهایت بیماری‌های خود ایمنی قرار می‌گیرند. شایان‌ذکر است که عامل اصلی تمام این مشکلات افزایش غلظت و تراکم بیش‌ازحد سلول‌های قرمز در خون است.
دومین روش شناخته‌شده برای افزایش توان اکسیژن‌رسانی خون، تزریق مواد انتقال‌دهنده ازجمله عامل انتقال اکسیژن هموگلوبین (HBOCs) یا پر فلوئوروکربن (PFCs) است. این دو عامل مواد شیمیایی خارجی هستند که پس از تزریق توان اکسیژن‌رسانی خون را افزایش می‌دهند. عوارض جانبی مصرف این دو ماده شیمیایی شامل افزایش خطر بیماری‌های قلبی- عروقی و افزایش احتمال سکته، آنفارکتوس قلب و آمبولیسم است. خوشبختانه این مواد با یک آزمایش خون ساده که در سال ۲۰۰۴ ابداع شد قابل‌شناسایی هستند.
سومین روش شناخته‌شده برای افزایش توان اکسیژن خون، روش خطرناک و غیرمتعارف انتقال خون است. در این روش فرآیند انتقال خون به دو صورت اتولوگ و همولوگ انجام می‌شود. پس از تزریق خون مازاد توده گلبول‌های قرمز خون به‌صورت ناگهانی افزایش‌یافته و موجب افزایش توان هوازی و آمادگی جسمانی هوازی می‌شود. با توجه به اینکه دوپینگ خونی مقاومت را افزایش می‌دهد، استفاده از آن در ورزش‌های استقامتی مثل اسکی، دوی ماراتن و دوچرخه‌سواری بیشتر کاربرد دارد. درروش اتولوگ خون هر ورزشکار پس از برداشت منجمد یا سرد شده و در زمان موردنیاز به بدن تزریق می‌شود و درروش هومولوگ خون فرد دیگری را با گروه خونی یکسان به ورزشکار تزریق می‌کنند. البته در بیشتر موارد در یک فرآیند مکمل خون در سانتریفیوژ تفکیک‌شده و درنهایت با جداسازی پلاسما تنها گلبول‌های قرمز دوباره به ورزشکار تزریق می‌شوند.
در این روش خطرناک معمولاً قبل از گرفتن خون کمی EPO به فرد تزریق می‌شود تا میزان گلبول خون بالا رفته و سپس خون سرشار از سلول‌های قرمز از ورزشکار گرفته می‌شود.
یکی از مشکلات اساسی و خطرساز این روش شرایط نگهداری خون است. ازآنجایی‌که زمان نگهداری خون کوتاه است بنابراین خون باید به‌صورت استرلیزه گرفته شود و در دمای ۴+ تا ۴- درجه نگهداری شود تا گلبول‌های خون منجمد شده و هرگز از حالت انجماد خارج نشوند زیرا در معرض خطر عفونت قرار می‌گیرند. درروش مرسوم‌تر قبل از انتقال خون و چند روز قبل از مسابقات، ورزشکار به ارتفاع بلندتری رفته تا با افزایش ارتفاع و کاهش فشار اکسیژن، در خون شریانی ماده‌ای به نام اریتروپویتین ترشح شود. این ماده همان هورمون EPO است که در فرد بالغ عمدتاً توسط کلیه‌ها تولید و ترشح می‌شود. با ترشح طبیعی این ماده در ارتفاعات توانایی اکسیژن‌رسانی خون افزایش‌یافته تا بافت‌های بدن آسیب نبینند. در شرایطی که حجم گلبول‌های قرمز افزایش‌یافته است، فرایند خون‌گیری آغازشده و درنهایت خون دریافتی غلیظ و منجمد شده و قبل از مسابقه دوباره به بدن ورزشکار تزریق می‌شود. با این روش معمولاً ظرفیت اکسیژن‌رسانی خون تا ۲۰ درصد افزایش‌یافته و ورزشکار دیرتر خسته می‌شود. بنابراین دوپینگ خونی ذخیره اکسیژن بدن را افزایش داده و درنتیجه عملکرد دوندگان و دوچرخه‌سواران را در مسافت‌های طولانی ارتقاء می‌دهد. طبق مطالعات انجام‌شده با سه هفته اقامت و تمرینات ورزشی در ارتفاعات بلند می‌توان اثری همانند دوپینگ خونی ایجاد کرد. این روش دوپینگ بیشتر در رشته‌های ورزشی دوومیدانی به‌خصوص دوهای استقامت، دوچرخه‌سواری و ورزش‌های آبی مورداستفاده قرار می‌گیرد، زیرا در این رشته‌ها بیش از رشته‌های ورزشی دیگر اکسیژن‌گیری خون اهمیت دارد.
قدمت این روش دوپینگ به چند دهه قبل بازمی‌گردد و امروزه یکی از کم‌کاربردترین روش‌ها برای افزایش توان جسمانی است. شیوه تشخیص دوپینگ انتقال خون با روش هومولوگ اولین بار در سال ۲۰۰۴ و در جریان بازی‌های المپیک تابستانی آتن ارائه شد.
ازجمله عوارض شناخته‌شده در دوپینگ خونی به روش انتقال خون افزایش احتمال ابتلا به چند مشکل حاد است. به‌عنوان‌مثال ممکن است خون فرد اهداکننده مبتلابه ویروس یا سایر میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا باشد که در پی فرایند انتقال به‌راحتی به بدن میزبان منتقل می‌شوند. تزریق خون خود ورزشکار درصورتی‌که شرایط نگهداری مناسب از خون به‌درستی انجام نشود ممکن است مشکلات حادی را برای ورزشکار ایجاد کند. نتایج یک بررسی توسط فدراسیون دوچرخه‌سواری اروپا نشان داد که حداقل ۲۰ درصد از دوچرخه‌سواران حرفه‌ای به علت عوارض ناشی از دوپینگ خونی در ۲۵ سال گذشته جان‌باخته‌اند. در این بررسی مشخص شد بیشترین عوامل خطرساز موجود در دوپینگ خونی به روش انتقال خون احتمال ابتلا به ایدز ، هپاتیتB و C است.سپید
احمد مهران فر/ پزشک عمومی
نظرشما
آخرین اخبار