به طور کلی، برای ایجاد احساس شادی، امکانات آن و احساس رضایت نیز باید ایجاد شود، چرا که دیده شده بسیاری از جوامع با وجود اینکه در شرایط فقر به سر می‌برند، احساس نشاط دارند. اگر در یک جامعه احساس رضایتمندی تنزل یابد و افراد به هر دلیل به انتظاراتشان نرسند، می‌توان از کاهش شادی در آن جامعه سخن گفت. بنابراین به طور کلی، از جنبه زیستی، روانی و اجتماعی، فعالیت‌های نشاط آور، چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی، عامل محافظت‌‌کننده از گرایش به مواد مخدر است و اگر نباشند عامل خطر خواهند بود. برخی افراد به دلایل مختلف از جمله به دست آوردن نشاط و شادی مضاعف مواد مصرف می‌کنند. در بدن انسان هورمون های متعددی برای افزایش شادی و نشاط وجود دارد. سروتونین هورمون شادی بخش است، در کنار آن هورمون دوپامین به عنوان هورمون لذت بخش وجود دارد. هورمون سروتونین باعث افزایش میزان شادی در افراد می‌شود. در بین افراد متفاوت افزایش شادی به علل متعدد وابسته است. برای مثال فردی که غذای خاصی مصرف می‌کند به نسبت میزان سروتونین خونش افزایش می یابد. در ضمن وجود غلات در نان میزان سروتونین خون را افزایش می‌دهد. ورزش نیز باعث افزایش ترشح ماده سروتونین و بروز لذت می‌شود. این ماده در شرایط مختلف ترشح می‌کند. برای مثال افراد در سفر یا با انجام ورزش یوگا میزان سروتونین خونشان افزایش می یابد. اگر ایجاد شادی و نشاط تنها بهانه افراد برای مصرف مواد مخدر باشد باید به این امر اذعان داشت که این نوع شادی به هیچ عنوان مناسب نیست. این در حالی است که شادی میزان دوپامین و سروتونین خون را افزایش می‌دهد، اما شادی ناشی از مصرف مواد مخدر برای افراد چندان واقعی و اثر گذار نیست و باعث تشدید مصرف و بروز عوارض ناخوشایند ناشی ازاعتیاد می‌شود.
شادی کاذب و افزایش مصرف مواد مخدر
وقتی فرد شادی کاذب به دست می آورد به نسبت افزایش مصرف مواد مخدر را به دنبال دارد. با بررسی وضعیت ژنتیکی باید گفت میزان ترشح هورمون سروتونین خون افراد در میزان شادی و نشاطشان تاثیرگذار است. برای مثال افراد با مصرف مواد مخدری به نام ال.اس.دی دچار یک نوع دگرگونی خاص می‌شوند و تاثیر مصرف آن در هر فرد متفاوت است. این ماده برای برخی افراد با نشاط و شادی کاذب همراه است و به نسبت برای برخی دیگر نیز ناراحت کننده است و با توهمات، ترس، وحشت و هذیان های فراوان همراه است. افراد در جامعه باید بدانند که به دست آوردن لذت یا شادی لحظه‌ای ناشی از مصرف مواد محرک در زندگی آنها تاثیرگذار است. این در حالی است که به‌دست‌آوردن شادی از طریق مواد مخدر به هیچ عنوان برای افراد دائمی نیست و این امر با اثرات سوء ناشی از مصرف مواد مخدر همراه است. برای مثال برخی از زنان برای کاهش وزن مواد مخدر را در قالب قرص، پودر و... مصرف می‌کنند. آنها باید بدانند که آیا اعتیاد به شیشه ارزش چند کیلوگرم لاغری را دارد؟ کسب شادی و نشاط کاذب نیز به این شکل است. باید درباره چگونگی کسب شادی و نشاط اطلاعات روز در اختیار نسل جوان قرار داد. برای مثال در این زمینه نمی‌توان به دانش آموزان اطلاعات عام داد، بلکه باید آنها را به شیوه چهره به چهره و کاملا دقیق و علمی از کم و کیف تاثیرات مواد مخدر مطلع کرد تا به این ترتیب بتوان روی باور افراد در جامعه تاثیر گذاشت.
برای شادی جامعه به فکر چاره باشید
هر چقدر در کشورها میزان شادی افزایش یابد به نسبت میزان مصرف مواد نیز کاهش می یابد. یکی از اقدامات در حوزه آسیب‌های اجتماعی ارتقای سطح شادی در جامعه است. برای ارتقای شادی در جامعه باید سازمان های ذی ربط از جمله آموزش و پرورش، رسانه ملی، سازمان بهزیستی، وزارت ارشاد و... وارد عمل شوند. در ضمن باید بتوان در کشور مقوله شادی را در چارچوب شرایط کشور تعریف کرد. از لحاظ ذهنی مفهوم شادی در جوامع مختلف متفاوت است. در کشور ما باید براساس فرهنگ، اجتماع و کشور خود شادی را در جامعه گسترش داد. هر قدر شادی در جامعه افزایش یابد به نسبت میزان آسیب‌های اجتماعی نیز کاهش می یابد. بر اساس بررسی‌های انجام شده اگر در ساعت هشت صبح در شهر تهران تصادف رخ دهد به نسبت احتمال بروز دعوا و درگیری طرفین اندک است، اما چنانچه تصادفی در ساعت ۲۰ رخ دهد به نسبت احتمال هر گونه دعوا و درگیری وجود دارد. این امر نشان می‌دهد که بر اثر فشارهای اقتصادی، خستگی و استرس های روزانه میزان دوپامین و سروتونین خون کاهش می یابد و این موارد می‌تواند دلیلی برای افزایش مصرف مواد محرک در جامعه باشد.
افسردگی با اعتیاد رابطه مستقیم دارد
افسردگی یکی از عوامل مهم مصرف مواد مخدر است، افسردگی مقابل نشاط قرار دارد و یکی از منافع آن انجام فعالیت‌های نشاطآور و احساس تعلق به جمع و جامعه است. در جوامع مدرن فعالیت‌ها نشاطآور را باید در قالب سازمان‌های مردم نهاد، جمع‌های دوستانه، پاتوق‌ها و فضاهای گردهم‌آمدن جستجو کرد. احساسی که در نتیجه این فعالیت‌ها به افراد دست می‌دهد، خود فاکتور محافظت کننده برای مصرف مواد مخدر است. بر اساس پژوهش های انجام شده در دنیا مصرف مواد مخدر با میزان نشاط، شادی، امید به آینده و... رابطه معکوس دارد. در اصل افراد نا امید و ناراحت بیشتر نسبت به مصرف مواد مخدر گرایش دارند. اعتیاد به مواد مخدر می‌تواند به دلیل مسائل اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و... بروز کند. در ضمن این امر می‌تواند ناشی از وراثت نیز باشد. این در حالی است که وجود احساس شادی در یک جامعه منوط به مسائل فرهنگی و تغییرات آن است. در اصل ناکامی های اجتماعی باعث افزایش مصرف می‌شود. همچنین سهل‌الوصول بودن مواد مخدر، روحیه ایرانی ها و گرایش شان به حالت‌هایی مانند افسردگی، شکست‌های شغلی، مسائل خانوادگی و... از دیگر دلایل مهم شیوع مصرف مخدر در کشور است. با وجود دلایل مختلف بر روی مصرف مواد مخدر، باید فرض را بر این گذاشت که از آنجا که نشاط اجتماعی بیشتر در میان جوانان و نوجوانان اهمیت می‌یابد، در نتیجه کمبود آن منجر به گرایش به مواد مخدر می‌شود. به طور طبیعی جوان بودن هرم جمعیتی ایران، شادی و مواد مخدر را در ارتباط متقابل قرار خواهد داد. توجه به این امر می‌تواند برای کاهش مصرف مواد مخدر در جامعه تاثیرگذار باشد.
سعید صفاتیان/ کارشناس حوزه اعتیاد
