پیشگیری از سرطان های زنانه

سرطان پستان و سرطان دهانه رحم از شایع‌ترین سرطان‌های زنان ایران در سنین باروری هستند که در صورت تشخیص دیررس، آمار مرگ و میر بالایی را به دنبال خواهند داشت. اگر این دو بیماری به‌موقع تحت درمان قرار نگیرند با خطر متاستاز دوردست (گسترش سلول‌های سرطانی به بافت‌های دیگر) همراه هستند. راه نجات از متاستاز باوجود شیمی‌درمانی و پرتودرمانی بسیار دشوار است، اما اگر زنان از لحاظ سلامت، پیگیر بررسی‌ها و معاینات دوره‌ای رحم و پستان خود باشند، هرگز با موارد ناشناخته سرطان و متاستاز و پخش دوردست آن در بدن مواجه نخواهند شد.

 

 

نه، برخلاف تصور عموم که فکر می‌کنند فقط در صورت وجود سابقه ژنتیکی سرطان پستان باید دنبال رد پای این بیماری باشیم، امروزه نمونه‌هایی از سرطان پستان در خانم‌هایی دیده می‌شود که اصلا سابقه فامیلی سرطان را در پیشینه خانوادگی خود ذکر نمی‌کنند. این موضوع زنگ خطر برای تمام خانم‌ها و نشان‌دهنده اهمیت معاینات دوره‌ای پستان توسط متخصص زنان یا جراح عمومی ‌‌است.

: معاینه پستان از چه سنی باید آغاز شود و تا چه سنی ادامه پیدا کند؟

این معاینات باید بعد از بلوغ با تکمیل رشد طبیعی پستان توسط خود فرد آغاز شوند، اما زمانی که پستان به تازگی جوانه زده و خیلی کوچک است، نیازی به معاینه وجود ندارد. در صورت برخورد به برجستگی یا مورد مشکوک در معاینه خانگی، فرد باید صرف‌نظر از سن خود حتما برای انجام سونوگرافی به پزشک مراجعه کند.

 

برای آغاز معاینه با سونوگرافی محدودیت سنی وجود ندارد، اما ماموگرافی باید بعد از 40 سالگی آغاز شود زیرا تا قبل از این سن، بافت پستان سفت است و تشخیص با این روش با مشکل مواجه می‌شود. تا 65 سالگی نیز باید سالیانه 1 بار ماموگرافی را تکرار کرد.

خانم‌ها بهتر است بلافاصله بعد از اتمام عادت ماهانه، پستان‌های خود را در حمام معاینه کنند. برای این منظور باید یک دست را پشت سر به حالت کشیده قرار داد و با دست دیگر، پستان سمت مخالف را به‌صورت دوایر متحدالمرکز از نوک پستان به سمت خارج پستان‌ها لمس کرد. در این معاینه باید از فشردن بافت پستان بین دو انگشت خودداری کرد زیرا پستان در حالت طبیعی دارای مجاری شیری، حفره‌ها و مجراهای چربی است.

 

این مجاری و حفره‌ها ممکن است فرد را بی‌دلیل نگران کنند، در حالی که فقط پزشک قادر است موارد غیرطبیعی آنها را تشخیص دهد، بنابراین معاینه خانگی پستان باید با لمس به حالت فشاری روی قفسه سینه انجام شود، نه فشردن بافت بین دو انگشت. در صورت مواجه شدن با هرگونه توده غیرطبیعی، فرورفتگی غیرعادی، تغییر رنگ بخشی از پستان، غیرقرینگی اندازه پستان بیش از حد طبیعی و ترشح رنگی یا سفید از نوک پستان‌ها باید حتما برای ارزیابی‌های دقیق‌تر به متخصص زنان یا جراح عمومی‌ مراجعه کرد.

بهترین روش برای بررسی توده‌ها و کیست‌های پستان قبل از 40 سالگی، سونوگرافی است. همه خانم‌ها باید حداقل سالی 1 بار پستان‌ها و بافت‌های زیر بغل خود را با سونوگرافی بررسی کنند. در صورت وجود موارد مشکوک، فواصل بررسی با سونوگرافی تحت‌نظر پزشک معالج کوتاه‌تر خواهد شد. ماموگرافی سالیانه نیز از 40 سالگی به بالا کنار سونوگرافی، ابزار تشخیصی دقیقی برای رد سرطان پستان است.

سرطان پستان از بیماری‌های خوش‌اقبال در رشته زنان است چراکه با بررسی‌های مرتب سونوگرافی، نمونه‌برداری و پاتولوژی می‌توان به محض تشخیص کوچک‌ترین توده یا مورد غیرطبیعی، از تبدیل شدن آن به سرطان پیشگیری کرد.

 

از آنجایی که سرطان پستان معمولا درد و علامت واضحی ندارد، فرد بدون انجام معاینات منظم از وجود آن بی‌خبرمی‌ماند. در این وضعیت سرطان به تدریج پیشرفت می‌کند و ممکن است به بافت‌های دیگر از جمله ریه‌ها و مغز استخوان انتشار پیدا کند، بنابراین هیچ گاه نباید معاینات دوره‌ای خود را پشت گوش بیندازید.

بافت پستان حاوی حجرات، حفرات و مجاری شیری است که در طول چرخه‌‌های ماهانه به واسطه تغییرات دوره‌ای هورمونی دستخوش تغییرات طبیعی و فیزیولوژیک می‌شود. این تغییرات معمولا چند روز مانده به عادت ماهانه شروع می‌شوند و باعث ایجاد حس سنگینی در سینه‌ها و حتی افزایش اندازه و مقداری درد در پستان خواهند شد اما نیاز به مداخله درمانی خاصی ندارند.

 

باتوجه به اینکه امروزه سن ازدواج و بارداری بالا رفته و تعداد موارد بارداری و شیردهی در خانم‌ها کاهش یافته، حفرات و مجاری طبیعی شیری ممکن است به دنبال تغییرات هورمونی، فضاهای به هم پیوسته‌ای ایجاد کنند که در آنها مایع وجود دارد. اندازه این فضاهای حاوی مایع که کیست‌های پستانی نام دارند، متغیر است و گاهی دردناک می‌شوند.

 

اگر اندازه کیست زیر 20 میلی‌متر باشد، فرد باید هر 6 ماه یکبار تحت معاینه پزشک و بررسی ماموگرافی قرار بگیرد و از مصرف مواد غذایی محرک خودداری کند، اما اگر کیست بزرگ‌تر از 20 میلی‌متر باشد باید برای رد بدخیمی و بررسی پاتولوژیک از آن نمونه‌برداری انجام شود. گاهی اوقات نیز در معاینه یا سونوگرافی پستان، توده‌های سفت و جامدی دیده یا لمس می‌شوند که متحرک هستند و درد ایجاد نمی‌کنند.

 

این توده‌ها باید با بررسی‌های سونوگرافی و معاینه‌های نزدیک به هم از لحاظ افزایش اندازه پیگیری شوند. بعضی از توده‌ها نیز دیواره نامنظم و چسبنده‌ای دارند و متحرک نیستند و در سونوگرافی با نمای توده سفت دیده می‌شوند. این توده‌ها باید بلافاصله نمونه‌برداری شوند، اما اگر در معاینه پزشک، توده در ظاهر نمای بدخیم نداشته باشد، فرد می‌تواند هر چند ماه یکبار با سونوگرافی اندازه آن را بررسی کند و فقط در صورت افزایش اندازه توده نمونه‌برداری انجام دهد.

مصرف مایعات زیاد و سبزیجات خام، رژیم غذایی سالم، ورزش و تحرک روزانه، استفاده از هوای پاک و خودداری از استعمال دخانیات در پیشگیری از سرطان پستان نقش مهمی ایفا می‌کند. کاهش مصرف مواد غذایی محرک مثل نوشیدنی‌های حاوی کافئین زیاد، چای پررنگ، چربی‌ها، مواد غذایی شور و پرنمک یا خوراکی‌های حاوی مواد نگهدارنده نیز می‌تواند در پیشگیری از کیست‌ها و مشکلات پستان موثر باشد.

 

خانم‌ها تا حد امکان باید از پوشیدن سینه‌بند‌های تنگ و چسبان با الیاف مصنوعی خودداری کنند. همچنین توصیه می‌شود هنگام استراحت و خواب شبانه سینه‌بند باز شود تا جریان طبیعی خون بین عروق ناحیه برقرار شود. در معاینات دوره‌ای توسط متخصص زنان نیز حتما باید از معاینه پستان‌ها استقبال کرد.

امروزه یکی از شایع‌ترین دلایل سرطان دهانه رحم در تمام جهان، ویروس ایجادکننده زگیل تناسلی است که تحت عنوان اچ‌پی‌وی (HPV) شناخته می‌شود. این ویروس در انواع مختلفی وجود دارد که همه آنها منجر به سرطان دهانه رحم نمی‌شوند اما بعضی از انواع آن خطرناک هستند. در صورت ابتلا به نوع پرخطر این ویروس‌ها فرد باید برای رد سرطان دهانه رحم، تحت ارزیابی‌های دقیق و منظم قرار بگیرد. برای این منظور باید معاینه دوره‌ای متخصص زنان و تست پاپ‌اسمیر به‌صورت سالیانه انجام شود. این تست با بررسی پاتولوژیک سلول‌های دهانه رحم می‌تواند بدخیمی ‌را در مراحل اولیه تشخیص دهد. سرطان دهانه رحم با توجه به میزان نفوذ و پخش شدن در بافت، درجات مختلف و شیوه‌های درمانی متفاوتی دارد.

 

از آنجایی که غربالگری سرطان دهانه رحم در ایران به‌صورت منظم با تست پاپ‌اسمیر انجام می‌شود، این سرطان یکی از خوش‌اقبال‌ترین بیماری‌های زنان است زیرا به واسطه این تست‌ها، سرطان در مراحل بسیار پایین قابل‌تشخیص، ردیابی و درمان خواهد بود.

همه خانم‌ها در سنین باروری با آغاز ارتباط زناشویی باید از لحاظ شکل ظاهری دهانه رحم مورد معاینه و بررسی با تست پاپ‌اسمیر قرار بگیرند. بعد از 20 سالگی نیز توصیه می‌شود هر سال این معاینه را تکرار کنند. در صورت لزوم، تست‌های غربالگری سرطان دهانه رحم هم باید هر 3 سال یکبار برای فرد انجام شود. باتوجه به پاسخ این تست‌ها و وضعیت فرد ممکن است فواصل تست‌های بعدی به صلاحدید پزشک کوتاه‌تر شود یا بررسی‌های تشخیصی دیگر مانند سونوگرافی و آزمایش‌های بیوشیمیایی برای بیمار درخواست شود.

در پاپ‌اسمیر وسیله‌ای به نام «اسپکولوم» برای کنار زدن بافت‌ها و فراهم آوردن دید بهتر از دهانه رحم، داخل واژن قرار می‌گیرد. سپس یک برس مخصوص دور تا دور سوراخ خارجی دهانه رحم کشیده می‌شود. درواقع، با این کار سلول‌های دهانه رحم روی برس منتقل می‌شوند. برای انتقال این سلول‌ها به آزمایشگاه و بررسی آنها دو روش وجود دارد؛ در یکی از این روش‌ها متخصص زنان پس از گرفتن نمونه سلول‌های رحم، آنها را روی شیشه مخصوصی به نام لام قرار می‌دهد و با اسپری مخصوص ثابت می‌کند.

 

سپس نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و سلول‌ها از لحاظ طبیعی یا غیرطبیعی بودن بررسی می‌شوند. متاسفانه بعضی از این سلول‌ها تا زمان رسیدن به آزمایشگاه و پاتولوژی تغییر شکل می‌دهند. گاهی اوقات نیز بعضی از آنها به دنبال ثابت کردن نمونه روی لام، به خوبی شکل نمی‌گیرند، بنابراین نتیجه این آزمایش ممکن است خیلی دقیق نباشد.

 

در سال‌های اخیر روش بسیار دقیق‌تر با صحت تشخیصی بسیار بالاتری نسبت به لام مطرح شده که بر پایه مایع انجام می‌شود. در این روش متخصص زنان پس از برداشت نمونه سلول‌های دهانه رحم، آنها را درون مایعی مخصوص قرار می‌دهد و به آزمایشگاه منتقل می‌کند. هرچند این روش گران‌تر و هزینه‌بر است، اما قدرت تشخیص بسیار بالاتری در رابطه با سرطان دهانه رحم دارد. بعد از حاضر شدن جواب آزمایش، برگه‌ای به بیمار تحویل داده می‌شود که تفسیر آن برعهده متخصص زنان است.

سرطان دهانه رحم در بیش از 90 درصد از موارد بر اثر ویروس‌های پرخطر زگیل تناسلی ایجاد می‌شود. خوشبختانه برای پیشگیری از ابتلا به بعضی از انواع پرخطر و شایع این ویروس‌ها واکسن ساخته شده است. تزریق این واکسن با کاهش خطر ابتلا به ویروس زگیل تناسلی، خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را نیز کاهش می‌دهد. در بعضی از کشورها واکسن زگیل تناسلی برای دختران و پسران از سنین 10 سالگی در 3 نوبت تزریق می‌شود. این واکسن در ایران نیز موجود است، اما هنوز جزو واکسیناسیون کشوری نیست. با این حال تزریق آن به همه افراد ترجیحا بین 13 تا 26 ساله توصیه می‌شود.

خانم‌ها به هیچ وجه نباید به بهانه مجرد بودن، یائسگی و بی‌علامت بودن، ویزیت دوره‌ای متخصص زنان را پشت گوش بیندازند. تمام خانم‌ها به محض شروع روابط زناشویی، صرف‌نظر از سن خود باید برای معاینه دهانه رحم به متخصص زنان مراجعه کنند؛ حتی اگر مشکل یا علامتی نداشته باشند. برخلاف تصور عموم، بسیاری از بیماری‌های زنان کاملا بی‌علامت هستند. خیلی از عفونت‌ها و زخم‌های دهانه رحم فقط با ترشحات بسیار معمولی خود را نشان می‌دهند و اصلا درد، بو، سوزش و خارش ایجاد نمی‌کنند.

 

در این وضعیت با عدم تشخیص به‌موقع بیماری، احتمال ایجاد زخم روی دهانه رحم بالا می‌رود. این زخم‌ها نیز در طولانی‌مدت قابلیت تبدیل شدن به سلول‌های سرطانی را دارند، بنابراین نباید به بی‌علامت بودن اکتفا کرد. این موضوع در مورد بیماری‌های پستان نیز صدق می‌کند. بسیاری از سرطان‌های پستان بدون هیچ‌گونه درد، تغییر شکل و ترشح ایجاد می‌شوند و فقط با کمک معاینه، سونوگرافی و ماموگرافی قابل‌تشخیص هستند.

ستاره محمد

سرطان پستان در سنین جوانی (زیر ۴۰ سال) نادر است، اما زنان جوانی که دچار سرطان پستان می‌شوند با چالش‌های منحصربه‌فردی روبرو هستند و نیاز به نوع متفاوتی از حمایت نسبت به زنان مسن‌تر دارند، ازجمله مساله تاثیر درمان سرطان روی توانایی بچه‌دار شدن.

عوامل خطرساز خاص برای ابتلا به سرطان پستان در سنین پایین شامل سابقه قبلی شخصی ابتلا به سرطان پستان یا بیماری‌های غیرسرطانی پستان، سابقه خانوادگی سرطان پستان، به‌خصوص در مادر، دختر یا خواهر، سابقه پرتودرمانی پیش از ۴۰ سالگی، داشتن جهش‌های ژنتیکی وراثتی اغلب در ژن‌های BRCA1 یا BRCA2، شروع عادت ماهانه پیش از ۱۲ سالگی، در برخی از زنان سن بالاتر (بالای ۳۵) هنگام تولد نخستین بچه.

تشخیص سرطان پستان زیر ۴۰ سال مشکل‌تر است چراکه بافت پستان در این زمان عموما متراکم‌تر است، بنابراین هنگامی‌که زن جوان توده‌ای در پستانش لمس می‌کند، سرطان ممکن است پیشرفته باشد.

به‌علاوه، سرطان پستان در زنان جوان ممکن است مهاجم‌تر باشد و با احتمال کمتری به درمان پاسخ دهد.

شناسایی زودرس هر سرطانی اهمیت دارد. ازآنجایی‌که در سن جوانی انتظار ابتلا به سرطان پستان وجود ندارد، ممکن است نادیده گرفته شود. زنان جوان ممکن است وجود توده در پستانشان و ترشح غیرمعمول از نوک پستان را نادیده بگیرند یا حتی پزشک ممکن است این توده را به‌اشتباه یک کیست بی‌خطر تشخیص دهد.

ماموگرافی به‌طور عمومی برای زنان زیر ۴۰ سال توصیه نمی‌شود، تا حدی به‌علت اینکه متراکم بودن بافت پستان باعث می‌شود تصاویر ماموگرافی چندان کمک‌کننده نباشد. اغلب کارشناسان می‌گویند با توجه خطر کم سرطان پستان در سنین پایین انجام ماموگرافی با توجه به قرار گرفتن در معرض اشعه و هزینه آن قابل‌توجیه نیست، اما در زنان جوانی که سابقه خانوادگی سرطان پستان دارند، ممکن است استثنائا انجام ماموگرافی توصیه شود.

توجه شخصی به بدن ازجمله پستان‌ها بهترین راه برای تشخیص زودرس سرطان پستان است.