امروزه به مدد تکنولوژیهای جدید ارتباطی و ورود رسانههای جدید مبتنی بر «وب 2» و بهویژه با همگرایی که بین فناوری اینترنت و تلفن همراه به وجود آمده، ما شاهد شکلگیری گونه جدیدی از رسانههای اجتماعی هستیم که ایده اصلی تبدیل ارتباطات عمودی، سلسلهمراتبی، دستوری، یکسویه و غیرتعاملی را تبدیل به ارتباطی افقی، همارز و کاملاً تعاملی کرده است.
این مسئله در گذشته هم با
نسل رسانههای مبتنی بر «وب 2» و در ژانر روزنامهنگاری شهروندی به وقوع
پیوسته بود اما اکنون با پدیده اینترنت همراه و نسخههای جدید شبکهها و
رسانههای اجتماعی مبتنی بر موبایل یا موبایل پایه مانند تلگرام، واتسآپ،
وایبر و دیگر تکنولوژیها و برنامههای پیامرسان ارتباطی موبایلی این
اتفاق افتاده است.
در حال حاضر رسانههای مبتنی بر ایدهای که عدهای در
پشت رسانه قرار داشتند و نقش دروازهبان و سردبیر ارشد را در درون رسانه
بدون توجه به نگرشها، ذهنیتها، باورها، نیازها و خلاقیتهای مخاطب ایفا
میکردند، تغییر کرده است.
ایده
هر شهروند یک روزنامهنگار با
پدیدههای جدید ارتباطی و تکنولوژیهای جدید
به وقوع پیوسته است و اکنون هر کسی رسانه خودش است و یک جمع محدود در
گروههای مجازی مانند گروههای تلگرامی رسانههای قدرتمندی هستند که
بهراحتی ایده مانوئل کاستل، نظریه پرداز ارتباطات تحت عنوان ارتباطات
شبکهای، قدرت جریانهای ارتباطی و پیشی گرفتن قدرت جریانهای مختلف بر
جریان قدرت و لامکان و لازمان شدن ارتباطات را ایجاد کردهاند. در حال حاضر
در سپهر جدید ارتباطی رسانههای «جریان اصلی» که ما آنها را با رسانههایی
مانند رادیو و تلویزیون و مطبوعات کثیرانتشار میشناختیم، میدانداری
نمیکنند.
در حال حاضر پیام بهراحتی و با هزینه بسیارکم درزمانی کوتاه
تولیدشده و در جامعه شبکهای و از طریق گروهها و کانالهای موجود در
شبکههای اجتماعی تعاملی اجتماعی جدید مانند تلگرام توزیع میشود. در حال
حاضر ما شاهد شکلگیری فضای جدید ارتباطی و رسانهای هستیم که موجب شده است
خرده گفتمانها و گفتمانهای خُردی را که هیچگاه فضایی برای بروز و ظهور
نداشتند، اکنون امکان بروز و ظهور پیدا کنند. در اصلاح در حال حاضر
بیصداها صاحب تریبون و صدا شدهاند.
این مسئله میتواند کارکردهای مختلفی
داشته باشد، یکی از این کارکردها استفاده از گروهها و کانالهای موجود در
شبکههای اجتماعی مجازی یا ابزارهای پیامرسان موبایلی در پیگیری، موضوعات و
مسائل صنفی و سندیکایی است. در اینجا دیگر هیچ Gatekeeper یا سدی وجود
ندارد که بهنوعی پیام را فیلتر و بررسی کند.
علیرضا عبدالهی نژاد
دکترای ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی