پیامدها و عواقب منفی تنبیه بدنی کودکان

والدین در تربیت فرزندان خود نیازمند فنونی هستند که بتوانند به کمک آنها به طرز مناسبی شیوه‌های عادتی کودکان را تغییر دهند. اما همانطور که می‌دانیم تاثیر شیوه‌های مختلف یکسان نیست. استفاده از تنبیه، در مقابل استفاده از پاداش، یک روش کاملا ناکارآمد برای والدین، در تربیت درست فرزندان‌شان است. شواهد برای این نتیجه‌گیری بسیار فراوان هستند.

آثار ناخوشایند تنبیه همانند یک سایه شوم در سراسر زندگی کودک می‌تواند اثرات منفی بر جای بگذارد. همه ما بارها مواردی را، شاهد بوده‌ایم که در آنها والدین فرزند خود را تنبیه کرده‌اند، تا تغییری مثبت در رفتار کودک ایجاد کنند، اما نتایج کاملا برعکس شده است. مادرانی که کودک خود را برای پرخاشگری تنبیه کرده‌اند، کودک پرخاشگرتری داشته‌اند یا مثلا مادرانی که کودک خود را برای تخلیه نابه‌جای ادرار یا مدفوع تنبیه بدنی کرده‌اند احتمال ابتلای فرزندشان به مشکلات دفعی بیشتر شده و بسیاری از موارد دیگر. شاید تنبیه در کوتاه‌مدت بتواند نتایج مطلوب را در جهت تغییر رفتار ایجاد کند اما بدون شک تنبیه به عنوان تدبیری برای حذف نوع رفتاری که به آن منظور به کار می‌رود در درازمدت بی‌تاثیر است. اما از آنجا که عمل تنبیه برای شخص تنبیه کننده تقویت کننده است، مثلا مادری که به شدت از رفتاری در کودکش ناراحت است در آن لحظه با اعمال تنبیه بدنی خشم خود را تخلیه می‌کند تا آرام‌تر شود و شاید همین عامل علت تکرار رفتار تنبیه توسط والدین باشد. بنا به دلایلی که، در ادامه می‌خوانید علل رد تنبیه را متوجه خواهید شد.
تنبیه آثار جانبی هیجانی نامطلوب به بار می‌آورد، کودکی که تنبیه می‌شود هیجان ترس را تجربه می‌کند و ممکن است این ترس را به تمام محرک‌ها و شرایطی که تنبیه در آن صورت گرفته تعمیم دهد و لذا زمینه ترس‌های آتی در او شکل بگیرد. تنبیه صرفا به کودک نشان می‌دهد که چه کار نکند، نه اینکه چه کار بکند، یعنی در قیاس با تقویت تنبیه عملا هیچ اطلاعاتی مبنی بر شیوه درست رفتار را به کودک نمی‌دهد. تنبیه کردن کودک صدمه زدن را به دیگران برایش توجیه می‌کند، کودک با تنبیه کردن می‌آموزد که در برخی مواقع صدمه زدن به دیگران جایز است.
کودکی که تنبیه بدنی می‌شود پرخاشگری را نسبت به شخص تنبیه کننده و دیگران، و رفتارهای منفی را یاد می‌گیرد که این مساله خود می‌تواند مشکلات دیگری را در پی داشته باشد.
کودک با قرار گرفتن در موقعیتی که بتواند در آن رفتار، قبلا تنبیه شده، را انجام دهد، بدون اینکه برای آن تنبیه شود، ممکن است وادار به انجام آن رفتار شود. بنابراین در غیاب پدر و مادر یا هر شخص تنبیه کننده، ممکن است کودکان فحش بدهند، به بچه‌های کوچکتر آسیب بزنند، با بزرگترها بی‌ادبانه رفتار کنند و غیره.
تنبیه اغلب یک پاسخ نامطلوب را جایگزین پاسخ نامطلوب دیگری می‌کند. برای نمونه کودکی که به دلیل ریخت‌و‌پاش وسایلش تنبیه بدنی شده ممکن است یک بچه گریه‌کن از آب در آید.
تنبیه بدنی می‌تواند به کودک آسیب جسمانی وارد کند.
تجربه تنبیه، چه به صورت بدنی چه به صورت بروز رفتارهای خشونت‌آمیز دیگری نظیر توهین و تمسخر و بدگویی به کودک باشد منجر به آسیب‌های جدی در شخصیت کودک می‌شود، کودکی که توسط والدینش تنبیه شده خودپنداری ضعیف، اعتماد به‌نفس و عزت نفس پایین، کینه‌توزی، خصومت و لجبازی کردن را در خود رشد می‌دهد.
تنبیه صحیح کودک و جایگزین‌های تنبیه بدنی
بهتر است والدین پیش از اینکه کودک اقدام به رفتار نامناسب کند مقتضیاتی را که پیش‌بینی می‌کنند منجر به رفتار نامطلوب می‌شود تغییر دهند، مثلا ظرف شکستنی را از دسترس کودک خارج کنیم.
اگر رفتار نامطلوب ناشی از مرحله رشدی کودک است با صبر و حوصله اجازه دهیم کودک آن مرحله را طی کند.
برای هر رفتار نامناسب کودک دقیقا عدم رضایت‌مان را از انجام آن رفتار خاص به کودک بگوییم (گاهی والدین می‌گویند بچه خودش می‌داند که چرا از او ناراحتم)، اما در بیشتر مواقع این گونه نیست و کودک واقعا نمی‌داند که شما به عنوان والدینش از چه رفتاری مشخصا ناراحت هستید.
فراموش نکنید که بخش عمده یادگیری کودکان از طریق مشاهده کردن و یادگیری از رفتارهای والدین است. پس هر رفتاری را که دوست ندارید کودک‌تان انجام دهد، هیچگاه خودتان انجام ندهید. می‌خواهید کودکتان دروغگو نباشد نباید دروغ گفتن را از شما ببیند.
هیچگاه کودک را در حضور دیگران تنبیه یا دعوا نکنید و اگر هم رفتاری نامناسب داشت، با او در محیطی که دیگران نیستند در خصوص رفتار غلطش صحبت کنید تا شخصیت کودک آسیب نبیند.
هر رفتار غلط یا ناپسندی را که از کودک دیدید به‌جای گفتن این جمله غلط که «دیگه دوستت ندارم» بگویید «این رفتار تو را دوست ندارم.»
با خواندن کتاب‌های آموزشی و داستان‌های مناسب نکات رفتاری درست را به کودکان بیاموزید.
ایجاد رابطه عاطفی و صمیمیت با کودک او را بیشتر مشتاق می‌کند که آموزش‌‌های‌تان را فرا گرفته و به کار بندد.
در شیوه تربیت کودک‌تان لازم است با همسر خود هم‌رای و هم‌سو باشید.
از پاداش و تقویت‌های مناسب و مورد علاقه کودک به‌جای به‌کاربردن تنبیه استفاده کنید.
به‌جای تنبیه بدنی، کودک را از فعالیت‌ها یا وسایل موردعلاقه‌اش به مدت مشخص و نسبتا کوتاهی محروم کنید.
حتی تغییرات رفتاری مناسب کوچک و جزیی را مورد توجه و تشویق قرار دهید.سپید
سمیرا شیرمحمدی
دکتری تخصصی روانشناسی