به گزارش شفا آنلاین،خودکشی به‌خصوص در ملأعام به‌شدت رو به افزایش است که دلایل
اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بسیاری را می‌توان برای بروز چنین رفتاری برشمرد
اما در کنار بسترهای افزایش این رفتار تلخ و دردناک نباید از زمینه‌های
ترغیب به خودکشی در شبکه‌های اجتماعی مجازی، فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی
غافل شد. بحث نظارت بر رعایت قوانین در تولید محتوای این رسانه‌ها
می‌تواند در کاهش این رفتارها مثمرثمر باشد.چندی پیش بود که مدیر شبکه سوم سیما و کارگردان سریال «پنج کیلومتر تا بهشت» که رمضان ١٣٩٠ از شبکه سه سیما پخش شد به دادسرای جنایی احضار شده بودند. مقام قضائی اتهام این دو را «تسبیب در مرگ شبه‌عمدی محمدمهدی کوهی به نحو مشارکت» اعلام کرده و در توجیه این مطلب گفته بود از محتوای سریال و عدم اخطار از سوی سازمان صداوسیما برای ممنوعیت تماشای آن برای اطفال، دستور احضار مدیر شبکه سوم، کارگردان و تهیه‌کننده سریال و... صادر شد. نباید فراموش کرد که تنها مشکل عدم نظارت بر محتوای فیلم‌ها و سریال‌ها نیست و شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز در افزایش رفتارهای ناهنجاری چون اقدام به خودکشی نقش بسزایی دارند.
البته در قوانین تنها موردی که در آن نامی از خودکشی به میان آمده، ماده ١٦قانون مجازات جرایم رایانه‌ای است، برای کسی که «به‌منظور ارتکاب جرایم و انحرافات جنسی یا سایر جرایم یا خودکشی یا استعمال مواد روانگردان اشخاص زیر ١٨سال تمام را آموزش داده یا تبلیغ یا تحریک یا تهدید یا تشویق یا دعوت کرده یا فریب دهد یا طریق ارتکاب یا استعمال آنها را تسهیل نماید یا آموزش دهد»، همچنین در این راستا اگر فردی از طریق سیستم رایانه‌ای یا مخابراتی عمل و اقدام کند، حبس از ٩١ روز تا یک‌سال یا جزای نقدی از ٢میلیون و ٥٠٠هزار تا ١٠میلیون ریال یا هر دو مجازات پیش‌بینی شده است.
در این بین قرارهای تلگرامی برای خودکشی را نیز باید مدنظر داشت که خود
عامل تشویق به خودکشی میان افراد بوده، هرچند طبق قانون معاونت و تشویق به
خودکشی به عنوان یک جرم منتفی است، زیرا «خودکشی» در نظام حقوقی ما
جرم نیست، لذا معاونت در آن هم معنی ندارد.
برای بررسی نقش رسانه‌های
مکتوب، مجازی و رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی مجازی در افزایش آمار خودکشی و
راهکار قانونی برای برخورد با متخلفان در این زمینه با حقوقدانان به
گفتوگو نشسته‌ایم.
عبدالصمد خرمشاهی، وکیل دادگستری در پاسخ به این
سوال که در گذشته انتشار اخبار خودکشی محدود و از سوی اورژانس ممنوع شده
بود، به همین دلیل خبری از اخبار خودکشی به شکلی که اکنون شاهد هستیم، نبود
آیا انتشار اخبار خودکشی‌ها خلاف قانون است یا انتشار اخبار خودکشی‌ها بین
رسانه‌ها نوعی ترغیب به خودکشی محسوب می‌شود یا خیر؟
توضیح می‌دهد: در مورد این‌که رسانه‌ها به چه میزان می‌توانند نفیا یا افراطا در مسائلی از قبیل خودکشی نقش داشته باشند، آمار دقیقی در دسترس نیست. اما در رابطه با موضوع انتشار اخبار مربوط به خودکشی از دیدگاه صاحب‌نظران این موضوع به دو گروه تقسیم می‌شود؛ گروه نخست عده‌ای هستندکه با نگاه بدبینانه به این موضوع می‌نگرند و مخالف انتشار این اخبار از سوی پزشک قانونی و رسانه‌ها هستند. آنها معتقدند انتشار اخبار خودکشی در رسانه‌ها عاملی محرک و ترغیب‌کننده برای جوانان و نوجوانان محسوب می‌شود.
انتشار اخبار تاثیری در افزایش خودکشی ندارد
وی ادامه می‌دهد: اما گروه دیگر افرادی هستند که به صورت
خوشبینانه به این موضوع نگاه می‌کنند و معتقدند انتشار اخبار خودکشی در
رسانه تأثیر چندانی به افزایش خودکشی در جامعه ندارد و اذعان می‌کنند موضوع
خودکشی را در جای دیگری باید جست‌وجو کرد، زیرا فردی که استعداد خودکشی را
ندارد، درحال گذراندن زندگی مطلوبی است و از آسیب اجتماعی و روحی
محفوظ مانده باشد، قطعا با انتشار چنین اخباری دست به خودکشی نمی‌زند.
معمولا کسانی اقدام به خودکشی می‌کنند که امید به زندگی ندارند و
شرایط بحرانی را سپری می‌کنند. همچنین این موضوع از نظر روانشناسی نیز
قابل‌تامل است، زیرا بنده معتقدم چنین مسائلی در رسانه‌ها بازتاب چندانی
ندارد و آنچنان نمی‌تواند افراد را تحت‌الشعاع خودکشی قرار دهد، معمولا
کسانی که قصد خودکشی دارند عامل دیگری را باید در آنها جست‌وجو کرد.
این وکیل دادگستری ادامه می‌دهد: قانون مطبوعات حدود رسانه‌ها را مشخص کرده
با فرض این‌که رسانه‌ها به ترغیب و تشویق افراد به خودکشی می‌پردازند،
بنابراین مجرمان درجه دوم تلقی می‌شوند. ضمن این‌که بنده معتقدم رسانه‌ها
به صورت مثبت در این عرصه فعالیت کنند و در پیشگیری از وقوع جرم موثر واقع
شوند.
صداوسیما باید برای صدور پروانه نمایش دقت‌نظر بیشتری داشته باشد
این وکیل دادگستری در ادامه به فیلم‌ها و سریال‌هایی که به موضوع مرگ و
خودکشی می‌پردازند، پرداخته و توضیح می‌دهد: طبیعتا زمانی که
صداوسیما مجوز پخش فیلمی را صادر می‌کند، ضوابطی را نیز وضع می‌کند که این
ضوابط باید رعایت شود. با وجود این ضوابط شاهد هستیم بسیاری از
فیلم‌هایی که درحال پخش هستند، ارتکاب به جرم را تبلیغ می‌کنند، شاید همه
این موضوعات به قصد ایجاد هیجان در مخاطب باشد.
متاسفانه این نوع سریال‌ها،
آموزشی برای ارتکاب به جرم و تبلیغ قانون‌شکنی محسوب می‌شوند، برای مثال
راه‌های خودکشی، سرقت، آدم‌ربایی و... را آموزش می‌دهند. وی در ادامه با
بیان این مطلب که «این قواعد باید هنگام صدور مجوز نمایش لحاظ شود»
می‌افزاید: متاسفانه به نظر می‌رسد این موارد، مورد توجه چندانی قرار
نمی‌گیرد. همچنین نباید از صلاحیت افرادی که به تأیید و بررسی این فیلم و
سریال‌ها می‌پردازند، غافل شویم، زیرا چنین سریال‌هایی نیازمند بررسی‌های
حقوقی، روانشناسی و جامعه‌شناسی هستند.
خرمشاهی ادامه می‌دهد: نباید از یاد برد بسیاری از سریال‌هایی که پخش می‌شود باعث خدشه‌دار شدن روحیه افراد شده و می‌تواند یکی از علل افسردگی افراد در جامعه شود. بنابراین چنین سریال‌هایی نیازمند کارشناسی‌های قبلی هستند و همان‌طور که بیان کردم باید مورد تأیید کارشناسان و روانشناسان قرار بگیرد، سپس اقدام به پخش کنند، زیرا رسانه‌ها، صداوسیما و سینما می‌توانند نقش بسزایی در آموزش همگانی داشته باشند و در افزایش یا کاهش جرایم موثر واقع شوند.
تاثیر منفی انتشار تصاویر خودکشی در شبکه‌های مجازی
این وکیل دادگستری با بیان این‌که فضای مجازی علاوه بر صداوسیما نقش موثری
در کاهش یا افزایش وقوع چنین جرایمی دارد، می‌گوید: همچنین نباید فضای
مجازی را از یاد برد که در این روند تاثیرگذاری مضاعفی دارد، زیرا بسیار
پیش آمده فیلم و عکس‌هایی از خودکشی در فضای مجازی منتشرشده و خودکشی‌های
مشابه فراوانی صورت گرفته است که می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل
ترغیب‌کننده جوانان به سمت خودکشی باشد. خرمشاهی ادامه می‌دهد:
وقتی جرمی رخ می‌دهد مجموعه علل و عواملی باعث وقوع چنین حادثه‌ای می‌شود.
یکی از عواملی که می‌تواند در ارتکاب جرم تاثیرگذار باشد، مسائلی است که
در فیلم‌ها و سریال‌ها به صورت تخیلی نشان داده می‌شود. بنابراین شکی
نیست این موارد نیز مانند حجاب مورد توجه صداوسیما قرار بگیرند و ساختار
کلی و تفکر حاکم بر فیلم مورد بررسی قرار گیرد.
فرهنگ‌سازی در اولویت قرار دارد
بسیاری از فیلم‌ها به ظاهر دارای ایراد و مشکلی نیستند ولی ماهیتی
متفاوت از آنچه نشان می‌دهند دارند و تأثیر خود را روی اذهان
به‌خصوص جوانان می‌گذارند که در این مورد فرهنگ‌سازی امری بسیار مهم است و
در آخر باید بگویم رسانه‌ها اعم از دیداری، شنیداری و گفتاری هم می‌توانند
نقش مثبت و سازنده و هم مخرب و تخریب‌گر داشته باشند، به همین جهت
باید ناظرانی که بر این مسائل نظارت دارند، تحت‌آموزش قرار گیرند تا بدانند
هر فیلم و سریالی برای چه گروه سنی مناسب است و این تفاوت را از یکدیگر
تمیز دهند تا بتوانند از اثرات تخریب‌گر این فیلم‌ها یا سریال‌ها بکاهند.
در نتیجه بسیاری از این فیلم‌ها و سریال‌ها در وقوع حوادث نقش بسزایی
دارند، به همین جهت نباید نقش رسانه‌ها را نادیده گرفت و از اهمیت آنها
کاست. وی به قانون‌نویسی در کشور اشاره کرده و می‌افزاید: زیرا نمی‌شود به
قوانین اکتفا کرد. ما قانون‌های بسیاری وضع کرده‌ایم که مورد استفاده قرار
نمی‌گیرند و در این مقوله با فرهنگ‌سازی پاسخ بهتری دریافت خواهیم کرد.
نادیده گرفتن نقش قوانین در کاهش خودکشی
«هرچند این‌روزها موضوع خودکشی بیشتر در بخش روانشناسی مورد بررسی قرار
می‌گیرد، همین امر سبب شده قوانینی که می‌توانند با حذف بسترهای خودکشی
باعث کاهش تمایل به خودکشی در جامعه شوند، نادیده گرفته شوند. برای نمونه
ما قوانین مختلفی برای کارکرد صحیح رسانه‌ها داریم اعم از رسانه‌های صوتی و
غیرصوتی تا در راستای گسترش فرهنگ و حقوق شهروندی تلاش کنند. با توجه به
دیالوگ سریال‌های ایرانی که دایما درحال پرخاش هستند، شخصیت‌های اصلی
داستان‌ها یا روان‌پریش یا درگیر نقشه‌کشی برای امور خلاف هستند. بنابراین
نبود نظارت درست بر روند ساخت سریال‌ها و فیلم و نبود نگاه حقوقی برای تلاش
در جهت پیشگیری از وقوع جرم همچون معضلاتی مانند آموزش ناهنجاری‌ها توسط
رسانه ملی ادامه دارد».
عبدالله سمامی، حقوقدان و وکیل دادگستری در گفتوگو
با «شهروند» در نقد انتشار آمار خودکشی در رسانه‌ها می‌گوید:
اصولا ارایه و انتشار آمار جرایم و به‌طور كلي ناهنجاري‌هاي جامعه چنانچه
با نگاه كارشناسي‌شده مورد آسیب‌شناسی قرار گیرد مثمرثمر واقع می‌شود.
انتشار اين قبيل آمار‌ها كه درواقع به نوعي واكاوي مشكلات زير پوست جامعه
است، ترغيب به خودکشی تلقي نمي‌شود. همچنین با توجه به اين‌كه خودكشي جرم
محسوب نمي‌شود، ترغيب به آن هم جرم محسوب نمي‌شود، چراكه مطابق قاعده
قانوني‌بودن جرايم و مجازات‌ها باید حتما موضوعات مبناي قانوني داشته
باشند تا براي آن مجازات تعيين شود و با توجه به اين‌كه در اين زمينه
قانوني وجود ندارد، همچنان مجازاتي براي اين‌گونه موارد تعيين نشده
است.
انتشار اخبار خودکشی محدود شود
این وکیل دادگستری در نظری متفاوت در نقد موضوع خودکشی معتقد است باید به
این موضوع نگاهی متفاوت داشت، زیرا با نگاهي در باب انتشار اخبار خودکشی‌ها
باید نقش رسانه را درراستای روشنگری دید که تبيين‌كننده اتفاقات موجود در
جامعه است و با ارایه اين اخبار نه قصد تبليغ واژه خودكشي وجود دارد و
توجيه آن بلكه نگاه فقط برای اطلاع‌رساني است. وی در ادامه توضیح می‌دهد:
از سویی دیگر با نگاهی به اخبار منتشر شده متوجه می‌شویم اخباری که دارای
بعد مثبت بوده به نفع اجتماع هستند و نقش موثری هم در کاهش جرایم دارند و
اخبار منفي موجبات تكدرخاطر مردم شده و به نوعي آشنايي درخصوص واژگاني
همچون خودكشي و راه‌هایی که انجام این عمل را افزایش می‌دهند باید محدود
شوند.سمامی در ادامه تأکید می‌کند: به عقیده بنده به دور از نگاه متجدد
دسته نخست، با توجه به اين‌كه بسترهاي اوليه هنجارها و نابهنجاري اجتماعي
در كشور و ايجاد فرهنگ در اين زمينه به‌صورت كامل صورت نگرفته، اگر قایل به
انتشار هر گونه اخبار در اين زمينه‌ها باشيم به نوعي پرده‌برداري از حرمت و
ترس و نگراني مردم در اين زمينه خواهد بود.
تأثیر شبکه‌های اجتماعی در خودکشی
این حقوقدان با انتقاد از افزایش تصاویر خودکشی در شبکه‌های اجتماعی مجازی
چون تلگرام و اینستاگرام می‌گوید: دسترسي گسترده آحاد مختلف جامعه به
شبکه‌های اجتماعی همان‌قدر كه مي‌تواند در اشاعه و ترويج خودکشی نقش داشته
باشد و قبح آن را از بين ببرد در صورت بررسي آسيب‌شناسانه و كارشناسی‌شده
در جلوگيري و كاهش خودكشي نیز نقش ایفا خواهد کرد. وی با بیان این
جمله که «البته با توجه به گستردگي شبكه‌هاي اجتماعي مجازی نباید از دایره
نفوذ این شبکه‌ها غافل شویم»، افزود: من معتقدم که ابتدا باید بستری برای
فرهنگ‌سازی و شناخت بیشتر مردم نسبت به موضوعات و آسيب‌هاي اجتماعي فراهم
کنیم تا همگان به یک اندازه و به میزان کافی از اطلاعات و آسیب‌های این
شبکه‌ها مطلع شوند و در گام بعدی محتوای این رسانه‌ها نیز باید مورد
بازبینی قرار گیرد. انتشار عکس و فیلم خودکشی افراد و تلاش برای افزایش
اعضای کانال‌های تلگرامی با هر خبری نتیجه‌ای جز تبلیغ این رفتار در جامعه
نخواهد داشت. سمامی همچنین درمورد ساخت برنامه‌هایی در رسانه ملی با هدف
آموزش برای پیشگیری از وقوع جرم و کاهش رفتارهای پرخطر در جامعه توضیح
می‌هد: به تصویرکشیدن عاقبت و نتيجه اعمال منفي همچون خودكشي مي‌تواند
نتيجه خوبي در جامعه داشته باشد اما اگر بدون هدف به موضوعات حساسی همچون
خودكشي در سريال‌ها نگاه شده و فقط به نوعي ايجاد هيجانات آني بيننده توجه و
براي جلب مشتري فیلم و سریال ساخته شود، مطمئنا مثمرثمر نخواهد بود، زیرا
ابتدا با موج هیجانی ایجادشده با اثرات منفي چون افزایش جرم و تخلف و حتی
خودکشی مواجه خواهیم بود.
موضوع خودکشی باید به صورت زیربنایی حل شود
این وکیل دادگستری در خاتمه با اشاره به این‌که تنها قانون نمی‌تواند عامل
بازدارنده باشد، بیان می‌کند: اساسا وضع و تصويب قوانين بازدارنده، به
تنهايي نمي‌تواند عامل پيشگيرانه تلقي و در كاهش خودكشي مثمرثمر واقع شود.
به‌نظر من به‌صورت زيربنايي و با پررنگ جلوه دادن مذمت اخلاقي و ديني
خودكشي و نمايش آثار مخرب اين موضوع روي فرهنگ، اخلاق اجتماعي و خانواده
باید به آن پرداخته شود. همچنین باید به مهم‌ترین موضوع که افزايش رفاه
اجتماعي است به‌صورت جدی پرداخته شود که موجبات شوق، ترغيب و ميل به
زندگي و خوشبختي در جامعه شکل گیرد. كاركردن روي مضامين معنوي و دنيوي نقش
انكارناپذيري در پيشگيري از خودکشی می‌تواند ایفا کند.
همچنین باید محتوای رسانه‌های اجتماعی مجازی، فیلم و سریال‌ها از فيلترها و گزينش‌های بسیاری عبور کنند و این‌جا نقش قوانین بسیار پررنگ است. در صورت نقض قوانین در تولید محتواها برای رسانه‌ها باید برخورد قضائی صورت گیرد تا شاهد تکرار این مسأله نباشیم.
براساس این گزارش با توجه به روند رو به رشد خودکشی در جامعه نیاز بر نظارت بر محتوای اخبار و فیلمنامه سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی امری نیست که بشود به فراموشی سپرد. با همه سختی که سازمان‌های نظارتی در این رابطه دارند، تلاش برای اجرای قوانین می‌تواند با ایجاد ترس از برخورد قضائی دقت تولیدکنندگان محتواهای رسانه‌ای را افزایش دهد. همچنین نباید فراموش کرد تبلیغ و ترغیب به مواردی چون خودکشی خود امری خلاف قانون است. بنابراین برنامه‌ها و اخباری که باعث آموزش و ترغیب افراد به خودکشی می‌شوند باید ممنوع شوند.شهروند
