رفتار پرخطر و تعدد شریک‌جنسی مردان؛ خطر ایدز برای زنان

دكتر حمیرا فلاحی، كارشناس مسئول برنامه‌های آموزش و اطلاع‌رسانی اداره ایدز وزارت بهداشت، با حضور در كافه‌خبر به این سوال‌ها پاسخ داد. او با اشاره به این كه لازم است با انجام اقدامات لازم از این مرحله عبور كنیم، درباره كارهایی كه باید انجام شود گفت: آموزش،‌ آموزش،‌ آموزش.

در حال حاضر چه تعداد مبتلا به اچ‌آی‌وی داریم؟

33 هزار نفر شناسایی شده‌اند ولی این پیش‌بینی در كشورمان وجود دارد كه حداقل 75 هزار نفر مبتلا باشند. حد فاصل 33 هزار تا 75 هزار نفر، بخش قابل توجهی هستند كه نمی‌دانند این بیماری را دارند و امكان ابتلا به دیگران از طریق این عده زیاد است. در جهان 54 درصد مبتلایان اچ‌آی‌وی از بیماری خودشان آگاهند ولی در كشور ما بین 30 تا 35 درصد افراد مبتلا نسبت به بیماری‌شان آگاهی دارند. اینها نشان می‌دهد ما در شناسایی مبتلایان از آمارهای جهانی عقب هستیم.

چرا در این شناسایی عقبیم؟

یكی از مهمترین نكات، بحث انگ اجتماعی است. این انگی كه در جامعه وجود دارد باعث می‌شود افراد فرافكنی كرده و از انجام آزمایش امتناع كنند. خیلی اوقات اگر بفهمیم همكارمان اچ آی وی دارد با او طور دیگری رفتار می‌كنیم، در مدرسه بفهمند دانش آموزی مبتلاست نگاه‌ها به او عوض می‌شود، درمانگرانی كه بفهمند بیمارشان مبتلا به اچ آی وی است از ارائه خدمات سر باز می‌زنند و همه اینها باعث می‌شود بیماران برای شناسایی و درمان اقدام نكنند. در این صورت هم خودشان از ابتلا بی خبر می‌مانند و هم اگر آگاه باشند،‌ به دیگران نمی‌گویند و باعث ابتلای افراد دیگر هم می‌شوند. این موضوع مخصوصا درباره انتقال از طریق روابط جنسی یا همان موج سوم پررنگ‌تر است.

با اين حساب، موج سوم انتقال ایدز، خطرناك‌تر از موج‌های قبلی است؟

سه موج برای انتقال اچ آی وی مطرح می‌شود؛ موج اول مربوط به حدود سال 1365 بود كه خون‌های وارداتی آلوده وارد شد و موج اول انتقال را تشكیل داد، بعد از آن سازمان انتقال خون برنامه‌ریزی گسترده‌ای كرد و الان چندین سال است مورد جدیدی از انتقال اچ آی وی از طریق فراورده‌های خونی نداریم. به حوالی سال 1374 كه رسیدیم، در زندان‌ها بررسی شد كه موارد زیادی اچ آی وی گزارش شده و دلیل آن استفاده از سرنگ مشترك بود. از آن زمان دولت سرمایه‌گذاری زیادی برای كنترل انتقال اچ آی وی از طریق سرنگ آلوده كرد تا این كه می‌توانیم بگوییم ایران یكی از كشورهای بسیار موفق در این زمینه است و یك تجربه موفق جهانی در این زمینه محسوب می‌شویم. در این روش، با جایگزین كردن متادون خوراكی به جای مواد مخدر و در اختیار قرار دادن سرنگ سالم، موج دوم كنترل شد. حالا به موج سوم رسیدیم كه انتقال ایدز از طریق ارتباط جنسی است. آمارهای كشوری نشان می‌دهد در این موج هستیم و همانطور كه در سوال شما مطرح شده، می‌توانیم بگوییم به دلایل مختلف مثل پنهان بودن، انگ اجتماعی یا محدودیت‌های آموزش، این موج خطرناك‌تر از موارد قبلی است و لازم است آن را جدی‌تر بگیریم و اقدامات لازم را درباره آن انجام دهیم.

 چرا گفته می‌شود در مرحله انتقال ایدز از طریق رابطه جنسی هستیم؟

آخرین آمار جمع‌آوری شده در كشور تا اول مهر 95 نشان می‌دهد 33هزار و 227 مورد اچ آی وی شناسایی شده‌اند كه از این تعداد، 84 درصد مرد و 16 درصد زن هستند. اما درباره این كه چرا می‌گوییم در مرحله انتقال از رابطه جنسی هستیم باید به آماری توجه كنیم. اگر راه انتقال را از زمانی كه اولین مورد شناسایی شد با افرادی كه در این شش ماه مبتلا شدند مقایسه كنیم، به این نتیجه می‌رسیم كه ارتباط از طریق ارتباط جنسی الان به مساله مهمی تبدیل شده است.

به این آمار اشاره می‌كنید؟

اگر آمارهای تجمعی را بررسی كنیم یعنی آمار سال 65 تا پایان تابستان سال جاری، هنوز هم آمار حاكی از این است كه اعتیاد تزریقی حرف اول را می‌زند كه 67.6 درصد است اما وقتی شش ماهه اول امسال را به تنهایی بررسی كنیم می‌بینیم 37 درصد مبتلایان در شش ماهه اول از طریق اعتیاد تزریقی مبتلا شده‌اند. این آمار وقتی جالب توجه می‌شود كه ببینیم انتقال از طریق ارتباط جنسی در آمارهای تجمعی از سال 65 تا پایان تابستان 95، 18.6 درصد را شامل می‌شده اما در شش ماهه اول امسال 40 درصد مبتلایان شناسایی شده از طریق ارتباط جنسی بوده‌اند. یعنی می‌بینیم راه انتقال از طریق ارتباط جنسی افزایش داشته. همه اینها هشدار و زنگ خطری است كه باید جدی بگیریم و برای كاهش آن اقدام كنیم. باید سریعتر اقدام كنیم و همانطور كه در موج دوم مداخله به موقع و مناسب داشتیم و توانستیم این موج را كنترل كنیم، اینجا هم باید به موقع مداخله كنیم.

اشاره كردید كه در موج دوم ابتلا به ایدز، اقداماتی مثل تزریق متادون و سرنگ رایگان به بهبود وضعیت منجر شد. در موج سوم و برای كاهش ابتلا از طریق ارتباط جنسی چه كاری می‌توان كرد؟

درمورد انتقال جنسی آنچه لازم داریم، در درجه اول آموزش، در درجه دوم آموزش و در درجه سوم آموزش است. با آموزش و اطلاع‌رسانی است كه می‌توانیم به جامعه‌مان هشدار دهیم كه مراقب باشند مبتلا نشوند، اگر رفتار پرخطر داشتند هرچه زودتر آزمایش بدهند و اگر مبتلا شدند درمان را شروع كنند.

در كنار آموزش برای مراقبت شخصی،‌ وزارت بهداشت چه اقدامات دیگری انجام می‌دهد؟

در انتقال اچ آی وی از مادر به كودك در 16 دانشگاه برنامه‌ای داریم كه مقدماتش فراهم شده و از سال آینده در كل كشور بحث پیشگیری انتقال اچ آی وی از مادر به كودك را به طور سراسری خواهیم داشت به این صورت كه هر خانم بارداری در اولین مراجعه بارداری یك تست اچ آی وی انجام می‌دهد و تست دومش را در سه ماهه دوم انجام می‌دهد كه اگر در این فاصله مشخص شد مبتلاست، مراقبت‌های لازم برای او انجام شود. این برنامه به صورت پایلوت در 16 استان اجرا شد و بسیار موفق بود به طوری كه از تولد 34 نوزاد مبتلا به اچ آی وی جلوگیری شد و حالا قرار است به صورت سراسری اجرا شود. در عین حال، 115 مركز مشاوره در تمام استان‌های كشورمان داریم كه افراد می‌توانند به آنها مراجعه و خدمات لازم را دریافت كنند.

 در این مراكز مشاوره ایدز چه می‌گذرد؟

در این مراكز با رعایت محرمانگی، بدون این كه نام، نام خانوادگی و سایر مشخصات افراد پرسیده شود، مشاوره می‌شوند و آزمایش رایگان انجام می‌شود. بعد از آن هم دو مرحله دارد؛ یا فرد مبتلا نیست كه آموزش‌های لازم و خدمات مورد نياز را به صورت رایگان می‌گیرند و می‌آموزند رفتار كم‌خطر داشته باشد یا مبتلا هستند كه پرونده‌ای با رعایت محرمانگی برایشان تشكیل می‌شود و تحت درمان قرار می‌گیرند.

 هزینه درمان هر فرد مبتلا به ایدز چقدر است؟

هر فرد مبتلا به اچ آی وی، تا قبل از این كه درمان برایش شروع شود آزمایش‌ها، ویزیت دوره‌ای و ... دارد كه پانصد هزار تومان در سال می‌شود ولی وقتی مورد درمان قرار بگیرد بیشتر از دو میلیون هزینه برمی‌دارد و هنگامی كه درمان‌های مقاوم را بگیرد بالای ده میلیون در سال می‌شود. با این حال، این درمان‌ها برای افراد رایگان است و از طریق وزارت بهداشت انجام می‌شود. شاید كمتر بیماری‌ای باشد كه همه خدماتش برای مبتلایان رایگان باشد اما درباره اچ آی وی، خدماتی كه در كل كشور ارائه می‌شود،‌ به طور كامل رایگان است. در كنار اینها،‌ خدمات حمایتی مانند ارزیابی و بررسی خانواده را نیز به آنها ارائه می‌كنیم.

این بیماری به درمان پاسخگو است؟

تحول عظیمی در بحث دارو پیش آمده. یك زمانی می‌گفتند ایدز بیماری كشنده و بلای قرن است و به كار بردن چنین جملاتی به جامعه و مبتلایان اضطراب وارد می‌كرد اما الان می‌شود این نوید را به بیمار داد كه تعداد داروهایی كه دریافت می‌كند بسیار كمتر از گذشته است، عوارض جانبی آنها كمتر است، تحمل بیمار بیشتر شده و بیماری قابل كنترل‌تر از گذشته است. با این حال باید بدانیم كه قرص درمان قطعی انجام نمی‌دهد، این ویروس وقتی وارد بدن می‌شود،‌ برای همیشه در بدن باقی می‌ماند، گلودرد چركی نیست كه با یك آنتی بیوتیك از بین برود،‌ اما كاری كه دارو می‌كند این است كه ویروس را آنقدر در خون كم می‌كند كه انتقال ویروس را به سایرین به حداقل ممكن می‌رساند. در درمان بیماران، تشخیص به موقع بسیار مهم است، اگر بیماری فرد زود تشخیص داده شود، تحت مراقبت و درمان قرار بگیرد و به درمانش پایبند باشد، می‌تواند یك زندگی طبیعی با طول عمر طبیعی داشته باشد. پیام‌های جهانی سازمان جهانی بهداشت هم این است كه درمان را به عنوان بخشی از پیشگیری می‌داند.

اگرچه بارها بر اين مساله تاكيد شده، اما به عنوان يك كارشناس در اين زمينه بگوييد راه‌های مهم پیشگیری از ابتلا به ایدز كدامند؟

حرف اول را در الفبای پیشگیری، خویشتنداری می‌زند، مساله دوم وفاداری به شریك جنسی است و اگر هیچكدام نباشد باید از وسایل محافظتی استفاده كنند. در این كه می‌گوییم وفاداری به شریك جنسی، گاهی تصور می‌شود كه اگر این رفتار در قالب شرعی باشد مشكلی ندارد اما برای ویروس ایدز، شرعی یا شرعی نبودن تفاوتی نمی‌كند، وقتی رفتاری خارج از چارچوب خانواده و در قالب شركای جنسی متعدد باشد، احتمال ابتلا وجود دارد.

درباره افزایش ابتلای زنان به اچ‌آی‌وی هشدار داده می‌شود. این هشدارها چقدر جدی است؟

بله ابتلا به اچ‌آی‌وی در زنان افزایش پیدا كرده و این موضوع مخصوصا از آن جهت مهم است كه در كنار هر زنی كه مبتلا باشد بحث انتقال از مادر به كودك مطرح می‌شود. با این حال باید بگویم افزایش ابتلای زنان ضرورتا به این معنا نیست كه رفتار پرخطر زنان زیاد شده، این رفتار زیاد شده ولی بیشتر این زنان از طریق همسرانشان مبتلا شده‌اند.

 نمی‌توان مثل بعضی از آزمایش‌های دیگر، آزمایش اچ‌آی‌وی را پیش از ازدواج اجباری كرد؟

آزمایش اچ آی وی جزو آزمایش‌هایی است كه نمی‌تواند اجباری باشد، یكی از اصول این آزمایش،‌ داوطلبانه بودن است. تنها جایی كه این آزمایش اجباری است در سازمان انتقال خون و اهدای عضو است ولی در بقیه موارد نمی‌تواند اجباری باشد. وقتی زن و مرد برای این آزمایش مراجعه می‌كنند، در موردی مثل تالاسمی یا اعتیاد می‌توان به آنها گفت این موارد وجود دارد یا ندارد، اما درمورد اچ آی وی اینطور نیست و نمی‌توان با قاطعیت تضمین داد كه فرد مبتلا هست یا نیست. در اچ‌آی‌وی یك دوره پنجره وجود دارد كه در این دوره فرد ممكن است مبتلا باشد ولی نتیجه آزمایش او منفی باشد. بنابراین نمی‌شود یك گواهی به فرد داد و به او گفت مبتلا نیستی.

پس باید چه كار كرد؟

اصل باید بر شناخت طرفین باشد. توصیه ما این است كه زوجین تا جایی كه ممكن است سعی كنند روی بحث اطمینان متقابل اساس زندگی را شروع كنند، به شریك جنسی‌شان وفادار باشند، از وفاداری شریك‌جنسی‌شان اطمینان حاصل كنند و رفتارهای پیشگیرانه داشته باشند. در عین حال می‌توانند به مراكز مشاوره مراجعه كرده و به صورت اختیاری آزمایش دهند هرچند كه باید دوره پنجره را در نظر داشته باشند.

نشانی این مراكز كجاست؟

مراكز متعددي داريم كه افراد می‌توانند به آدرس سایت http://hiv-sti.ir/ مراجعه كنند كه زیر نظر وزارت بهداشت است و نشاني نزديكترين مركز به خودشان را پيدا كنند. در این سایت هم مطالب آموزنده‌ای راجع به اچ آی وی و بیماری‌های آمیزشی وجود دارد و هم آدرس مراكز مشاوره كه به صورت رایگان و محرمانه به افراد خدمات می‌دهد را می‌توانند ببینند.

یكی از مواردی كه در ابتلا به اچ آی وی به آن اشاره كردید، ارتباط‌های خارج از چارچوب خانواده است. آماری از زنان تن‌فروش مبتلا به اچ‌آی‌وی دارید؟ خدمات حمایتی از آنها انجام می‌دهید؟

مطالعه‌ای كه در سطح وزارت بهداشت داشتیم نشان می‌دهد حدود 4.5 درصد زنان تن‌فروش مبتلا به اچ آی وی هستند. مشتریان این گروه از زنان متاسفانه مردانی هستند كه متاهل هستند، این مردان پلی می‌شوند بین جامعه مبتلا به اچ آی وی و جامعه سالم. مرد،‌ بیماری را به همسرش منتقل می‌كند و زن باردار می‌شود و فرزند مبتلا به اچ آی وی به دنیا می‌آید. برای كاهش ابتلا از این طریق، بالغ بر 30 مركز در سطح كشور برای زنان آُسیب‌‌پذیر وجود دارد. زنانی كه اعتیاد تزریقی دارند، رفتارهای جنسی محافظت نشده خارج از چارچوب خانواده دارند، زنی كه همسر معتاد تزریقی باشد، همسر مردی باشد كه رفتارهای پرخطر جنسی دارد، زن اچ آی وی منفی كه همسر اچ آی وی مثبت دارد، اینها زنان آسیب‌پذیر هستند كه در مراكز ما خدمات زیادی مثل مشاوره، وسایل مراقبتی و ... دریافت می‌كنند.

زنان آسیب‌پذیر به مراكز مشاوره مراجعه هم می‌كنند یا ترس از انگ اجتماعی و برخورد قانونی مانع مراجعه‌شان می‌شود؟

خوشبختانه به این مراكز مراجعه خوبی دارند چون خدمات رایگان می‌گیرند و نگرش منفی نسبت به آنها در این مراكز وجود ندارد. ما نه تنها به این زنان بلكه به سایر گروه‌های آسیب پذیر خدمات ارائه می‌دهیم. یكی از این گروه‌ها مردانی هستند كه ممكن است با همجنسانشان رابطه داشته باشد و احتمال ابتلا به ایدز در این رابطه بسیار بالاست. مردان ما باید بدانند ارتباطات جنسی با مردان دیگر بسیار خطرناك است و در این نوع ارتباط هم لازم است محافظت جنسی انجام شود. یكی دیگر از گروه‌های در معرض خطر، تراجنسی‌ها هستند. آمارهای جهانی نشان می‌دهد احتمال ابتلا به اچ آی وی در این افراد هم بسیار زیاد است. برای ما در مراكزی كه داریم هیچ تفاوتی ندارد كه فرد از چه ارتباط جنسی در معرض خطر باشد، ما آنها را قضاوت نمی‌كنیم و تنها كاری كه می‌كنیم این است كه به آنها خدمات لازم را ارائه می‌دهیم.

اگر به ابتدای بحث برگردیم، به نقش آموزش اشاره كردید. سریالی به نام پریا از تلویزیون پخش شد كه تلاش داشت درباره بیماری ایدز آگاهی‌رسانی كند. این تلاش‌ها را چقدر موفق می‌دانید؟

معتقدم رسانه ملی هنوز هم برنامه‌های پرمخاطبی می‌تواند بسازد. سرال‌ پریا كه درباره ایدز ساخته شد و شماره‌هایی از مراكز مشاوره و آزمایش ایدز در آن زیرنویس شد، به افزایش بسیار زیادی در مشاوره‌های تلفنی و حضوری و انجام آزمایش منجر شد. اینها نشان می‌دهد رسانه ملی اگر بخواهد می‌تواند در زمینه آگاهی‌بخشی فعالیت كند. درست است كه شاید نتوان هر چیزی را در رسانه ملی گفت اما باید حساس‌سازی شود ضمن این كه این برنامه‌ها باید در طول سال وجود داشته باشد نه این كه تنها به روز جهانی ایدز منحصر شود. آگاهی‌رسانی در طول سال بسیار مهم است چون اچ آی وی و سایر بیماری‌های آمیزشی، بیماری‌های رفتاری هستند و اگر حتی یك نفر مبتلا باشد و نداند چطور باید رفتار كند، عواقب بدی برای كل جامعه به همراه خواهد داشت.

 به بیماری‌های آمیزشی اشاره كردید. بعضی از كارشناسان می‌گویند ابتلا به این بیماری‌ها در كشورمان افزایش چشمگیری داشته، با این موضوع موافقید؟

بیماری‌های آمیزشی همانطور كه از نامشان پیداست از طریق رابطه جنسی انتقال پیدا می‌كنند و در بین آنها عفونت‌های آمیزشی یا همان STI اهمیت زیادی دارند. اینطور كه پزشكان اعلام كرده‌اند آمار زگیل تناسلی، تبخال تناسلی و ... در كشورمان افزایش پیدا كرده و مساله مهم این است كه این بیماری‌ها هم خودشان باید مورد توجه قرار بگیرد هم از این جهت كه آسیبی كه به مخاط می‌زنند زمینه را فراهم می‌كنند كه اچ آی وی منتقل شود.

آماری از ابتلا به عفونت‌های آمیزشی داریم؟

آمارهای جهانی نشان می‌دهد 357 میلیون نفر در سراسر جهان سالانه به چهار نوع عفونت آمیزشی مبتلا می‌شوند. جمعیت ایران یك درصد جهان است یعنی انتظار می‌رود سه میلیون و 570 هزار بیمار مبتلا به عفونت آمیزشی در كشورمان داشته باشیم، با در نظر گرفتن این كه شرایط كشور ما با كشورهای دیگر فرق دارد و مقررات اخلاقی و شرعی در آن رعایت می‌شود، می‌توانیم از یك صفر هم صرف‌نظر كنیم و با این حساب بگوییم حدود 400هزار بیمار مبتلا به عفونت‌های آمیزشی داریم.

 برای كاهش آمار ابتلا به این بیماری‌ها باید چه كار كرد؟

در اینجا هم آنچه مهم است آموزش و وفاداری جنسی است. بعضی از عفونت‌های آمیزشی مثل تبخال و زگیل تناسلی شاید با مراقبت‌هاي ساده نتوانند چندان مورد پیشگیری واقع شوند بلكه بحث وفاداری به شریك جنسی در اینجا بیشتر از هر چیزی مطرح است. باید این را بپذیریم كه جامعه ما در حال گذار است، شاید چند سال قبل خیلی از مواردی كه در كشورهای غربی می‌شنیدیم و عجیب بود، حالا در كشورمان می‌بینیم، با توجه به این شرایط لازم است سیاست‌های متناسب با آن در نظر گرفته شود و آموزش‌های مناسب به افراد داده شود. باید به نوجوانان و جوانان مخصوصا دختران آموزش دهیم كه بتوانند به رابطه جنسی محافظت‌نشده «نه» بگویند. مهارت نه گفتن باید از مدارس به افراد آموزش داده شود، گاهی زنان و دختران ما توانایی نه گفتن به شریك جنسی‌شان را ندارند و فكر می‌كنند ممكن است رابطه‌شان در معرض خطر قرار بگیرد در حالی كه باید بدانند حتی با یك بار رابطه جنسی ممكن است به این بیماری‌ها مبتلا شوند.

تجربه كشورهای دیگر در این زمینه چیست؟

كشورهای موفق در كنترل ایدز و بیماری‌های آمیزشی، از آموزش شروع كرده‌اند. كشورهایی مثل كوبا انتقال اچ آی وی از مادر به فرزند را به صفر رسانده‌اند، تایلند به عنوان یكی از آلوده‌ترین كشورها توانسته‌ اقدامات بسیار خوبی را در زمینه كاهش انتقال اچ آی وی انجام دهد و ما هم می‌توانیم از آگاهی‌رسانی استفاده كنیم. در ابتلا به ایدز و بیماری‌های آمیزشی، سلسله‌مواردی مانند یك زنجیر به هم پیوسته هستند، مواردی مثل این كه فرصت‌های شادی كم است و رفتارهای پرخطر به جای رفتارهای سالم در نظر گرفته می‌شود یا این كه زمینه ازدواج فراهم نیست و ... در چنین شرایطی درست است كه آموزش این كه چطور افراد رفتار كم‌خطر داشته باشند ممكن است مانند یك استامینوفن برای یك گلودرد چركی باشد، اما همین كه تب را پایین می‌آوریم كه بتوانیم اقدامات دیگر را انجام دهیم، باز هم خوب است.