سرقت علمی، گریبانگیر فضای علمی

شفاآنلاین>اجتماعی>وقتی یک پایان‌نامه به استاد راهنمایی داده می‌شود، قرار بر حضور مستمر استاد در کنار دانشجو گذاشته می‌شود. به عبارت دیگر استاد باید در طول مدت، دانشجو را راهنمایی کند و ببیند کار به چه نحوی جلو می‌رود، بعد از نوشتن پایان‌نامه بازهم باید نظارت وجود داشته باشد تا دانشجو بر اساس کاری که انجام داده و نتیجه ای که گرفته، دفاعش را انجام دهد.

عملا اگر این روال مستمر بین استاد و دانشجو وجود داشته باشد، هیچ دانشجویی نمی‌تواند پایان‌نامه‌اش را همچون کالاهای خوراکی یا پوشاک از بازار خریداری کند! اگر استاد قدم به قدم در جریان کار باشد، هیچ تخلف پژوهشی رخ نمی‌دهد. در موضوع رواج پدیده پایان‌نامه فروشی در کشور، ما بیشتر با یک مساله فرهنگی علمی روبه رو هستیم تا یک مساله قضائی. تنها راه چاره هم این است که سیستم‌های داخلی علمی آموزشی کشور را به نحوی اصلاح کنیم که از وقوع این اتفاقات پیشگیری شود. این روزها کپی علمی، عدم باروری علمی و در یک کلام انجماد فکری، جامعه را به درد سرقت علمی مبتلا کرده است. فقط با مراجعه به میدان انقلاب شاهد فعالیت گسترده فروش پایان‌نامه و بازار داغ سرقت علمی در کشور خواهید بود. با بررسی تبعات سرقت علمی باید به این امر اذعان داشت که پیامد این اقدام ناپسند در بین افراد تحصیلکرده جامعه به مراتب خطرناک‌تر از سرقت اموال است. بر این اساس موضوع سرقت علمی جزو حیطه وظایف کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس است. تا وقتی بی‌توجهی علمی در بین برخی اساتید دانشگاهی وجود داشته باشد بی شک این فعالیت‌ها می‌تواند سرنوشت یک دانشجو را تعیین کند. متاسفانه برخی از افراد در محافل علمی کشور به سرقت علمی گرفتار شده اند. برای مثال در بسیاری موارد مشاهده می‌شود که فرد فقط با تغییر جلد مطالب تکراری به عنوان پایان‌نامه به اساتید علمی کشور ارائه می‌دهد! یا دانشجویان یک موضوع تکراری را بارها به عنوان پایان‌نامه به سیستم علمی کشور عرضه می‌کنند. در این شرایط فقط باید سیستم‌های نظارتی کشور و وزارت علوم و تحقیقات در زمینه ارتقای علمی اساتید وارد عمل شوند تا بتوان کشور را از درد بی درمان سرقت علمی نجات داد.

قوانین و چگونگی مدیریت سرقت علمی

برای مدیریت سرقت علمی در جامعه نیازی به تدوین قوانین جدید نیست، بلکه هر سازمانی بنابر وظایف خود باید برای مدیریت این امر ورود پیدا کند. برای مثال دانشجو یک موضوع را برای پایان‌نامه انتخاب می‌کند و استاد نیز با بررسی موضوع متوجه نیاز یا عدم نیاز جامعه به موضوع مذکور در زمینه‌های اقتصادی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و... می‌شود به این ترتیب تصمیم به قبول یا رد موضوع پایان‌نامه می‌گیرد، اما متاسفانه برخی از اساتید کشور بدون توجه به موضوع، پایان‌نامه‌های بی ربط و غیر کارآمد را از دانشجو می‌پذیرند. در اصل پایان‌نامه باید مسائل و مشکلات را مورد بررسی قرار دهد تا برای حل مشکلات موجود در کشور از آن استفاده شود. با ابراز تاسف باید گفت که برخی اساتید دانشگاه به جای ارتقای یافته‌های علمی کشور دانشجویان را تنبل و منفعل تربیت می‌کنند. اغلب پایان‌نامه‌های تهیه شده از دفاعیه‌های مناسبی برخوردار نیستند. این در حالی است که با برگزاری مراسم دفاعیه مناسب بی شک بسیاری از سهل انگاری‌ها و بی‌توجهی‌ها از سوی استاد و دانشجو مشخص می‌شود. در اصل دستگاه‌های اجرایی باید مشکلات و مسائل را برای مراکز علمی کشور عنوان کرده و به این ترتیب موضوعات در قالب مقاله و پایان‌نامه مورد توجه قرار گیرد. در واقع افراد با وجدان کاری چه در سطح دانشجو و چه در سطح استاد می‌توانند به حل مساله بپردازند، اما در واقع عزم جدی در مراکز علمی و دانشگاه‌های کشور چندان مشاهده نمی‌شود. در کشور باید بر روی بسیاری از موضوعات تحقیق و پژوهش‌های علمی انجام شود. متاسفانه در نهادهای علمی کشور به جای ارتقای اساتید دانشگاهی فقط به کپی چند مقاله بسنده می‌شود. برای مثال وقتی یک موضوع به عنوان مساله روز جامعه مطرح نیست به نسبت نباید به آن توجه کرد. اگر نتیجه پایان‌نامه‌های انجام شده به تولید و حل یک مساله منجر نشود به نسبت نباید در مراکز علمی به آنها توجه شود. برای حل مشکلات و مسائل جامعه باید دانشگاه‌ها و دستگاه‌های نظارتی ورود پیدا کنند تا بتوان در ارتقای بار علمی کشور تاثیرگذار بود. با وجود اینکه هیچ نوع کم و کاستی در قوانین مندرج در زمینه سرقت علمی کشور وجود ندارد، اما در صورت نیاز، مجلس به عنوان نهاد قانونگذار در بحث سرقت علمی ورود پیدا خواهد کرد و در صورت نیاز به تصویب قوانین جدید می‌پردازد.

سرقت علمی در بین اساتید و دانشجویان

سرقت‌های علمی فراوانی در محافل علمی کشور رخ می‌دهد. برای مثال کم نیستند اساتیدی که به واسطه تسلط نسبی بر زبان انگلیسی یک کتاب را ترجمه کرده و به این ترتیب حقوق تالیف، تدوین و...آن را به نام خود ثبت می‌کنند. همچنین در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که برخی اساتید با مطالعه چند کتاب از هر کتاب یک فصل را برداشته و به این ترتیب کتاب جدیدی را با نام خود به چاپ می‌رسانند. این در حالی است که چاپ کتاب، مقاله و یافته‌های بی ثمر نباید در محافل علمی و پژوهشی کشور ورود پیدا کند، اما با تجدید نظر در این زمینه به نسبت شاهد شرایط جدید در محافل علمی خواهیم بود. چون در مراکز علمی کشور تعداد مقاله، کتاب و... مورد توجه است به نسبت افراد به هر طریق خواستار ثبت کتاب به نام خود هستند! برای احیای وضعیت پژوهش در کشور باید وزارت علوم و تحقیقات و مراکز نظارتی در ارتقای اساتید در شیوه دفاع پایان‌نامه‌ها توجه کرده و به این ترتیب یافته‌های پژوهشی و یافته‌های علمی مطابق با نیاز جامعه عرضه شود. در ضمن باید به این نکته تاکید کرد که در بین اساتید و پایان‌نامه‌های دانشگاهی مواردی یافت می‌شود که به شکل کارآمد و مناسب مورد بهره برداری و استفاده سازمان‌ها و نهادهای مربوطه قرار گرفته است. برخی پایان‌نامه‌ها و مقاله‌ها ماحصل زحمات اساتید و دانشجویان کشور با پیشرفت‌های علمی فراوان همراه است. مراکز و سازمان‌های ذی‌ربط به جای اقدامات موازی کاری و خنثی کردن فعالیت یکدیگر می‌توانند با همکاری و هماهنگی جلوی سرقت علمی در کشور را بگیرند. سرقت علمی باید از سوی مسئولان، اساتید و سازمان‌های مربوطه مورد توجه جدی قرار گیرد.

میر حمایت میرزاده / سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس