بیماری‌های غیرواگیر که به بیماری‌های مزمن نیز معروف هستند مسری نبوده و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شوند. ولی این بیماری‌ها به مدت طولانی در بدن باقی می‌مانند و در صورت عدم کنترل موجب بروز عوارض جبران‌ناپذیر می‌گردند.
شفا آنلاین:باقر
لاریجانی فوق تخصص بیماری های غدد درون ریز و استاد دانشگاه علوم پزشکی و
خدمات بهداشتی درمانی تهران است. او همزمان نائب رییس کمیته ملی بیماری
های غیر واگیر و معاون آموزشی وزارت بهداشت است. با او در مورد بیماری های
غیرواگیر بیماری‌های غیرواگیر چه نوع بیماری‌هایی هستند؟
به گزارش شفا آنلاین:بیماری‌های غیرواگیر که به بیماری‌های مزمن نیز معروف هستند مسری نبوده و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شوند. ولی این بیماری‌ها به مدت طولانی در بدن باقی می‌مانند و در صورت عدم کنترل موجب بروز عوارض جبران‌ناپذیر می‌گردند.
عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر چیست؟
مهمترین عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر, عوامل خطری هستند که با سبک زندگی افراد مرتبط است. شهرنشینی و تغییر سبک زندگی در جوامع باعث بروز این عوامل خطر رفتاری شده که ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر را به دنبال دارد. عوامل خطر متابولیک شامل افزایش فشارخون، اضافه وزن و چاقی، افزایش قندخون و افزایش سطح چربی‌خون که ارتباط مستقیمی با عوامل خطر ذکر شده دارند، نیز موجب ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر می‌گردند. گرچه سازمان جهانی بهداشت، چهار عامل خطر تغذیه ناسالم، نبود فعالیت بدنی یا فعالیت بدنی کم، مصرف سیگار و مصرف الکل را به‌عنوان خطر اصلی بیماری‌های غیرواگیر در نظر گرفته است اما عوامل خطر متعدد دیگری از جمله عوامل خطر متابولیک، آلودگی هوا، مخاطرات شغلی و مصرف موادمخدر نیز جزو عوامل خطر اصلی ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر در جمعیت کشور جمهوری اسلامی ایران است.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر هستند؟
این نکته قابل‌توجه است که تمامی افراد در تمام گروه‌های سنی و جنسی ممکن است به بیماری‌های غیرواگیر مبتلا شوند. اما در کل، اینگونه بیماری‌ها از 30 سالگی به بعد (طبق سند ملی بیماری‌های غیرواگیر)، بیشترین میزان وقوع را دارند ولی در بسیاری از موارد، عوامل زمینه‌ساز آنها از دوران کودکی و نوجوانی شروع به تاثیرگذاری بر سلامت میکند و ما رخداد آنها را در سنین بالاتر مشاهده میکنیم.
آیا ممکن است کودکان نیز به بیماری‌های غیرواگیر مبتلا شوند؟
بله، با تغییر سبک زندگی حتی کودکان نیز در معرض خطر هستند. رژیم غذایی ناسالم، روی آوردن به بازی‌های رایانه‌ای و مدت زمانی که کودکان فعالیت بدنی ندارند مانند مدت طولانی تماشای تلویزیون و به دنبال آن کم‌تحرکی، اضافه وزن و چاقی کودکان را به دنبال داشته که متاسفانه موجب ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر می‌گردد. مساله دیگر این است که ممکن است کودکان در معرض دود ناشی از استعمال دخانیات قرار گیرند که آنان را آسیب‌پذیر میکند.
آیا این نگرش که ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر مختص افراد مسن است، صحیح است؟
این مساله نیازمند توضیح است. درست است که افزایش سن یکی از عوامل تاثیرگذار بر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر است ولی این بیماری‌ها مختص افراد مسن نیست. همانطور که ذکر شد، متاسفانه تغییر سبک زندگی و افزایش بروز عوامل خطری چون الگوهای تغذیه‌ای ناسالم، کم‌تحرکی یا حتی بی‌تحرکی و استعمال دخانیات موجب شده که افراد جوان نیز به این بیماری‌ها مبتلا شوند. در سال گذشته، در سطح جهان، 11 میلیون نفر از افرادی که سن آنان کمتر از 70 سال بوده است جان خود را در اثر بیماری‌های غیرواگیر از دست داده‌اند.
چرا پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر حائزاهمیت است؟
حدود 80درصد مرگها به علت بیماری‌های غیرواگیر رخ می‌دهند. در سال گذشته بیش از 39 میلیون نفر در جهان جان خود را به دلیل بیماری‌های غیرواگیر از دست داده‌اند. این یک بحران جهانی است که تمامی کشورها را تهدید میکند. بی‌تردید ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و سالانه هزاران نفر در اثر این بیماری‌ها می‌میرند و هزاران نفر در اثر عوارض ناشی از بیماری‌های غیرواگیر، دچار ناتوانی شده و زندگی سختی را می‌گذرانند. بنابراین پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر آنها امری حیاتی است که موجب نجات جان هزاران نفر و بهبود کیفیت زندگی افراد جامعه میشود.
بیماری‌های غیرواگیر از نظر اقتصادی – اجتماعی چه تاثیری بر جامعه می‌گذارد؟
در حال حاضر، بیماری‌های غیرواگیر به دغدغه اصلی کشورهای ثروتمند تبدیل شده است اما بیماری‌های غیرواگیر بیش از آنکه کشورهای ثروتمند را تهدید میکند، کشورهای فقیر را به مخاطره می‌اندازد. این بیماری‌ها باعث می‌شوند تا خانواده‌ها هزینه زیادی را برای کنترل و درمان بیماری‌های غیرواگیر خرج کنند و علاوه بر آن ممکن است ابتلا به بیماری موجب از دست دادن شغل و کاهش درآمد آنان شده و آنها را به سوی فقر بکشاند.
این چرخه از سویی دیگر هم عمل میکند. قشر فقیر جامعه به دلیل نداشتن بودجه کافی، سلامت خود را در اولویت قرار نمی‌دهد و بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری قرار می‌گیرد.
درصورتی که پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر به طور موثر انجام نگیرد، هزینه‌های میلیاردی در کشور از دست می‌رود. درحالی که با سرمایه‌گذاری مناسب و تخصیص منابع لازم به پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر می‌توان از این بحران پیشگیری کرد.
چگونه می‌توان از بیماری‌های غیرواگیر پیشگیری کرد؟
اساس پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، شناسایی عوامل خطر این بیماری‌ها و کنترل آنهاست. مهمترین عوامل خطر قابل‌اصلاح، تغذیه ناسالم، نبود فعالیت بدنی یا فعالیت بدنی کم، مصرف الکل و استعمال دخانیات است. اصلاح این عوامل خطر به کنترل عوامل خطر متابولیک شامل افزایش فشارخون، اضافه وزن و چاقی، افزایش قندخون و چربی‌خون بالا کمک میکند و به این ترتیب موجب پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر میشود.
با استفاده از خطرسنجی عوامل خطر، افرادی که خطر ابتلا به این بیماری‌ها آنان را تهدید میکند، شناسایی می‌شوند و برای کنترل معرفی و ارجاع داده می‌شوند.
شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر کدامند؟
بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها، دیابت و بیماری‌های مزمن تنفسی مانند آسم و بیماری‌های مزمن انسدادی ریوی مهمترین بیماری‌های غیرواگیر هستند که 80درصد مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر به علت این 4 دسته بیماری رخ می‌دهد.
بیماری‌های قلبی، عروقی به مجموعه‌ای از اختلالات قلبی و عروق خونی گفته میشود. بیماری‌های قلبی- عروقی، اولین عامل مرگ در سراسر جهان هستند و سالانه، افراد بسیاری در اثر ابتلا به این بیماری کشته می‌شوند. در سال 2015 حدود 18 میلیون نفر در اثر ابتلا به این بیماری فوت کردند که 9 میلیون نفر آنان در اثر بیماری‌های ایسکمیک قلبی (سکته قلبی) جان باخته‌اند. قابل‌توجه است که بیش از 7 میلیون نفر نیز در اثر سکته مغزی فوت کرده‌اند.
اغلب بیماری‌های قلبی، عروقی با تغییر سبک زندگی و اتخاذ رفتارهای سالم همانند عدم مصرف دخانیات، رژیم غذایی سالم و پیشگیری از چاقی، انجام فعالیت بدنی و عدم مصرف الکل، قابل پیشگیری هستند. افرادی که دچار بیماری قلبی- عروقی هستند یا افرادی که در معرض خطر بالای این بیماری هستند (به دلیل وجود یک یا چند عامل خطر همچون فشارخون بالا، دیابت، افزایش چربی‌خون) نیاز به تشخیص فوری و کنترل بیماری از طریق مشاوره و درمان دارویی دارند.
در ایران نیز در سال گذشته 180هزار نفر به دلیل بیماری‌های قلبی- عروقی فوت کرده‌اند که بیش از نیمی از آنان به دلیل بیماری‌های ایسکمیک قلبی (سکته قلبی) جان خود را از دست داده‌اند. همچنین بیش از 25درصد مرگها در اثر سکته مغزی رخ داده است.
عدم استعمال دخانیات، کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی، مصرف میوه و سبزی و ورزش کردن می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی را کاهش دهد. البته کنترل عوامل خطر متابولیک شامل فشارخون بالا، اضافه وزن و چاقی، دیابت و افزایش چربی‌خون احتمال ابتلای فرد به بیماری را می‌کاهد.
دیابت بیماری مزمنی است و زمانی اتفاق می‌افتد که لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی‌کند یا بدن نمیتواند انسولین تولیدی را به درستی مصرف کند. افزایش سطح قندخون، با گذشت زمان آسیب‌های جدی و جبران ناپذیری به بسیاری از بخش‌های بدن به خصوص رگ‌های خونی، شبکیه چشم و کلیه و اعصاب محیطی وارد میکند.
در سال 2015، بیش از5/1 میلیون مرگ به طور مستقیم در اثر دیابت رخ داده است. در ایران این میزان، 10هزار مرگ بوده است. شایان توجه است بیش از 80 درصد از موارد مرگ در کشورهای با درآمد کم و متوسط روی می‌دهد. رژیم غذایی سالم، انجام منظم فعالیت بدنی، حفظ وزن بدن در حد طبیعی و پرهیز از استعمال دخانیات می‌تواند از دیابت پیشگیری کند .
دیابت نوع2، 90 درصد افراد مبتلا به دیابت در جهان را شامل میشود و در پی افزایش وزن بدن و عدم تحرک بدنی رخ می‌دهد دیابت موجب افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی میشود. مطالعه‌ای که در چند کشور انجام شده است، نشان داده که 50 درصد از افراد مبتلا به دیابت در اثر بیماری قلبی- عروقی فوت می‌کنند.
9 میلیون مرگ در اثر ابتلا به سرطان، واقعیتی است که نمی‌توان نادیده گرفت. مساله مهم دیگر ناتوانی ناشی از سرطان است که به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. در ایران طی سال گذشته 50هزار نفر در اثر ابتلا به سرطان جان باختند. شایع‌ترین سرطان‌ها در بین مردان عبارتند از سرطان ریه، پروستات، کولورکتوم، معده و کبد و شایع‌ترین سرطان‌ها در بین زنان، سرطان سینه، کولورکتوم، ریه، دهانه رحم و معده هستند. حدود یک‌سوم از مرگ‌های ناشی از سرطان در اثر عوامل خطر رفتاری رخ می‌دهند، شاخص توده بدنی بالا، مصرف کم میوه و سبزیجات، عدم فعالیت بدنی، مصرف دخانیات و مصرف الکل، مصرف دخانیات، مهمترین عامل خطرزای سرطان محسوب میشود.
در ایران به ترتیب، استعمال دخانیات، مصرف نمک زیاد در رژیم غذایی و اضافه وزن و چاقی و آلاینده‌ها مهمترین عوامل خطر ایجاد سرطان هستند.
سالانه بالغ بر 3 میلیون نفر در جهان، جان خود را در اثر ابتلا به بیماری مزمن انسداد ریوی از دست می‌دهند. نکته قابل‌توجه اینجاست که در ایران 10 هزار نفر بر اثر این بیماری فوت شده‌اند ولی روند میزان مرگ ناشی از آن طی سالهای اخیر به طور قابل‌توجهی فزاینده بوده است. مهمترین عوامل خطر این بیماری در کشور استعمال دخانیات و آلودگی هواست که توجه ویژه‌ای را می‌طلبد.
تا اینجا بیشتر در مورد علت لزوم پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر و آمارهای مرتبط با آنها بحث شد؛ حال، در صورتی که فردی به هر یک از بیماری‌های غیرواگیر مبتلا باشد؛ راهکارهای موجود برای کنترل این گروه از بیماری‌ها چیست؟
یکی از مهمترین موارد در این زمینه، تبعیت از دستورات مشاورهای دارویی پزشک است و در کنار آن، تغییر سبک زندگی برای کنترل عوامل خطر ایجاد کننده – و تشدیدکننده- این گروه از بیماری‌ها الزامی است. تغذیه سالم، افزایش فعالیت بدنی، کاهش یا ترک استعمال دخانیات و قطع مصرف الکل، مهمترین ارکان اصلاح سبک زندگی –چه در افراد مبتلا به بیماری‌های غیرواگیر و چه در افراد سالم- هستند. بدیهی است که در پی این تغییرات در سبک زندگی، عوامل خطر متابولیک همانند قندخون، چربی‌خون و فشارخون افراد کنترل خواهند شد و مشکلاتی مانند چاقی و اضافه وزن نیز مرتفع می‌شوند. اگر به این موارد دقت کنیم؛ متوجه می‌شویم که این موارد حاصل نمیشود مگر در صورت وجود یک بیمار آگاه که به مقوله مراقبت از خود (Self-care) اهمیت می‌دهد. طبق برآوردهای به عمل آمده در سطح جهان، خدمات سلامتی مورد ارائه توسط پزشکان، نمیتواند تمامی مشکلات بیماران را حل کند. برای مثال، یک ویزیت معمول در مطب برای یک بیمار دیابتی حداکثر 15 دقیقه به طول می‌انجامد و محاسبه شده است که افراد دیابتی در طول یک سال به طور متوسط حدود 3 ساعت با یک متخصص تماس دارند و لازم است بقیه 8757 ساعت باقی مانده سال را با استفاده از آموخته‌هایشان از خود مراقبت کنند پس کسب اصول خودمراقبتی از منابع معتبر توسط بیماران مبتلا به بیماری‌های غیرواگیر از واجبات موفقیت در درمان این گروه از بیماران است.
علاوه بر بیماری‌های غیرواگیر، حوادث ترافیکی عاملی است که در کشور ما تعداد مرگ و مصدومان قابل ملاحظه‌ای را به دنبال دارد. در این زمینه توضیح بیشتری ارائه می‌فرمایید؟
عوامل خطر حوادث ترافیکی در ایران سرعت بالا، عدم استفاده از کمربند ایمنی، عدم استفاده از کلاه ایمنی موتورسواران، عدم استفاده از صندلی مخصوص کودک، رانندگی تحت تاثیر مصرف مشروبات الکلی، رانندگی تحت تاثیر دارو و موادمخدر و استفاده از تلفن همراه حین رانندگی می‌باشند.
متاسفانه در ایران تنها 10درصد سرنشینان عقب خودرو از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند و تنها 12درصد سرنشینان عقب موتور از کلاه ایمنی استفاده می‌کنند.
در سال 1394، بیش از 16 هزار نفر در اثر حوادث ترافیکی جان خود را از دست دادند و تعداد به مراتب بیشتری مجروح و معلول شدند که اغلب در گروه سنی جوان و نان‌آور جامعه بودند.
براساس آخرین اطلاعات موجود، اغلب مرگ‌های ناشی از حوادث ترافیکی در راه‌های برون شهری (حدود 65درصد) و یک چهارم مرگ‌های رخ داده در راه‌های درون شهری بوده است. وقوع 7 درصدی مرگ ناشی از حوادث ترافیکی در راه‌های خاکی و روستایی را نیز نباید نادیده گرفت.
بیشترین میزان مرگ ناشی از سوانح ترافیکی در ایران در سرنشینان خودروهای سبک (24درصد) و عابرین (23درصد) رخ می‌دهد.
میزان مرگ در رانندگان وسایل نقلیه موتوری دو یا سه‌چرخ مانند موتور سیکلت 21درصد است.
پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر چگونه به توسعه کشور کمک میکند؟
متولیان سلامت در کشور با یاری مردم و با در نظر گرفتن اولویت‌ها، دسترسی عادلانه تمام مردم به خدمات سلامت و مداخلات هزینه اثربخشی در راستای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر حرکت می‌کنند و با کاهش میزان ابتلا و مرگ و میر به حفط جان مردم، پیشگیری از ناتوانی حاصل از بیماری کمک میکند و موجب میشود سرمایه کشور حفظ شده و از دست نرود.
به این ترتیب با پیشگیری از فقر و ارتقائ سلامت مردم به توسعه کشور کمک میکند.
جایگاه کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر در راستای پیشگیری و کنترل این بیماری‌ها را تشریح فرمایید؟
کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر، با هدف یکپارچگی در سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت (نه اجرا) بر تمامی فعالیت‌ها در زمینه بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط در جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده است.
این کمیته ملی به منظور پاسخگویی به تعهدات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران در زمینه بیماری‌های غیرواگیر و به‌عنوان راه حلی برای جلب مشارکت سایر وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی در راستای بسیج منابع و امکانات برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر تشکیل شده و به‌عنوان ساختاری در بالاترین سطوح سیاستگذاری‌های کلان در راستای چهار محور حاکمیت، کاهش عوامل خطر، ارتقای مراقبت بهداشتی و نظارت و پایش بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر آنها سیاستگذاری و برنامه‌ریزی میکند.
آیا کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با معاونت‌ها و واحدهای مختلف وزارت بهداشت ارتباط دارد؟
بله. در واقع کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با حضور تمامی معاونان وزارت بهداشت شامل معاونت‌های بهداشت، درمان، غذا و دارو، آموزش و پژوهش تشکیل شده و تعامل موثر با نمایندگان اجرایی تمامی واحد تشکیل شده و به این ترتیب تصمیمات با مشارکت معاونت‌ها اتخاذ می‌گردد.
ارتباط کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها چگونه است؟
بی‌تردید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تنها متولی سلامت مردم نیست. در صورتی که ارتباط موثر و همکاری با سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها وجود نداشته باشد، وزارت بهداشت به تنهایی نمیتواند به هدف کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیرواگیر دست یابد. به همین دلیل این کمیته با سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها ارتباط دارد تا با هم افزایی و همکاری موثر با عقد تفاهمنامه‌های مشخص و تشکیل کارگروه مشترک با هر وزارتخانه/ سازمان بتواند بیشتر به مردم خدمت برساند.
هدف 25*25 بیماری‌های غیرواگیر چیست؟
سازمان ملل متحد و سازمان جهانی بهداشت این هدف را تنظیم کرده و از کشورها می‌خواهد تا سال 2025، کشورها 25درصد میزان مرگ زودرس (40 تا 70 سال) ناشی از بیماری‌های غیرواگیر را کاهش دهند.
کشور ما در این زمینه (هدف 25*25 بیماری‌های غیرواگیر) چه اقداماتی انجام داده است؟
تشکیل کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر به منظور برقراری تعاملات درون بخشی و برون بخشی از اقداماتی بود که کشور در این زمینه انجام داد. از اولین و مهمترین دستاوردهای این کمیته تدوین سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط در جمهوری اسلامی ایران در بازه زمانی 1394-1404 بوده که به‌عنوان سند بالادستی در راستای هدف کلی کاهش 25 درصدی میزان مرگ زودرس (40 تا 70 سال) ناشی از بیماری‌های غیرواگیر تا سال 2025 (1404) در کشور مطرح است.
در مورد سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط در بازه زمانی 1394-1404 بیشتر توضیح می‌دهید؟
این سند ملی جزء منحصر به فرد‌ترین اسناد بالادستی نظام سلامت است. در سال 1394 با همکاری سیاستگذاران، محققان و کارشناسان حوزه‌های مختلف سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط در جمهوری اسلامی ایران در بازه زمانی 1394-1404 با تشریح وضعیت موجود، تبیین اهداف و استراتژی‌ها تدوین شد. این سند مورد توشیح رییس سازمان جهانی بهداشت، رییس منطقه‌ای مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت، رییس‌جمهور و رییس مجلس شورای اسلامی قرار گرفت و معاونان رییس‌جمهور محترم و وزرای وزارتخانه‌های دیگر و روسای سازمان حفظ محیط زیست و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران آن را امضا نموده و به این ترتیب همکاریشان را اعلام نمودند.
شایان ذکر است که سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر در شورای عالی سلامت کشور مصوب گشته و توسط وزیر محترم بهداشت به دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی کشور ابلاغ شده است.
اهداف سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط در بازه زمانی 1394-1404 چیست؟
سازمان جهانی بهداشت در راستای هدف کلان کاهش 25 درصدی میزان مرگ زودرس ناشی از بیماری‌های غیرواگیر تا سال 2025، در برنامه عملیاتی جهانی، 9 هدف را در نظرگرفته است. کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر نیز در تدوین سند مذکور این اهداف را مدنظر قرار داده و علاوه بر آنها با توجه به شرایط و اولویت کشور، چهار هدف دیگر به آن اضافه نموده و به این ترتیب اهداف 13گانه زیر شکل گرفت.
هدف 1: 25درصد کاهش در خطر مرگ زودرس ناشی از بیماری‌های قلبی- عروقی، سرطان، دیابت بیماری‌های مزمن ریوی
هدف 2: حداقل 10درصد کاهش نسبی در مصرف الکل
هدف 3: 20درصد کاهش نسبی در شیوع فعالیت بدنی ناکافی
هدف 4: 30درصد کاهش نسبی در متوسط مصرف نمک در جامعه
هدف 5: 30درصد کاهش نسبی در شیوع مصرف دخانیات در افراد بالاتر از 15 سال
هدف 6: 25درصد کاهش نسبی در شیوع فشارخون بالا
هدف 7: ثابت نگهداشتن میزان بیماری دیابت و چاقی
هدف 9: 80درصد دسترسی به تکنولوژی‌ها و داروهای اساسی قابل فراهمی شامل داروهای ژنریک مورد نیاز برای درمان بیماری‌های غیرواگیر در بخش‌های خصوصی و دولتی
هدف 8: دریافت دارو و مشاوره (از جمله کنترل قندخون) توسط حداقل 70درصد از افراد واجد شرایط برای پیشگیری از حمله‌های قلبی و سکته مغزی
هدف 10: به صفر رساندن میزان Trans Fatty Acid در روغن‌های خوراکی و محصولات غذایی
اهداف اختصاصی ایران
هدف 11: 20درصد کاهش نسبی در میزان مرگ و میر ناشی از سوانح و حوادث ترافیکی
هدف 12: 10درصد کاهش نسبی در میزان مرگ و میر ناشی از مصرف موادمخدر
هدف 13: 20درصد افزایش دسترسی به درمان بیماری‌های روانی
پس از تدوین سند ملی مهمترین اقدام کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر چه بوده است؟
به منظور حرکت در راستای دستیابی به اهداف ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و اجرایی ساختن فعالیت‌های مورد نظر، این کمیته کارگروه‌های ذیل را تشکیل داد تا با استفاده بهینه از پتانسیل‌ها و تخصص‌های موجود و همچنین با توجه به موضوع اجرایی ساختن فعالیت‌ها، اهداف دنبال شده و نتیجه‌ای عملیاتی عاید کشور شود.
کارگروه‌های کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر عبارتند از:
دیابت و عوامل خطر متابولیک
بیماری‌های قلبی-عروقی
سرطان
عوامل خطر مرتبط با سبک زندگی شامل زیرکمیته‌های پیشگیری و کنترل استعمال دخانیات، تغذیه، فعالیت فیزیکی، خطر سنجی بیماری‌های غیرواگیر (ایراپن)
عوامل خطر زیست‌محیطی
صنایع غذایی و دارو
حوادث ترافیکی
تعاملات بین‌بخشی
پایش و ارزشیابی
اقدامات مهم کارگروه‌های کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر چه بوده است؟
از جمله اقدامات مهمی که توسط کارگروه‌های کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر صورت گرفته است می‌توان به این موارد اشاره کرد:
تدوین چارچوب ملی ارائه خدمت برای بیماری دیابت،
تدوین چارچوب ملی ارائه خدمت برای بیماری‌های عروق کرونر،
تدوین چارچوب ملی ارائه خدمت برای پیشگیری از حوادث ترافیکی،
تدوین و بومی‌سازی پروتکل‌های خطر سنجی بیماری‌های غیرواگیر (ایراپن)،
یکپارچه ساختن مدیریت نظام ثبت سرطان،
اقدامات مجدانه در راستای کاهش میزان نمک، قند و چربی غیراشباع در محصولات غذایی،
آماده‌سازی داده‌های مورد نیاز در سطح ملی و استانی برای پایش و ارزشیابی دستیابی به اهداف
تنظیم تفاهمنامه‌های همکاری با وزارتخانه‌ها و سازمان‌های همکار
در تعاملات بین‌بخشی، تاکنون تفاهمنامه همکاری با چه وزارتخانه/سازمان‌هایی منعقد شده است؟
کارگروه تعاملات بین‌بخشی که درواقع همان دبیرخانه شورای عالی سلامت است، طی جلسات متعددی تفاهمنامه‌های همکاری با وزارتخانه‌ها/ سازمان‌های همکار را آماده نموده است. تا حال حاضر تفاهمنامه‌های همکاری بین وزارت ّبهداشت و وزارت جهاد کشاورزی، وزارت راه و شهرسازی و وزارت ورزش و جوانان منعقد شده است و تمهیدات لازم برای عقد تفاهمنامه با سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها در حال اجراست و انشالله به زودی عملیاتی میشود.
فرصت‌های موجود در نظام سلامت در راستای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر کدامند؟
1- وجود نظام مراقبت‌های بهداشتی اولیه در قالب شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور
نظام گسترده و فراگیر مراقبت‌های بهداشتی اولیه در کشور و امکان استفاده از بهورزان مجرب در محیطی‌ترین بخش ارائه خدمت می‌تواند بستری مناسب برای اجرای برنامه‌های مرتبط با پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط فراهم سازد.
2- برنامه پزشک خانواده
وجود یک گروه پزشکی در کنار «بهورزان» می‌تواند تاثیر بسیار بیشتری را حاصل سازد.
این امر نه تنها باعث پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر از طریق انجام فعالیت‌های پیشگیرانه و درمانی میشود؛ بلکه سیستم بهداشت و درمان را در سراسر کشور بهبود می‌بخشد.
توسعه برنامه پزشک خانواده از مناطق روستایی به مناطق شهری باید به‌عنوان فرصت دیگری برای رسیدن به اهداف کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر در نظر گرفته میشود.
3- ادغام آموزش پزشکی و سلامت در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
تمرکز بر دوره‌های آموزشی مناسب (مبتنی بر چالش‌های موجود در کشور) به منظور تربیت نیروی انسانی حرفه‌ای و همچنین، ایجاد فضای مناسب تحقیقاتی برای پیدا کردن راه حل‌های مبتنی بر شواهد، از جمله پارامترهایی است که نشان دهنده اثربخشی ادغام یاد شده در تقویت سیستم بهداشت و درمان ایران است و در نتیجه می‌تواند منجر به پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر به‌عنوان یکی از مهمترین مشکلات مرتبط با سلامت در کشور شود.
4- طرح تحول نظام سلامت
هدف از این طرح، برخورداری مردم ایران از خدمات شایسته در حوزه بهداشت و درمان است و وجود آن، زمینه سرمایه‌گذاری بیشتر در حوزه سلامت و دستیابی به اهداف مربوطه که پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر از آن جمله است را فراهم می‌آورد. با توجه به شیوع و بار بسیار بالای بیماری‌های غیرواگیر در کشور، طرح تحول نظام سلامت می‌تواند بستر لازم برای بهبود مدیریت این دسته از بیماری‌ها را فراهم آورد.
ارتباط بین کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی کشور به چه نحو است؟
با ابلاغ سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر توسط وزیر محترم بهداشت به دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی کشور، تمامی دانشگاه‌ها/دانشکده‌ها موظف به تشکیل کمیته‌های دانشگاهی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر شده تا با در نظر داشتن اولویت‌های استانی و محلی بتوانند برنامه‌ریزی نموده و اقدامات لازم را به عمل آورند.
کمیته‌های دانشگاهی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با همکاری استاندار و سایر مسوولان موظف به تدوین سند استانی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر هستند تا با پیگیری آن بتوانند به ارتقائ سلامت مردم و کاهش مرگ و میر یاری رسانند.
کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر در سطح بین‌الملل چگونه عمل کرده است؟
کشور جمهوری اسلامی ایران در ارزیابی سازمان جهانی بهداشت در سال 2015، رتبه نخست را در منطقه مدیترانه شرقی در راستای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر کسب کرده است. کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر با سازمان جهانی بهداشت در ارتباط مستقیم بوده و رییس بخش بیماری‌های غیرواگیر سازمان جهانی بهداشت پس از بازدید از ایران و بررسی اقدامات صورت گرفته، کشور مارا جزء موفق‌ترین کشورها نام برده و بدین ترتیب ایران جزء کشورهایی که به سرعت در راستای دستیابی به اهداف گام برمی‌دارد شمرده شده است(FasTrack).
در مجمع ملی سلامت، از سری اول اطلس بار بیماری‌ها که مختص میزان و علل مرگ است، توسط ریاست محترم جمهور رونمایی شد. در مورد محتوای این اطلس توضیح می‌دهید؟
این اطلس شامل 32 جلد کتاب است که یک جلد آن مختص اطلاعات کشور و 31 جلد آن اطلاعات استان‌ها را به تفکیک ارائه داده است. در این اطلس روند میزان مرگ ناشی از 290 بیماری و مرگ منتسب به 60 عامل خطر در سطوح ملی و فروملی از سال 1990 تا 2015 ارائه گردیده و امید زندگی، میزان‌های مرگ و علل اختصاصی مرگ در سطح کشور و استان‌های مختلف ذکر شده است.
اطلاعات علل مرگ در سطوح ملی و استانی از چه نظر اهمیت دارد؟
بی‌تردید برنامه‌ریزی و سیاستگزاری در راستای دستیابی سریع به اهداف سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر نیازمند شواهد معتبر و قابل اعتماد است. از آنجا که اطلس بار بیماری‌ها حاصل تحقیقات گسترده با رفع اشکالاتی چون کم شماری و بدشماری مرگ بوده، منبع معتبری برای سیاستگزاران ملی و استانی است تا مبتنی بر این اطلاعات معتبر بتوانند برنامه‌ریزی‌های هدفمندی را طراحی نموده و سیاستگزاری مبتنی بر شواهد صورت گیرد.
قبلا به کارگروه‌های تخصصی کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر اشاره فرمودید. آیا اقدام خاصی توسط این کارگروه‌ها صورت گرفته است؟
بله .از جمله اقدامات شاخص کارگروه‌های یاد شده تدوین چارچوب ملی ارائه خدمت بیماری‌های عروق کرونر، چارچوب ملی ارائه خدمت دیابت، چارچوب ملی ارائه خدمت پیشگیری و کنترل حوادث ترافیکی است.
امکان دارد درخصوص این چارچوب‌های ملی ارائه خدمت توضیح دهید؟
در سال 2015، بالغ بر 170 هزار نفر در ایران به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی فوت کرده‌اند. این میزان مرگ در اثر بیماری‌های قلبی نیازمند ارائه چارچوب ارائه خدمت مدون به نظام سلامت بوده تا بتوان با پیگیری هدفمند خدمات و بهره مندی از پتانسیل کارکنان نظام سلامت و اصلاح زیرساخت‌ها بتوانیم شاهد کاهش مرگ ناشی از این بیماری‌ها باشیم. اهدافی که در چارچوب ارائه خدمت بیماری‌های عروق کرونر مدنظر قرار دارند بدین شرح هستند. 25 درصد کاهش مرگ و میر زودرس ناشی از بیماری‌های عروق کرونر تا سال 2025 نسبت به وضع موجود 25 درصد کاهش میزان بروز بیماری‌های عروق کرونر با غربالگری و تشخیص و اقدام به‌موقع افراد در معرض خطر تا سال 2025 نسبت به وضع موجود 25 درصد کاهش میزان بروز عوارض و ناتوانی ناشی از بیماری‌های عروق کرونر به واسطه تشخیص به‌موقع و انجام اقدام درمانی مناسب و بازتوانی قلبی تا سال 2025 نسبت به وضع موجود 25 درصد کاهش میزان مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عروق کرونر به واسطه تشخیص و انجام اقدام درمانی استاندارد تا سال 2025 نسبت به وضع موجود 25 درصد کاهش میزان بروز عوامل خطرساز بیماری‌های عروق کرونر(فشارخون، دیابت، دیس لیپیدمی، کم‌تحرکی، چاقی، مصرف دخانیات، تغذیه ناسالم) با غربالگری و تشخیص و اقدام به‌موقع افراد تا سال 2025 نسبت به وضع موجود دریافت دارو و مشاوره توسط حداقل 70درصد از افراد واجد شرایط به منظور پیشگیری از حمله‌های قلبی 80درصد دسترسی به تکنولوژی‌ها و داروهای اساسی قابل فراهمی شامل داروهای ژنریک مورد نیاز برای درمان بیماری‌های غیرواگیر در بخش‌های خصوصی و دولتی بهبود ثبت و سیستم نظارت بیماری‌های عروق کرونر و عوامل خطر آن (ایجاد سیستم یکپارچه ثبت اطلاعات سلامت جامعه در سطوح مختلف ارائه خدمات بهداشتی و درمانی (سیستم پرونده الکترونیک ایرانیان) جهت دسترسی به اطلاعات پایه‌ای پزشکی افراد (بیمار/ در معرض خطر/سالم)
توانمندسازی جامعه در خصوص بیماری‌های عروق کرونر از طریق آموزش (شناخت بیماری، راه‌های پیشگیری، درمان و بازتوانی)
بهبود و گسترش پوشش کشوری خدمات پیشگیری، درمان، بازتوانی و مراقبت بیماری‌های عروق کرونر
بهبود کیفیت خدمات بیمارستانی و پیشبیمارستانی و پس بیمارستانی (توانبخشی)
با پیگیری دستیابی به این اهداف می‌توان از بروز مرگ‌های زودرس و ناتوانی ناشی از این بیماری‌ها پیشگیری کرد.
اهداف مطرح در چارچوب ملی ارائه خدمت دیابت چیست؟
این اهداف عبارتند از:
میزان شیوع دیابت نسبت به سال پایه، ثابت نگهداشته شود و از عوامل خطرساز آن کاسته شود.
پوشش درمان بیماران دیابتی به 70 درصد تا سال 2018 و بیش از 90 درصد تا سال 2025 افزایش یابد.
کیفیت درمان به گونه‌ای بهبود یابد که تا سال 2018، 70 درصد از بیماران تحت پوشش، HbA1c کمتر از 8درصد داشته باشند و تا سال 2025 بیش از 80درصد از آنان دارای HbA1c کمتر از 7درصد باشند. بدیهی است کنترل سایر عوامل متابولیک شامل فشارخون و چربی‌خون (LDL و کلسترول تام) بیماران دیابتی نیز از اهداف درمان با کیفیت خواهد بود.
حداقل 80درصد افراد مبتلا به دیابت تا سال 2018 در معاینات ادواری سالانه به منظور تشخیص زودهنگام عوارض شرکت نمایند و این درصد تا سال 2025 به 100درصد رسیده باشد.
نظام ثبت دیابت تا سال 2018، 100درصد افراد دیابتی شناسایی شده را تحت پوشش قرار دهد.
تا سال 2018، داروها، انسولین، سرنگ، گلوکومتر و وسایل مصرفی مرتبط و همچنین خدمات تغذیه و آموزش بر اساس سازوکارهای قانونی و با پیگیری کمیته ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر، تحت پوشش بیمه قرار بگیرد.
هدف اصلی تدوین چارچوب ملی ارائه خدمت پیشگیری و کنترل حوادث ترافیکی چه بوده است؟
20درصد کاهش میزان مرگ و میر ناشی از حوادث ترافیکی، هدف اصلی و کلانی است که مدنظر قرار دارد. با این رویکرد اهداف ذیل در چارچوب ملی ارائه خدمت پیشگیری و کنترل حوادث ترافیکی مدنظر قرار گرفته‌اند.
هدف1: شناسایی و مدیریت ریسک فاکتورهای حوادث ترافیکی
هدف2: ارتقای سطح آگاهی، اصلاح نگرش، ایجاد مهارت و صلاحیت در کاربران راه
هدف3: ارتقای سطح پوشش عادلانه خدمات پیشبیمارستانی و بیمارستانی در مصدومان حوادث ترافیکی
هدف4: ارتقای کیفیت ارائه خدمات پیشبیمارستانی به مصدومان حوادث ترافیکی
هدف 5: ارتقای کیفیت ارائه خدمات بیمارستانی به مصدومان حوادث ترافیکی
هدف6: استقرار نظام جامع اطلاعات مصدومان، معلولان و فوتیهای حوادث ترافیکی
هدف7: ارتقای دانش و مهارت ارائهدهندگان خدمات سلامت بهمنظور خدمترسانی بهینه به مجروحان
هدف 8: حمایت مالی از مصدومان حوادث ترافیکی
آیا تدوین چارچوب‌های ملی خدمات دیگری نیز مدنظر دارید؟
بله. تدوین چارچوب‌های ملی ارائه خدمت سرطان و بیماری‌های مزمن تنفسی نیز با در نظر داشتن محورهای بهداشت، درمان، آموزش و پژوهش و با تاکید بر سطوح مختلف پیشگیری در حال انجام است و به زودی منتشر میشود.
قبلا فرموده بودید ایران به‌عنوان یکی از معدود کشورهای پیشرو Fastrack countries در پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر انتخاب شده است. متعاقب این انتخاب چه اقداماتی در راستای معرفی تجارب موفق ایران در عرصه بین‌المللی صورت گرفته است؟
جمهوری اسلامی ایران در راستای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر در UN Assembly 2018 گزارشی را به سازمان ملل متحد ارائه می‌دهد. در این راستا همکاری نزدیکی با سازمان جهانی بهداشت شکل گرفته و تجارب موفق ایران مانند جلب مشارکت بین‌بخشی، نوآوری در اجرای پیمایش ملی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر و موارد دیگری چون کاهش مصرف نمک از طریق صفحه خاصی که در سایت سازمان جهانی بهداشت به ایران اختصاص یافته است، در عرصه بین‌الملل مطرح میشود.
در پایان، پیام شما برای مخاطبان چیست؟
در جهان امروز، بیماری‌های غیرواگیر، عامل اصلی مرگ و ناتوانی در تمامی کشورهای جهان از جمله ایران است که پیشگیری و کنترل آن، تلاش جمعی دست‌اندرکاران حوزه سلامت و مسوولان سایر سازمان‌های کشور که به طور مستقیم و غیرمستقیم با سلامت افراد جامعه در ارتباط هستند را می‌طلبد. با همکاری تمامی سازمان‌های ذیربط و مشارکت مردم، اجرای مفاد سند ملی و در پی آن، پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر در کشور جمهوری اسلامی ایران میسر شود.سپید
مطالب مرتبط
نظرشما
آخرین اخبار