زایمان طبیعی یا سزارین؟

 

غیرقابل‌پیش‌بینی بودن زایمان باید هشداری باشد برای خانم‌های باردار تا با شروع دردهای زایمانی حتما خود را به مرکز مجهزی که در آن ماما، متخصص زنان و اتاق عمل وجود دارد، برسانند، شاید این مشکلات در انتظارشان باشد.

 

 

مهم‌ترین عاملی که باعث می‌شود روند زایمان طبیعی دچار مشکل شود، تطابق نداشتن جنین با لگن مادر است. این زنان لگن مناسبی برای عبور جنین ندارند. گاهی هم لگن اندازه طبیعی دارد ولی جنین بیش از حد رشد کرده و نمی‌تواند از آن عبور کند، اما در این حالت نیز مراقبان مادر در بیمارستان او را تحت نظر می‌گیرند تا ببینند احتمال عبور جنین وجود دارد یا نه. در غیر این صورت و عدم تطابق سر جنین با لگن مادر، بیمار به اتاق عمل برده می‌شود و تحت عمل سزارین قرار می‌گیرد.

مورد بعدی اختلالی است که در ضربان قلب جنین ایجاد می‌شود. ضربان طبیعی قلب جنین باید بین 120 تا 160 ضربان در دقیقه باشد. افت یا افزایش بیش از حد یا بی‌نظمی آشکار ضربان قلب می‌تواند سلامت جنین را تهدید کند. (علت بی‌نظمی‌های ضربان قلب متنوع است؛ ممکن است در اثر پیچ خوردن بند ناف دورگردن، گره خوردن بندناف و... باشد) در مواقعی که روند زایمان دچار اختلال شده یا تا زمان تولد نوزاد زمان زیادی وجود دارد، برای جلوگیری از مرگ ناگهانی جنین چاره‌ای جز خارج کردن جنین از طریق روش سزارین نیست.

البته وجود بعضی از بیماری‌ها، سابقه سزارین‌های قبلی، چندقلویی و... نیز از عوامل دیگری هستند که زایمان سزارین را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.

طی 4-3 سال اخیر با دستورالعملی که از سوی وزارت بهداشت رسیده، همه خانم‌ها باید زایمان طبیعی داشته باشند، مگر اینکه به دلیل خاصی زایمان طبیعی خطری برای سلامت مادر و جنین محسوب شود.

درد زایمان بسیار شدید و غیرقابل‌تحمل برای خانم‌هاست ولی علت اصلی نپذیرفتن زایمان طبیعی اضطراب است. برای کاهش اضطراب، کلاس‌هایی برای خانم‌های باردار برگزار می‌شود که در مورد بارداری و فیزیولوژی زایمان توضیح داده می‌شود تا مادران آینده را با روند زایمان آشنا کنند. در این کلاس‌ها روش‌های آرام‌سازی و تنفس عمیق حین زایمان آموزش داده می‌شود تا خانم باردار حین بارداری کنترل زایمان را به دست بگیرد و بتواند درد را کاهش دهد.

 

تحقیقات نشان داده، زنانی که در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند زایمان آسان‌‍‌تر و موفق‌تری را تجربه می‌کنند. این زایمان «فیزیولوژیک» نام دارد و یکی از روش‌های متداول در کشور ما و در دنیا محسوب می‌شود. خانم باردار روی تخت نمی‌خوابد و می‌تواند راه برود یا بنشیند. به‌طور کلی، روند زایمان بدون هیچ مداخله‌ای پیش می‌رود.

1. بعضی از مادران اصلا تحمل درد ندارند. برای این افراد نیز روش‌های مختلفی وجود دارد. یکی از روش‌ها این است که از زمان تشدید درد دارویی به بیمار تزریق می‌شود تا درد کاهش یابد.

2. روش بعدی استفاده از دستگاه تنس است. این دستگاه با تحریک الکتریکی از راه پوست عمل می‌کند. الکترودهایی در ناحیه کمر بیمار قرار داده می‌شوند و دستگاه امواجی آزاد می‌کند که باعث آزاد شدن مسکن‌های طبیعی در بدن زن می‌شود و به این وسیله درد کاهش می‌یابد.

3. طی سال‌های اخیر تبلیغات زیادی برای انجام زایمان در آب انجام گرفت، اما کشور ما کشور خشکی است و این نوع زایمان مخصوص کشورهای اروپای شمالی و پرآب است. این امکان در کشور ما با زاد و ولد بالا وجود ندارد که برای هر زن یک وان پر از آب تهیه شود. البته در یکی از مراکز درمانی تهران، استخری وجود دارد که صرفا برای این است تا خانم‌های باردار وارد آن شوند و ورزش کنند.

البته ورزش در آب و آموزش‌هایی که مربی به مادر می‌دهد باعث می‌شود خانم باردار زایمان بهتری داشته باشد.

4. طب سوزنی نیز روش مفیدی است که درد زایمان را کاهش می‌دهد، ولی آنچه بیشتر از بقیه مورد نظر خانم‌های باردار است و بی‌حسی خوبی نیز ایجاد می‌کند، بی‌حسی اپیدورال است. این نوع از بی‌حسی وقتی انجام می‌شود که دردها شدت می‌یابند. کاتتر باریکی بین مهره‌های کمری وصل و دارو به‌طور متناوب تزریق می‌شود تا دردهای زایمانی کاهش یابد. کاهش درد در این روش بسیار بیشتر از روش‌های دیگر است، ولی یک اشکال وجود دارد و آن افزایش طول مدت زایمان است. همچنین هنگام خروج جنین که مادر باید همکاری کند، به علت بی‌حسی این عمل انجام نمی‌گیرد و ممکن است از وسیله‌ای به نام فورسپس یا واکیوم برای خروج سر جنین استفاده شود. این موضوع حتما باید به مادران گفته شود.

مزایای زایمان طبیعی: در زایمان طبیعی حفره شکمی بازنمی‌شود، فقط ممکن است برشی به نام «اپی‌زیوتومی» برای خروج آسان سر جنین داده شود. عوارض بیهوشی برای مادر و جنین و احتمال صدمه به جنین حین عمل جراحی وجود ندارد. خونریزی و عفونت بسیار کم است. گرچه عوارض بیهوشی و جراحی در عمل سزارین به حداقل رسیده، باز هم سزارین یک عمل جراحی بزرگ محسوب می‌شود. طول مدت بستری در بیمارستان کم، برگشت به زندگی عادی و درد بعد از زایمان نیز کمتر است.

معایب زایمان طبیعی: زایمان طبیعی عوارضی هم دارد. گرچه این عوارض زیاد نیستند، بد نیست به آنها هم اشاره شود. بعد از زایمان طبیعی، به‌خصوص اگر تعداد زایمان‌های طبیعی زیاد باشد، افتادگی مثانه و تغییر در کانال زایمانی ایجاد می‌شود، ولی در زایمان سزارین، مادر به‌ندرت دچار چنین مشکلی خواهدشد.

مزایای زایمان سزارین: در مواقعی که روند زایمان دچار مشکل شده، سزارین جان مادر و جنین را نجات می‌دهد.

معایب زایمان سزارین: در خانم‌هایی که چندبار سزارین انجام داده‌اند، این احتمال وجود دارد که در بارداری بعدی جفت حالت چسبندگی پیدا کند. در این حالت جفت به دیواره رحم نفود می‌کند و خارج کردن آن بعد از تولد جنین غیرممکن می‌شود. در این مواقع برای جلوگیری از خونریزی ممکن است رحم خارج شود. مادرانی که تمایل دارند بیش از 2 یا 3 فرزند داشته باشند نباید روش زایمان سزارین را انتخاب کنند، مگر در مواردی که مشکل خاصی وجود داشته باشد. مدت بهبود بعد از عمل نیز کمتر شده، ولی به هر حال جراحی روی شکم است و بهبود بعد از عمل و برگشت به زندگی عادی طولانی‌تر خواهدبود.

هزینه زایمان طبیعی و سزارین قابل‌مقایسه نیستند. در زایمان طبیعی خانم در اتاق زایمان بستری می‌شود و گاهی حین زایمان نیز جراحی سرپایی و کوچکی در کانال زایمانی انجام می‌گیرد، ولی در سزارین باید امکانات اتاق عمل، جراحی، داروهای بیهوشی و... در نظر گرفته شود که هزینه‌ زیادی دارد.

دکتر شیرین نیرو منش *متخصص زنان و زایمان، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی